Αυτολύπηση και ψεύτικα χαμόγελα

«Βαρέθηκα… κουράστηκα… νιώθω ένα τεράστιο συναισθηματικό κενό, ένα εσωτερικό άδειασμα λες και κάτι με διαβρώνει διαρκώς εσωτερικά, με αργούς ρυθμούς μέχρι να με αφανίσει… Νιώθω τύψεις κι ενοχές που αφήνω τη ζωή μου να προχωρά χωρίς εμένα… Θέλω να ζήσω, αλλά δεν ξέρω πώς… Και απλά λυπάμαι τον εαυτό μου, τον λυπάμαι κι έπειτα τον μισώ… Αυτός φταίει που κατάντησα έτσι…».

Μήπως εμείς οι ίδιοι έχουμε επιλέξει να λυπούμαστε τον εαυτό μας ή μήπως έχουμε μάθει να επιβιώνουμε στον κόσμο με τη χρήση της αυτολύπησης και της γκρίνιας, ώστε να μπορέσουμε να κερδίσουμε λίγο ενδιαφέρον από τους άλλους. Με βάση τις εμπειρίες, τα βιώματα, τις απόψεις και πεποιθήσεις του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγαλώσαμε ενδέχεται να έχουμε επιτρέψει ή ωθήσει τον εαυτό μας να βυθιστεί αργά και σταθερά στη μελαγχολία, τη δυστυχία και τη γκρίνια. Επιβαρυντικοί παράγοντες ή αφορμές για την αυτολύπηση είναι και οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που επικρατούν γύρω μας και μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα έναυσμα να αρχίσουμε να λυπόμαστε τον εαυτό μας ή και να θέλουμε να μας λυπούνται οι άλλοι. 

Συνήθως, τα άτομα με υψηλά επίπεδα αυτολύπησης συγκρίνουν τη ζωή τους και τον εαυτό τους με τη ζωή και την προσωπικότητα των άλλων, με αποτέλεσμα να επιβεβαιώνουν ότι δικαίως αισθάνονται έτσι, αφού στη ζωή τους είναι όλα χάλια και δεν υπάρχει τίποτα θετικό. Επίσης, πρόκειται για άτομα που νιώθουν ότι έχουν αδικηθεί και η ζωή ήταν μέχρι τώρα αρκετά σκληρή μαζί τους. Εστιάζουν κυρίως σε όλα τα αρνητικά γεγονότα και τις αποτυχίες που είχαν στη ζωή τους και η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους είναι «ο καημένος μου εαυτός», που του έχουν συμβεί τόσα κακά και έχει βιώσει τόσες δυστυχίες.

Ουσιαστικά, η αυτολύπηση μας οδηγεί μέσα σε ένα φαύλο κύκλο, στον οποίο εμείς οι ίδιοι, χωρίς καν να το συνειδητοποιούμε, μπλέκουμε τον εαυτό μας κι αντί να τον βοηθήσουμε να βγει τον αφήνουμε να βουλιάξει ακόμη πιο βαθιά μέσα σε αυτό το τέλμα που θεωρούμε ότι μας έχει οδηγήσει η ζωή. Ασυνείδητα λαμβάνουμε μια «ηδονή» από τον τρόπο που παρουσιάζουμε τον εαυτό μας και τις περισσότερες φορές προβάλλουμε αυτή την εικόνα προς τα έξω, για να μας λυπηθούν ή να μας θαυμάσουν οι άλλοι, πώς καταφέρνουμε να επιβιώνουμε παρά τις αντιξοότητες της ζωής μας. 

Όμως, πώς καταλήγουμε να ζούμε; Είτε το βλέπουμε είτε όχι, η αυτολύπηση μας κάνει μίζερους, αναποτελεσματικούς και κουράζει εμάς τους ίδιους και το περιβάλλον μας. Καταλήγουμε όλη την ώρα να κλαιγόμαστε για τα δεινά που έχουμε περάσει και περνάμε. Αυτό έχει αρνητικές επιδράσεις στις διαπροσωπικές μας σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις με τους άλλου.

Όταν λυπόμαστε τον εαυτό μας στην πραγματικότητα τον θεωρούμε ανίκανο για να επιτύχει οτιδήποτε ή και να καταφέρει οτιδήποτε, ενώ ταυτόχρονα αποποιούμαστε και οποιουδήποτε είδους ευθύνη. Ποτέ δεν μας ικανοποιεί τίποτα και δεν μπορούμε να βρούμε τίποτα θετικό στον εαυτό μας και στη ζωή μας. Τον εαυτό μας τον θεωρούμε αποτυχημένο, ενώ η αποτυχία αφορά πολλούς διαφορετικούς τομείς: κοινωνική και επαγγελματική αποτυχία, πνευματική αποτυχία, προσωπική και διαπροσωπική αποτυχία. 

Σε κάθε περίπτωση το πρώτο βήμα για αλλαγή έγκειται στο να συνειδητοποιήσουμε ότι η αυτολύπηση δεν μας βοηθάει. Αντίθετα, έχει αρνητικές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς της ζωής μας. Το ζητούμενο είναι να δούμε πώς συμπεριφερόμαστε και να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε κάποια πράγματα στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς μας, αναπροσδιορίζοντας τον εαυτό μας και τους στόχους μας και αναζητώντας τις προσωπικές μας ευθύνες αλλά και τα θετικά που μπορεί να έχουν συμβεί ως τώρα στη ζωή μας και δεν τα είχαμε αξιολογήσει ως τέτοια. Ακόμη, δεν θα πρέπει κάθε νέα αποτυχία να ακυρώνει κάθε θετικό που έχουμε καταφέρει. Μήπως είναι καιρός να σταματήσουμε τις συνεχείς αρνητικές σκέψεις που ενισχύουν την αυτολύπηση που νιώθουμε; Θα πρέπει να εστιάσουμε στο παρόν, να θέσουμε νέους στόχους και να πάρουμε πρωτοβουλίες καθιστώντας τον εαυτό μας τον πρωταγωνιστή της ζωής μας. Όσο περισσότερο παραμένουμε αδρανείς και παθητικοί τόσο πιο πολύ δείχνουμε στον εαυτό μας ότι είναι ανίκανος και τον βυθίζουμε στην αυτολύπηση. Ακόμη, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η αυτολύπηση δεν είναι ένας τρόπος προσοχής του εαυτού μας ούτε ένα μέσο φροντίδας αυτού.

«Αρκετά. Φτάνει η αυτολύπηση. Στους ανθρώπους που κλαίγονταν ήξερε τι να πει: Βρείτε τρόπο να στρέψετε το βλέμμα σας προς τα έξω, να βγείτε από τον εαυτό σας. Ναι, αυτός ήταν ο τρόπος- να βρει ένα μονοπάτι για να μετατρέψει το κάρβουνο σε χρυσάφι» (Yalom, σελ. 67, Η Θεραπεία του Σοπενχάουερ).