Άρνηση τροφής στα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας

Η άρνηση του παιδιού να φάει μπορεί να είναι μια ασταθής κατάσταση που παρουσιάζεται σποραδικά. Το παιδί μπορεί να αρνείται το φαγητό για να περάσει το δικό του, ή βρίσκοντας αυτό τον τρόπο να κάνει την επανάστασή του κατά την προσχολική ηλικία. Η άρνηση της τροφής μπορεί να είναι επιλεκτική, που σημαίνει ότι το παιδί συνήθως τρώει τα αγαπημένα του φαγητά και αρνείται συγκεκριμένες τροφές. Επίσης, το παιδί μπορεί να αρνείται να φάει με συγκεκριμένα άτομα ή καταστάσεις, ενώ η άρνηση τροφής μπορεί να είναι ένδειξη θλίψης και στεναχώριας. 

Η άρνηση τροφής μπορεί να κρύβει μια φοβία του παιδιού για το φαγητό. Το παιδί συνήθως είναι διστακτικό να φάει ή και να πιει οτιδήποτε. Το παιδί αποφεύγει φαγητά με συγκεκριμένες υφές που θεωρεί ότι μπορεί να του προκαλέσουν εμετό. Ενδεχομένως, το παιδί έχει βιώσει μια τραυματική εμπειρία σχετικά με το φαγητό, ενώ μπορεί να παρουσιάζει άγχος και φόβο πριν ή και κατά τη διάρκεια των γευμάτων.

Η αποφυγή του φαγητού μπορεί να είναι ένα σύμπτωμα ενός συναισθηματικού προβλήματος, όπως λύπη για οικογενειακό ζήτημα, ενώ σε μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να εκφράζει την ανησυχία τους για το σωματικό τους βάρος. Μια ακόμη διάκριση της άρνησης τροφής είναι η διάχυτη άρνηση τροφής, που χαρακτηρίζεται από άρνηση του παιδιού να μιλήσει,  να φάει, να περπατήσει, ενώ το παιδί εμφανίζεται αποφασιστικό, φοβισμένο και θυμωμένο. Η άρνηση τροφής ενδέχεται να είναι ένδειξη ύπαρξης σωματικής βίας ή σεξουαλικής κακοποίησης του παιδιού.  

Ποιοι μπορεί να είναι οι λόγοι που ένα παιδί προσχολικής ηλικίας αρνείται κάθε είδους τροφή;

Το παιδί μπορεί να έχει βρει την τροφή ως ένα μέσο για να αντιδράσει, να πετύχει αυτό που θέλει ή να δοκιμάσει τα όρια των γονέων. 

Ίσως πρόκειται για ένα παιδί με ιδιοτροπίες στο φαγητό, που έχει μάθει να χρησιμοποιεί την τροφή για να κερδίσει αυτά που θέλει.

Μπορεί να έχει αναπτυχθεί ήδη μια αντιπαράθεση ανάμεσα στο παιδί και το γονιό, έτσι βρίσκονται διαρκώς σε μια διαμάχη.

Μπορεί να αποτελεί μια κακιά συνήθεια που έχει αναπτύξει το παιδί.

Μπορεί να έχει αλλάξει κάτι μέσα στην οικογένεια και το παιδί να μην μπορεί να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, όπως για παράδειγμα η είσοδος ενός νέου μέλους στην οικογένεια, ένα διαζύγιο των γονέων, μια απώλεια, ένα πένθος.

Μπορεί το παιδί να αντιδρά έτσι απέναντι στη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο ζευγάρι. Μυστικά στην οικογένεια ή καλυμμένες συγκρούσεις. Αμφίθυμα συναισθήματα ή ανεκπλήρωτες επιθυμίες των γονέων.

Μπορεί η συμπεριφορά των γονέων να συμβάλλει στη διατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού απέναντι στην τροφή. Για παράδειγμα, η υπερενασχόληση του γονιού με την τροφή ή η υπερπροστατευτικότητα του γονιού ή μια καταπιεστική συμπεριφορά του γονιού προς το παιδί μπορεί να ενισχύσει ή να προκαλέσει την άρνηση της τροφής.

Μπορεί το παιδί να είδε ότι το φαγητό είναι ένας τρόπος για να κινήσει το ενδιαφέρον και την προσοχή των γονέων, αλλά και το να ασχολούνται μαζί του.

Μπορεί μια ίωση που πέρασε το παιδί ή ένας εμετός να ήταν η αφορμή για την ανάπτυξη μιας φοβίας σχετικά με το φαγητό (αν φάω θα κάνω εμετό).

Τι μπορεί να κάνει ο γονιός;

Είναι σημαντικό να μπορέσει ο γονιός να διατηρεί την ψυχραιμία του ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις την ώρα του φαγητού. Επίσης, δεν θα πρέπει ο γονιός να χρησιμοποιεί δωροδοκίες και ανταλλάγματα για να πείσει το παιδί να φάει, ούτε θα πρέπει να χρησιμοποιεί χαρακτηρισμούς σχετικά με τη συμπεριφορά του παιδιού. Δεν πρέπει να ασκείται πίεση στο παιδί, ενώ ο γονιός θα πρέπει να βρει τρόπους να εμπλέκει το παιδί στη διαδικασία προετοιμασίας του φαγητού, ώστε να εξοικειωθεί το παιδί με τα τρόφιμα και το φαγητό. Ακόμη, ο γονιός θα πρέπει να αδιαφορεί για τις αρνητικές συμπεριφορές του παιδιού σχετικά με το φαγητό και να ενισχύει τις θετικές συμπεριφορές, χωρίς να βάζει υψηλούς στόχους. Είναι σημαντικό να αφήνει ο γονιός το παιδί να θεωρεί ότι το ίδιο έχει τον έλεγχο της κατάστασης και αποφασίζει σχετικά με το φαγητό. Αυτό δεν σημαίνει πως αφήνουμε το παιδί να επιλέξει τι θέλει να φάει και πότε. Μπορούμε όμως να του δώσουμε τη δυνατότητα να επιλέξει ανάμεσα σε δύο σαλάτες, ανάμεσα σε δύο συνοδευτικά του κυρίως πιάτου. Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα πρόγραμμα για τα γεύματα, που θα ακολουθείται από όλους, ενώ στα κύρια γεύματα θα πρέπει να κάθεται όλη η οικογένεια μαζί στο τραπέζι, όταν αυτό είναι εφικτό. Το φαγητό δεν χρησιμοποιείται ως ανταμοιβή, ως εκβιασμός, ως ένδειξη αγάπης ή απόρριψης του παιδιού.

Βιβλιογραφία

Κάκουρος, Ε., & Μανιαδάκη, Κ. (2002). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων. Αναπτυξιακή προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω.