Ενοχή και ντροπή

Πρόκειται για δύο συναισθήματα που είναι πολύ στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους. 

Συνήθως, αισθανόμαστε ενοχή όταν έχουμε παραβεί κάποιο σημαντικό για εμάς κανόνα ή όταν δεν έχουμε καταφέρει να φτάσουμε τα όρια που έχουμε εμείς θέσει για τον εαυτό μας.

Ενοχές αισθανόμαστε και όταν κρίνουμε ότι έχουμε κάνει κάποιο λάθος. Αν νομίζουμε πως θα έπρεπε να συμπεριφερθούμε διαφορετικά ή πως θα έπρεπε να έχουμε κάνει κάτι άλλο από αυτό που τελικά κάναμε, είναι πολύ πιθανό να νιώσουμε ενοχές.

Η ντροπή είναι το συναίσθημα που νιώθουμε όταν νομίζουμε ότι έχουμε κάνει ένα σημαντικό σφάλμα. Όταν ντρεπόμαστε, δίνουμε ενδόμυχα στον εαυτό μας τους χαρακτηρισμούς ‘λάθος’, ‘κακός’, ‘ανίκανος’, ‘άχρηστος’, ‘απαίσιος’. Η ντροπή είναι άμεσα συνδεδεμένη με μια πολύ κακή εικόνα του εαυτού μας. Πολλές φορές τη ντροπή περιβάλλει μια έντονη μυστικότητα γιατί σκεφτόμαστε πως αν κανείς μάθει αυτό που έκανα θα σχηματίσει πολύ κακή γνώμη για μένα. Για αυτό το λόγο, η αιτία της ντροπής που νιώθουμε παραμένει μυστική και την κρατάμε μέσα μας αφήνοντάς την να μας καταστρέφει. Πολλές φορές, οι άνθρωποι νιώθουν ντροπή για κάτι που συνέβη με ένα οικείο πρόσωπο ή σε κάποιο μέλος της οικογένειας, όπως ένα πρόβλημα αλκοολισμού, σεξουαλικής κακοποίησης, μιας έκτρωση, μιας χρεωκοπία ή κάποια συμπεριφορά που θεωρούμε ανήθικη ή αντικοινωνική. 

Το συχνό αίσθημα της ενοχής ή της ντροπής σημαίνει πως είτε οι πράξεις μας έρχονται σε αντίθεση με τις αρχές και τους κανόνες, που έχουμε εμείς επιλέξει ως απαράβατους είτε ότι τις περισσότερες φορές κρίνουμε μικρά καθημερινά σφάλματα πολύ σοβαρότερα από ότι είναι πραγματικά. Η εκτίμηση μιας πράξης ή ενός γεγονότος εξαρτάται από τις δικές μας προσωπικές αξίες και κανόνες.

 

Ερωτήματα που θα μπορούσαμε να θέσουμε στον εαυτό μας ώστε να εκτιμήσουμε βιώματα που προκαλούν ενοχή ή ντροπή:

      Ø  Οι άλλοι άνθρωποι θα θεωρούσαν αυτή την εμπειρία τόσο σοβαρή όσο την κρίνω εγώ;

      Ø  Μήπως κάποιοι τη θεωρούν λιγότερο σημαντική; Γιατί;

      Ø  Πόσο σημαντική θα θεωρούσα εγώ αυτή την κατάσταση αν ήταν βίωμα του καλύτερού μου φίλου και όχι δικό μου;

      Ø  Πόσο σημαντικό θα μου φαίνεται αυτό σε ένα μήνα από σήμερα; Σε ένα χρόνο; Σε πέντε χρόνια;

      Ø  Πόσο σημαντικό θα το θεωρούσα αν κάποιος άλλος το έκανε σε μένα;

      Ø  Γνώριζα από πριν τις συνέπειες των πράξεών μου ή των σκέψεων μου; Με βάση όλα όσα γνώριζα εκείνη τη στιγμή, οι τωρινές μου σκέψεις είναι σωστές;

      Ø  Μπορώ να επανορθώσω τη ζημιά που έχω προκαλέσει; Πόσο καιρό θα μου πάρει κάτι τέτοιο;

      Ø  Υπάρχει κάποια ακόμα χειρότερη πράξη που σκέφτηκα να κάνω αλλά τελικά απέφυγα;

Η ενοχή συνοδεύεται συχνά από σκέψεις που περιέχουν τις φράσεις «θα έπρεπε» και «θα όφειλα».

Για να ξεπεράσουμε το συναίσθημα της ενοχής και της ντροπής θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε τη σοβαρότητα της κατάστασης, να αναλάβουμε μόνο την ευθύνη που μας αναλογεί, να σπάσουμε τη σιωπή μας, να προσπαθήσουμε να διορθώσουμε το κακό που έχουμε κάνει και να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας.

  

Αποσπάσματα από το βιβλίο «Σκέφτομαι άρα Αισθάνομαι. Η Γνωσιακή συμπεριφορική μέθοδος για την θεραπεία της κατάθλιψης και του άγχους», D. Greenberger και C.A. Padesky, 2011. Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης.