Πώς η εκδήλωση σωματικών και ψυχικών συμπτωμάτων στα παιδιά αντανακλά προβλήματα στη σχέση γονέων
Σίγουρα κάποιοι γονείς από καιρού εις καιρόν έχουν έρθει αντιμέτωποι με σωματικά συμπτώματα ή συμπεριφορές των παιδιών τους που εκδηλώθηκαν απότομα και που δεν μπόρεσε να βρεθεί κάποια οργανική αιτία. Ίσως αρκετοί από αυτούς τους γονείς δεν πληροφορήθηκαν ποτέ ότι η ψυχοπαθολογία στα παιδιά μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας ασυμφωνίας στην ιεραρχική οργάνωση της οικογένειας. Βασικά, θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι η ψυχοπαθολογία των παιδιών δεν είναι πάντα αντιληπτή από την ίδια την οικογένεια, δηλαδή τους γονείς, καθώς κάποια από τα συμπτώματα που εκδηλώνουν τα παιδιά είναι σωματικά κι έτσι είναι δύσκολο να προσδιοριστούν τα αίτια που τα προκαλούν. Επίσης, όσον αφορά στα ζητήματα συμπεριφοράς, η οποία παρεκκλίνει από τη συνηθισμένη, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι και σε αυτή την περίπτωση η ερμηνεία της είναι δύσκολη ακόμη και από τους ίδιους τους ψυχολόγους. Αυτό που θα πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι ότι οι γονείς θα πρέπει να είναι σε «ανώτερη» θέση από το παιδί, αλλά σε πολλές περιπτώσεις αυτό δεν συμβαίνει, δηλαδή η ιεραρχία δεν είναι ξεκάθαρη και τότε το παιδί αναλαμβάνει μια ανώτερη θέση έναντι των γονέων, εκδηλώνοντας κάποια σωματικά συμπτώματα ή κάποια παρεκκλίνουσα ή ιδιαίτερη συμπεριφορά όπως προείπαμε με σκοπό το παιδί να προστατεύσει τους γονείς εκφράζοντας κατά μία έννοια μεταφορικά τις δυσκολίες και τα προβλήματα των γονιών του.
Για να γίνουν πιο κατανοητά όλα αυτά κρίνεται χρήσιμο να αναφέρουμε στο σημείο αυτό ότι όταν ένα παιδί εμφανίζει κάποια παράξενα σωματικά συμπτώματα ή κάποια προβληματική συμπεριφορά, τότε γίνεται το επίκεντρο, δηλαδή ξεχωρίζει μέσα στην οικογένεια αφού οι γονείς αυτομάτως με την έναρξη των συμπτωμάτων προσπαθούν να επιλύσουν το πρόβλημα και επικεντρώνονται στους τρόπους επίλυσης αυτού και μόνο του προβλήματος. Έτσι, το παιδί καταφέρνει να αποσπάσει την προσοχή των γονιών του για αρκετή ώρα και στην ουσία να τους αποσπάσει από τα δικά τους προβλήματα αναγκάζοντάς τους να ασχοληθούν με το παιδί και με το δικό του πρόβλημα. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι ένα παιδί μπορεί να έχει πολλά και διάφορα συμπτώματα, όπως νυχτερινό τρόμο, πονοκεφάλους, πυρομανία, βρέξιμο του κρεβατιού, καθώς και άλλες διαταραγμένες συμπεριφορές.
Έτσι, όταν οι γονείς δεν καταφέρνουν να αλλάξουν τη διαταραγμένη συμπεριφορά, τότε στρέφονται προς κάποιον γιατρό ή προς κάποιον ψυχολόγο ή κάποιον άλλο ειδικό. Για τους γιατρούς δεν είναι πάντα τόσο εύκολο να εντοπίσουν άμεσα τα αίτια των σωματικών συμπτωμάτων και γι’ αυτό προβαίνουν στη διεξαγωγή αρκετών και σχολαστικών εξετάσεων, ώστε να εξακριβώσουν τα βιολογικά – οργανικά αίτια και όταν δεν βρίσκουν κάποια από αυτά, τότε συμπεραίνουν ότι τα αίτια είναι ψυχολογικά. Για τους ψυχολόγους, αφού βεβαίως έχει προηγηθεί ο αποκλεισμός των οργανικών αιτίων γίνεται κάπως πιο εύκολο, να αντιληφθούν ότι πρόκειται για σωματοποίηση συνήθως μιας σύγκρουσης ή μιας επιβαρυμένης ή αγχώδους κατάστασης που λαμβάνει χώρα μέσα στην οικογένεια για κάποιο μικρό ή και μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν είναι λίγες οι φορές που διαπιστώνεται ότι συμβαίνει το φαινόμενο της τριγωνοποίησης, δηλαδή όταν το παιδί παίρνει το μέρος του ενός από τους δύο γονείς ή του παππού ή της γιαγιάς εναντίον κάποιου γονέα κτλ. Σε τέτοιες καταστάσεις θεωρείται ότι το παιδί με τη συμμετοχή του στη σύγκρουση χρησιμοποιείται από τους ίδιους τους γονείς. Για παράδειγμα όταν το ζευγάρι έχει μαλώσει, τότε η μητέρα ίσως συμβουλέψει την κόρη να μην υπακούει στον πατέρα και τότε ο πατέρας ίσως να «επιτεθεί» στην κόρη και να εκτονώσει σε αυτή τον θυμό που έχει για τη σύζυγό του.
Συνεπώς, πολλά από τα ψυχιατρικά και τα ψυχολογικά προβλήματα στα παιδιά σε πολλές περιπτώσεις είναι αποτέλεσμα ασυμφωνίας στην ιεραρχική οργάνωση της οικογένειας. Οι γονείς θα πρέπει να είναι σε ανώτερη θέση από το παιδί και αυτή η ιεράρχηση πηγάζει από το ίδιο το γεγονός ότι είναι γονείς και ως εκ τούτου καταλληλότεροι ως ενήλικες για να παίρνουν αποφάσεις και για να επιλύουν τις όποιες συγκρούσεις ή διαφορές μέσα στην οικογένεια. Όταν, όμως, το παιδί βλέποντας το κενό παίρνει την ανώτερη θέση έναντι των γονέων του, τότε μπορούμε να πούμε ότι αυτό γίνεται με σκοπό να τους προστατεύσει μέσω συμπτωματικής συμπεριφοράς που συχνά εκφράζεται μεταφορικά αντικαθιστώντας τις δυσκολίες των γονέων. Με άλλα λόγια, το παιδί μέσα από τα σωματικά συμπτώματα και άλλες «εκκεντρικές» συμπεριφορές προσπαθεί να επιλύσει την ασυμφωνία στην οικογενειακή ιεραρχία και στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γονείς του συνήθως στη σχέση μεταξύ τους. Δηλαδή, με τα σωματικά ή ψυχικά συμπτώματα που εκδηλώνει το παιδί προστατεύει τους γονείς μέσω της εστίασης και της ανησυχίας τους για το παιδί, βοηθώντας τους να αποφύγουν τις δικές τους δυσκολίες και να ξεπεράσουν τις δικές τους ελλείψεις. Αυτό το πλεονέκτημα είναι το διαπροσωπικό κέρδος που το παιδί λαμβάνει από το σύμπτωμα το οποίο είναι παρόμοιο με το δευτερεύον κέρδος στην ψυχαναλυτική θεωρία. Διευκρινίζεται ότι το παιδί διατηρεί το διαπροσωπικό κέρδος οργανώνοντας ένα διαφορετικό τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να προστατεύσει τους γονείς ή να οργανώσει άλλες λύσεις για τις δυσκολίες των γονέων ή και τα δύο.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, οι γονείς θα πρέπει να μη διστάζουν να ξεκινήσουν οικογενειακή θεραπεία, ειδικά σε περιπτώσεις που το παιδί τους εκδηλώνει σωματικά συμπτώματα ή συμπεριφορές που δεν οφείλονται σε οργανικά ή βιολογικά αίτια. Αρκετές φορές, η προβληματική σχέση των γονέων καθρεφτίζεται στην προβληματική συμπεριφορά των παιδιών.
Πηγή: Cloë Madanes. (1980). Protection, Paradox, and Pretending, Family Proc 19:73-85.
Ελεύθερη μετάφραση κειμένου: Κουραβάνας Νικόλαος
Επιμέλεια κειμένου: Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, Msc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου