Τέσσερα αρχέτυπα (Ι): Η Μητέρα

Μητέρα- Αναγέννηση- Πνεύμα- Κατεργάρης

Του Carl Jung

Το συλλογικό ασυνείδητο είναι εκείνο με βάση το οποίο οι ιδέες θεωρούνται στην αρχή παράξενες, αλλά γρήγορα τις αφομοιώνουν και τις αντιμετωπίζουν σαν οικείες. Αντίθετα, ο Φρόυντ αποδίδει στο ασυνείδητο έναν αποκλειστικά προσωπικό χαρακτήρα, το οποίο βέβαια το θεωρεί εν μέρει έμφυτο. Μέσα από τη διάκριση του ατομικού και του συλλογικού ασυνειδήτου, γίνεται μια ακόμη διάκριση: ανάμεσα στα συγκινησιακά φορτισμένα συμπλέγματα και στα αρχέτυπα. Υπάρχουν διάφορες μορφές αρχετύπων, όπως οι πρωτόγονες παραδόσεις, οι μύθοι και τα παραμύθια. Τα αρχέτυπα εκδηλώνονται και μέσα από τα όνειρα και τα οράματα, έχοντας όμως μια πιο ατομική μορφή, σε σύγκριση με τους μύθους. «Το αρχέτυπο είναι ουσιαστικά ένα στοιχείο του ασυνείδητου που τροποποιήθηκε γιατί έγινε συνειδητό και αντιληπτό και χρωματίστηκε από την ατομική συνειδητότητα μέσα στην οποία εκδηλώθηκε» (Jung, σελ. 13). 

Το αρχέτυπο της Μητέρας:

Εμφανίζεται με ποικίλες μορφές και όψεις, όπως η προσωπική μητέρα, η γιαγιά, η μητριά, η πεθερά, αλλά και μορφές με μεταφορική έννοια. Το αρχέτυπο αυτό συνδέεται με πράγματα και τόπους που αφορούν τη γονιμότητα και την καρποφορία. Τα αρχέτυπα απεικονίζονται στα μαντάλα, όπου ο μαγικός κύκλος της μαντάλας αποτελεί μορφή του μητρικού αρχέτυπου, ενώ δίνει την αίσθηση της προστασίας. Τα σύμβολα μπορούν να έχουν θετικό και ευνοϊκό ή αρνητικό και κακό νόημα, ενώ κάποια έχουν ένα διττό χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα στη θέα του πεπρωμένου. Οι ιδιότητες που συνδέονται με το μητρικό αρχέτυπο είναι η μητρική φροντίδα, η συμπόνια, η μαγική εξουσία του θηλυκού, η σοφία και η πνευματική δφβββββ έξαρση που υπερβαίνουν τη λογική. Το αρχέτυπο της μητέρας έχει τρεις πλευρές, που είναι οι εξής: η καλοσύνη της που τρέφει και συντηρεί, ο οργιαστικός της συναισθηματισμός και τα στύγια βάθη της.

Το μητρικό αρχέτυπο αποτελεί το θεμέλιο του μητρικού συμπλέγματος, το οποίο επιδρά διαφορετικά στον γιο και στην κόρη. Οι τυπικές επιδράσεις στον γιο είναι η ομοφυλοφιλία, ο δονζουανισμός και ορισμένες φορές η ανικανότητα. Η μητέρα παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη δημιουργία διαταραχών, κυρίως των νευρώσεων. Η μητέρα αποτελεί το πρώτο θηλυκό, με το οποίο έρχεται σε επαφή ο μελλοντικός άνδρας και αναπόφευκτα συνδέεται συνειδητά ή ασυνείδητα με τον ανδρισμό του γιου. Από την άλλη πλευρά, ο γιος αντιλαμβάνεται τη θηλυκότητα της μητέρας του ή ανταποκρίνεται ασυνείδητα σε αυτή. Στην περίπτωση της κόρης, το μητρικό σύμπλεγμα συνδέεται με μια υπερανάπτυξη των θηλυκών ενστίκτων, όπου το ένστικτο κάνει την κόρη να μην μπορεί να συνειδητοποιήσει την προσωπικότητά της ή εξασθένιση αυτών μέχρι να εξαφανιστούν τελείως, όπου γίνεται προβολή των ενστίκτων πάνω στη μητέρα. Επομένως, η κόρη είτε ενεργοποιεί σε μεγάλο βαθμό το θηλυκό ένστικτο ή το καταπνίγει, ενώ ο γιος μπορεί να υποστεί τραυματισμό του αρσενικού ενστίκτου οδηγώντας σε μια αφύσικη σεξουαλικότητα. Στην περίπτωση του αρσενικού, η άλλη πλευρά απέναντι στον δονζουανισμό είναι η θετική πλευρά, όπου ο άνδρας εμφανίζεται με τολμηρό και αποφασιστικό ανδρισμό, με μια φιλόδοξη στάση επίτευξης των στόχων και μια προθυμία να κάνει θυσίες για ότι θεωρεί σωστό. Τα στοιχεία αυτά μπορούν να φτάσουν στα όρια του ηρωισμού, αλλά και σε ένα επαναστατικό  πνεύμα. 

1. Η μητέρα πρώτα γεννά τα παιδιά και έπειτα αφοσιώνεται στα παιδιά και προσκολλάται πάνω τους γιατί νιώθει ότι χωρίς αυτά δεν έχει καμιά προσωπική ύπαρξη. Πρόκειται για γυναίκες που ζουν συνεχώς για τους άλλους, χωρίς όμως στην πραγματικότητα να μπορούν να κάνουν καμία πραγματική θυσία. 

2. Ακόμη, υπάρχουν κόρες που εστιάζουν στον έρωτα και οδηγούνται σε μια υπερτροφία του μητρικού ενστίκτου. Η κόρη εμφανίζει ζήλεια προς τη μητέρα και επιθυμία να την ξεπεράσει. 

3. Επιπλέον, η κόρη μπορεί να ταυτιστεί  με τη μητέρα, οδηγώντας σε μείωση της θηλυκής πρωτοβουλίας της κόρης, με αποτέλεσμα μια πλήρη προβολή της προσωπικότητας της κόρης πάνω στη μητέρα. Η κόρη παραμένει προσκολλημένη στη μητέρα της ανιδιοτελώς, ενώ ταυτόχρονα έχει την ανάγκη ασυνείδητα να της επιβληθεί και να την τυραννά. 

4. Τέλος, υπάρχει και η αντίσταση στη μητέρα, όπου η κόρη ακολουθεί την εξής στάση: «Οτιδήποτε, αρκεί να μη μοιάζει με τη μητέρα». Η κόρη νιώθει μια γοητεία για τη μητέρα της χωρίς όμως να ταυτίζεται μαζί της, ενώ ενισχύει τον Έρωτα, εστιάζοντας σε μια ζηλιάρικη αντίσταση. Η κόρη ξέρει τι δε θέλει, αλλά συνήθως δεν έχει ιδέα για το τι θα μπορούσε να διαλέξει για τη δική της μοίρα. 

Η πρώτη από τις τέσσερις περιπτώσεις αναφέρεται στη θετική πλευρά του μητρικού συμπλέγματος, που συνδέεται με τη μητρική αγάπη, με την ανάπτυξη και την αλλαγή, ενώ η αγάπη αναφέρεται σε εκείνη την αγάπη που σημαίνει επιστροφή στο σπίτι, σημαίνει το καταφύγιο και τη μεγάλη σιωπή, που αποτελούσε το σημείο έναρξης και τερματισμού. «Η μητέρα είναι η μητέρα αγάπη, η δική μου εμπειρία και το δικό μου μυστικό» (σελ. 40). «Η μητέρα είναι ο πρώτος κόσμος του παιδιού και ο τελευταίος του ενήλικα. Είμαστε όλοι τυλιγμένοι σαν παιδιά της μέσα στον μανδύα αυτής της μεγάλης Ίσιδας» (σελ. 43).

 Jung, C.G. (1988). Τέσσερα αρχέτυπα. Εκδόσεις Ιάμβλιχος.