«Συνδέομαι, άρα υπάρχω»: Θεραπευτικές πραγματικότητες

Μετατόπιση της έμφασης από τον ατομικό νου στις σχεσιακές διεργασίες, σύμφωνα με τον Gergen. 

«Το να είσαι άνθρωπος σημαίνει να δημιουργείς νόημα», Robert Kegan.

Οι κονστρουξιονιστές μετατοπίζουν την προσοχή από το ατομικό υποκείμενο στις συντονισμένες σχέσεις. Θεωρείται πραγματικό, αληθινό, ορθό, πολύτιμο και επιθυμητό ότι είναι αποτέλεσμα της δημιουργίας του συντονισμού. 

Η κατασκευή ενός κόσμου αποτελούμενου από μεμονωμένα ατομικά υποκείμενα έχει μια σημαντική σκοτεινή πλευρά. Όταν κάνουμε μια θεμελιώδη διάκριση μεταξύ του εαυτού και του άλλου, δημιουργούμε έναν κόσμο αποστάσεων: εγώ είμαι εδώ και εσύ είσαι εκεί. Καταλήγουμε να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως μοναχικό και αποξενωμένο. (σελ. 35).

Έτσι, καταλήγουμε να επιβραβεύουμε την αυτονομία, γινόμαστε αυτοδημιούργητοι που κάνουν τα πάντα με τον δικό τους τρόπο. Η εξάρτηση είναι σημάδι αδυναμίας και ανικανότητας (σελ. 35).

Ο κόσμος αποτελούμενος από μεμονωμένα άτομα χαρακτηρίζεται από έντονα στοιχεία δυσπιστίας. Η επιδίωξη του προσωπικού οφέλους είναι ιδιαίτερα σημαντική και αποτελεί προτεραιότητα, ενώ η αφοσίωση, η δέσμευση και η κοινότητα αμφισβητούνται και τίθεται το ερώτημα μήπως αυτά λειτουργούν ως εμπόδια για αυτοπραγμάτωση. 

Το νόημα μιας λεκτικής διατύπωσης δεν μπορεί να είναι εγγενώς δεδομένο». Η νοηματοδότηση μιας λεκτικής διατύπωσης είναι ένα προσωρινό επίτευγμα, που είναι αποτέλεσμα μιας στιγμής συνεργασίας. Καθώς οι σχέσεις εξελίσσονται μέσα στον χρόνο, το νόημα υπόκειται σε συνεχή τροποποίηση, που συνδέονται άμεσα με ένα πλέγμα δράσης και συμπληρωματικών ενεργειών. Χωρίς αυτές τις ενέργειες δεν μπορούμε να προχωρήσουμε στην απόδοση νοήματος σε μια λεκτική διατύπωση. (σελ. 60).

Η εστίαση αποκλειστικά στις πρόσωπο με πρόσωπο σχέσεις είναι εξαιρετικά περιορισμένη κι αυτό διότι το κατά πόσο γίνομαι κατανοητός δεν εξαρτάται μόνο από εμάς και τον άλλο απέναντί μας, αλλά από την προηγούμενη συμμετοχή μας σε άλλες σχέσεις. 

«Εισερχόμαστε σε μια σχέση ως προέκταση του παρελθόντος και καθώς η σχέση εξελίσσεται, χρησιμεύει για την αναδιαμόρφωση του νοήματος του παρελθόντος. Αυτές οι συν-ανταλλαγές με τη σειρά τους ενδέχεται να συμπληρωθούν και να αναδομηθούν με άλλες σχέσεις στο μέλλον. 

Η επίτευξη νοήματος στηρίζεται εν τέλει σε ένα εκτεταμένο σύνολο σχέσεων που δεν περιορίζεται στο ‘εδώ και τώρα’, αλλά εξαρτάται και από τον τρόπο που κάποιος σχετίζεται με άλλους ανθρώπους και από τις σχέσεις εκείνων με άλλους, δηλαδή με τις ‘σχεσιακές συνθήκες της κοινωνίας ως συνόλου’» (σελ. 61).

«Όλοι συνδεόμαστε μεταξύ μας- χωρίς τη δυνατότητα να σημάνουμε οτιδήποτε χωρίς τη δυνατότητα να κατέχουμε ένα ‘Εγώ’. Το μόνο που υπάρχει είναι ένας εκτεταμένος κόσμος σχέσεων» (σελ. 61).

Περνώντας στη συνέχεια στη θεραπευτική αλλαγή, διαπιστώνουμε ότι αυτή πηγάζει μέσα από τη συνεργατική δράση. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος δε βρίσκεται η ψυχολογική κατάσταση, αλλά η σχεσιακή ύπαρξη. Το άτομο στο πλαίσιο της θεραπείας αντιμετωπίζεται ως συμμέτοχος σε ένα δίκτυο σχέσεων, το οποίο επεκτείνεται προς τα έξω, από τους οικείους προς το οικογενειακό γεγονός. Μέσα σ’ αυτούς, το πλέγμα σχέσεων είναι που δημιουργείται το θεραπευτικό πλαίσιο, που αποτελεί έναν συντονισμό, καθώς ο καθένας προέρχεται από διαφορετικό σχεσιακό δίκτυο (σελ. 65).

Αν στο θεραπευτικό πλαίσιο εφαρμοζόταν απλά ένα σύνολο από τεχνικές ή κανόνες θα ήταν περιορισμένη η επίδραση που αυτές θα είχαν, καθώς αν ο θεραπευόμενος εκλάβει τα λόγια του άλλου ως τεχνικές, μπορεί να τα αγνοήσει ή να τα απορρίψει. Οι ίδιες λέξεις και φράσεις που μπορεί να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στην πρώτη περίπτωση μπορεί να είναι τελείως άχρηστες στην άλλη. 

Ο κοινωνικός κοσντρουξιονισμός ευνοεί τέσσερις κύριες μετατοπίσεις στον θεραπευτικό προσανατολισμό: μετατόπιση προς ευελιξία, συνειδητοποίηση της κοινωνικής κατασκευής, συνεργασία και πρακτική της σύνδεσης των αξιών (σελ. 97). 

Στο μετανεωτερικό αφηγηματικό κίνημα, η γλώσσα κατασκευάζει τον εαυτό και τον κόσμο, τις επιπτώσεις αυτών των κατασκευών στην ευημερία του πελάτη. Στόχος είναι να μπορέσει ο άνθρωπος να μάθει να αντιμετωπίζει τη ζωή διαφορετικά, να πραγματοποιεί μια νέα αφήγηση του εαυτού. Οι αφηγηματικές περιγραφές είναι δυνητικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, όπου οι αναπαραστάσεις αυτές είναι αληθείς ή ψευδείς. Η θεραπεία στηρίζεται στην αφήγηση αντανακλώντας ένα επαναλαμβανόμενο πρότυπο δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών. 

Σύμφωνα με τον Jean- Paul Sartre, «Ο άνθρωπος είναι πάντα ένας αφηγητής ιστοριών, ζει περιτριγυρισμένος από τις ιστορίες του και τις ιστορίες των άλλων, αντιλαμβάνεται οτιδήποτε του συμβαίνει μέσω αυτών των ιστοριών και προσπαθεί να ζήσει τη ζωή του σαν να την αφηγείται».

Gergen, K.J. (2016). Θεραπευτικές πραγματικότητες. Συνεργασία, καταπίεση & σχεσιακή ροή. Αθήνα: Πεδίο.