Τα επτά αμαρτήματα της μνήμης

Έχει παρατηρηθεί από διάφορες έρευνες ότι αποτελεί συχνό φαινόμενο οι άνθρωποι να παραποιούν τις αναμνήσεις τους, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που καθώς κάποιος αφηγείται ένα γεγονός που ποτέ δε συνέβη επαναλαμβάνοντας την ίδια αφήγηση να δημιουργεί στον εαυτό του την πεποίθηση ότι πράγματι συνέβη. Ο Schacter διατύπωσε την άποψη ότι τέτοιου είδους παραποιήσεις εκδηλώνονται με επτά συγκεκριμένους τρόπους, τους οποίους αποκάλεσε τα επτά αμαρτήματα της μνήμης. Ας δούμε, λοιπόν, ποια είναι αυτά τα αμαρτήματα:

1. Η παροδικότητα (transcience). Όταν, δηλαδή, οι αναμνήσεις μας χάνονται γρήγορα. Για παράδειγμα, θυμόμαστε ότι ένας κατάδικος απαλλάχθηκε από την κατηγορία, αλλά δε θυμόμαστε πως μάθαμε για την αθώωσή του. Μέχρι κάποια στιγμή το θυμόμασταν, όχι όμως πια. 

2. Αφηρημάδα (absent-mindedness). Πρόκειται για ένα συχνό σε όλους μας φαινόμενο. Παραδείγματος χάριν, όταν μπαίνουμε σε ένα δωμάτιο για να πάρουμε κάτι, αλλά τελικά ξεχνάμε τι είναι αυτό που αναζητάμε. 

3. Ματαίωση (blocking). Μας συμβαίνει όταν προσπαθούμε να θυμηθούμε κάτι που πρέπει να κάνουμε αλλά δεν μπορούμε να θυμηθούμε τι ήταν αυτό. Επίσης, όταν αισθανόμαστε πως γνωρίζουμε μια πληροφορία, αλλά δεν μπορούμε να την ανακαλέσουμε, λ.χ. όταν συναντήσουμε τυχαία κάποιον γνωστό μας, αλλά δεν μπορούμε να θυμηθούμε το όνομά του. 

4. Η λαθεμένη απόδοση (misattribution). Συνήθως, δεν μπορούμε να θυμηθούμε από πού αντλήσαμε μια πληροφορία ή νομίζουμε ότι ήταν λογικό να είδαμε ή να ακούσαμε κάτι που, όμως, δεν υπήρξε στην πραγματικότητα.

5. Επιδεικτικότητα (suggestibility). Όταν κάποιος μας υποδεικνύει λ.χ. ότι είδαμε κάτι και εμείς πιστεύουμε ότι θυμόμαστε πως πράγματι το είδαμε. Αυτό συμβαίνει διότι οι άνθρωποι είναι επιρρεπείς στην υποβολή.

6. Η προκατάληψη (bias). Όταν παρουσιάζουμε κάποιου είδους προκατάληψη σε σχέση με τις αναμνήσεις μας. Λ.χ. εάν κάποιος υποφέρει από συνεχείς σωματικούς πόνους, τότε είναι πολύ πιθανό να θυμάται ότι υπέφερε από τους ίδιους πόνους και στο παρελθόν δίχως αυτό να είναι πράγματι αλήθεια. Από την άλλη, αν κάποιος δεν υποφέρει από πόνους στο παρόν, τότε είναι λιγότερο πιθανό να θυμηθεί ότι υπέφερε από οποιουδήποτε είδους πόνους στο παρελθόν ανεξαρτήτως από το αν υπέφερε ή όχι.  

7. Η επιμονή (persistence). Όταν κάποιος θυμάται ως αξιοσημείωτα γεγονότα κάποια που στην πραγματικότητα δεν είναι, βλέποντάς τα μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της ζωής του. Λ.χ. όταν κάποιος είχε στη ζωή του πολυάριθμες επιτυχίες και μια μεγάλη αποτυχία και δίνει έμφαση σ’ αυτή την αποτυχία ξεχνώντας ότι οι επιτυχίες του ήταν πολύ περισσότερες.

Όταν, λοιπόν, προσπαθούμε να θυμηθούμε πράγματα, δε θα πρέπει να ξεχνούμε αυτά τα επτά αμαρτήματα της μνήμης, για τα οποία δεν ευθυνόμαστε εμείς οι ίδιοι, απλά έτσι λειτουργεί η μνήμη του ανθρώπου. Συνεπώς, δε χρειάζεται να κατηγορούμε και να ενοχοποιούμε τον εαυτό μας για τη νοημοσύνη μας, για την ηλικία μας ή για τις ικανότητές μας.

Βιβλιογραφία:                                                                                          

Sternberg, R.J. (2011). Γνωστική Ψυχολογία. Αθήνα: Διάδραση, σελ. 263-264.