Οικογενειακές συγκρούσεις: μια κοινωνιολογική προσέγγιση

Το σύνδρομο ενοχής μέσω της σύγκρουσης

Ένα σύνδρομο με το οποίο έχουν ασχοληθεί ελάχιστοι κοινωνιολόγοι της οικογένειας, όπως αναφέρει ο Σένετ. Πρόκειται για ένα σύνδρομο που εμφανίζεται στις συμπεριφορές πολλών μελών οικογενειών που βιώνουν υψηλά επίπεδα έντασης απέναντι στις οικογένειές τους. Το σύνδρομο είναι αρκετά εύκολο να εκδηλωθεί μέσα σε μια οικογένεια, η οποία το βιώνει με επώδυνο τρόπο, καθώς η ευτυχία συνδέεται άμεσα με τις «καλές οικογένειες, τις ακέραιες οικογένειες», που χαρακτηρίζονται από γαλήνη και ηρεμία. Οι οικογένειες που βιώνουν συγκρούσεις ή διαμάχες νιώθουν αποτυχημένες και στιγματισμένες. 

Στο πλαίσιο της θεραπείας το ζητούμενο είναι να εξετάσουμε τη σύγκρουση, ως έναν τρόπο προσέγγισης της οικογένειας και των αλληλεπιδράσεων που λαμβάνουν χώρα μέσα στην οικογένεια. Εξάλλου, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι οικογένειες που επιλέγουν να συγκρατήσουν ή να απωθήσουν τις συγκρούσεις έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν βαθιές συναισθηματικές διαταραχές σε σύγκριση με οικογένειες στις οποίες οι συγκρούσεις εκφράζονται άμεσα και ανοικτά. 

Το σύνδρομο «ενοχή μέσω της σύγκρουσης» στηρίζεται στην πεποίθηση ότι «οι άνθρωποι βλέπουν τις συγκρούσεις μεταξύ των γενιών περισσότερο σαν ένα κακό, το οποίο αποκαλύπτει μια σήψη μέσα στο κοινωνικό οικοδόμημα, παρά σαν μια αναπόφευκτη και φυσιολογική διαδικασία ιστορικής αλλαγής». Συχνά, οι διαμάχες και οι αποξενώσεις που υπάρχουν ανάμεσα στα αδέρφια θεωρούνται ως μια ένδειξη κακής γονεϊκής ανατροφής και αποδίδεται στον τρόπο που τα μεγάλωσαν οι γονείς. 

Το άγχος και η ενοχή για την οικογενειακή σύγκρουση αποτελεί ένα σημάδι της επιθυμίας ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχουν στο σπίτι αυτές οι συγκρούσεις, για χάρη της κοινωνικής τάξης. Ο Σένετ αναφέρει ότι «μια από τις πιο πλατιά διαδεδομένες αρρώστιες της μεσαιοταξικής οικογένειας είναι η προσπάθεια, συνήθως μοιραία για την ‘ευτυχία’ μιας οικογένειας, να απωθεί την απόκλιση και την ιδιαιτερότητα από την ανάπτυξη των μελών της οικογένειας χάριν της τάξης που πρέπει να υπάρχει μέσα σε αυτή».

Η ένταση των οικογενειακών σχέσεων εκφράζει την ανάγκη της οικογένειας για τάξη. Βλέποντας την οικογένεια ως μια πλήρη κοινωνία που θα πρέπει να επιβιώσει από μόνη της, είναι σημαντικό να ακολουθήσει ορισμένες βασικές δομές:

«Μια ασυνήθιστη στενότητα της καθημερινής επαφής.

Μια προσπάθεια να απωθούνται οι εμπειρικές και ηλικιακές διαφορές που φυσικά θα χώριζαν τα μέλη της οικογένειας.

Μια προσπάθεια να τίθενται διαβεβαιώσεις μακροπρόθεσμης εμπιστοσύνης.

Πεποίθηση ότι προδοσίες και χωρισμοί δε θα συμβούν».

Ο Σένετ συνεχίζει αναφέροντας:

«Όμως η απώθηση και η αποφυγή της ποικιλίας μέσα σε αυτά τα πλαίσια είναι ακριβώς ίδια με την επιθυμία για μια καθαρμένη, υπερβαίνουσα την αταξία ταυτότητα η οποία προβάλλει στην εφηβεία. Η επιθυμία για συνεκτική ταυτότητα είναι ακριβώς η αναζήτηση αποφυγής της ποικιλίας και του επώδυνου άγνωστου μέσα στην κοινωνική αρένα για χάρη κάποια ασφαλούς τάξης. (…) Η έντονη οικογενειακή δομή έχει αναπτυχτεί ως ένας ειδικός μηχανισμός με σκοπό να κάνει τις επιθυμίες για συνεκτικές ταυτότητες μια μόνιμη δύναμη στις ζωές των ενηλίκων. Αυτή η διαμόρφωση της έντονης οικογένειας είναι ο τρόπος με τον οποίο οι ενήλικοι κατέληξαν να είναι καθηλωμένοι στα πρότυπα της εφηβείας. Το μυστικό αυτών των οικογενειών, της απεγνωσμένης τους λαχτάρας για επαφή και του φόβου τους για εσωτερική διάσταση, που με τη σειρά της προκαλεί όλα τα είδη έντασης και κρυμμένων αισθημάτων ενοχής, είναι ότι αυτά εκφράζουν τα αισθήματα ανθρώπων που είναι ακόμα υποδουλωμένοι στις ταυτοποιητικές δυνάμεις που αναπτύχθηκαν στην εφηβεία τους. Οι δομές αυτών των οικογενειών, η πίστη ότι ο κύκλος της οικογένειας είναι ένας μικρόκοσμος του κόσμου, η πίστη ότι τα μέλη της οικογένειας πρέπει να είναι ίσα για να είναι ικανά να σέβονται ο ένας τον άλλο, και η τρομερή ενοχή για την οικογενειακή σύγκρουση είναι ειδικές εκφράσεις ανθρώπων που ψάχνουν για τον μύθο αλληλεγγύης στις ζωής τους, μια αλληλεγγύη γεννημένη από μια ανικανότητα να δέχονται αμφιβολίες και το επώδυνο άγνωστο».

«Η οικογενειακή ζωή με εντάσεις αποτελεί τον μεσάζων για την ενστάλαξη του εφηβικού φόβου μέσα στην κοινωνική ζωή των σύγχρονων πόλεων. Η έντονη οικογένεια προμηθεύει τα υλικά με τα οποία οικοδομείται ο μύθος της κοινής αλληλεγγύης. Η έντονη οικογένεια είναι το μέσο με το οποίο ολόκληρη η κοινότητα των οικογενειών, όπως επίσης τα άτομα μέσα σε ένα σπίτι, καθηλώνονται μέσα σε αυτό το τελετουργικό καθαρμού των ταυτοτήτων τους». «Η σημασία της έντασης στην οικογενειακή ζωή έγκειται στην ικανότητά της να απορροφά, στη δύναμή της να συγκεντρώνει τα ενδιαφέροντα και την προσοχή του ατόμου στη σφιχτά ενωμένη ομάδα των συγγενών».

(Σένετ, 2004, σελ. 85-88)  

Σένετ, Ρ. (2004). Οι χρήσεις της αταξίας. Προσωπική ταυτότητα και ζωή της πόλης. Αθήνα: Τροπή.