Ο κύκλος εμπειρίας Gestalt στη θεραπεία ζευγαριών

Σύμφωνα με τη Θεραπεία Gestalt, «ο κύκλος πρέπει να θεωρείται ένα αλληλεπιδραστικό συμβάν και όχι ενδοψυχικό, ώστε η διαδικασία της θεραπείας να προχωρεί λίγο- πολύ από την αίσθηση στην επίγνωση, στην ενέργεια, στη δράση, στην επαφή και τέλος στην επίλυση, την περάτωση και την απόσυρση. Αυτή η διαδικασία λειτουργεί τόσο στο επίπεδο της μεμονωμένης συνεδρίας όσο και γενικότερα, ως ένας τρόπος για να εξετάσουμε τη συνεχή διαδικασία ολόκληρης της θεραπευτικής εμπειρίας».

1. Αίσθηση

Σε αυτό το αρχικό στάδιο, τα μέλη του ζευγαριού τείνουν να κοιτάζουν το ένα το άλλο, συχνά με ένταση, αλλά να μη βλέπουν και να μην ακούν το ένα το άλλο. Ο καθένας προβάρει τη δική ‘κασέτα’, σκέφτεται πως θα αντικρούσει τα επιχειρήματα του άλλου. Είναι πολύ απασχολημένοι φτιάχνοντας νοερά λίστες, ώστε να χρησιμοποιήσουν πραγματικά τις αισθήσεις τους εξωτερικά. Ο θεραπευτής ζητά από το ζευγάρι να καθίσει ο ένας απέναντι στον άλλο, ώστε να κοιτάζονται μεταξύ τους αντί να είναι στραμμένοι προς αυτόν. Κατόπιν ενθαρρύνει κάθε μέλος του ζευγαριού να εκφράσει εκείνα που βλέπει στον άλλο. Αυτή η μορφή επιβραδύνει τη διαδικασία μιας προβαρισμένης αντιπαράθεσης και αναγκάζει το ζευγάρι να ηρεμήσει και να βιώσει την υπαρξιακή εμπειρία ότι βρίσκονται σε αυτό το δωμάτιο μαζί και μοιράζονται ένα δίλημμα.

Σε αυτή τη φάση ο θεραπευτής αρχίζει να ενθαρρύνει και τους δύο συντρόφους να παρατηρήσουν όχι μόνο αυτά που λέει ή νιώθει ο άλλος, αλλά και το πώς εξελίσσεται η διαδικασία τους. Ενθαρρύνει δηλώσεις όπως ‘έχω την αίσθηση ότι καθόμαστε χιλιόμετρα μακριά’ ή ‘και οι δύο κρατάμε την ανάσα μας’. Το μοντέλο της θεραπείας Gestalt για ζευγάρια και για οικογένειες είναι σαφώς ένα μοντέλο διαδικασίας. Η καθαρή παρατήρηση της ίδιας της διαδικασίας διδάσκει στα μέλη του ζευγαριού τα περισσότερα από αυτά που πρέπει να μάθουν για τις δυσλειτουργίες του συστήματος τους.

2. Επίγνωση

Οι καθαρές, έντονες αισθητήριες εντυπώσεις οδηγούν σε καθαρή και έντονη επίγνωση ανάμεσα στους συντρόφους. Συχνά τα μέλη του ζευγαριού νιώθουν μέσα τους πράγματα που δεν εκφράζονται λεκτικά: άλλο πράγματα είναι να έχεις ένα εσωτερικό προαίσθημα και άλλο να το πεις ανοιχτά στον άλλο. Αυτό το άλμα είναι μεγαλύτερο από ότι νομίζουν πολλοί. Το να μοιραστείς εμπειρίες με έναν άλλο χρειάζεται πρόσθετη προσπάθεια. Η αμοιβαία επίγνωση απαιτεί επίσης να αφιερώσεις χρόνο για να ακούσεις και να επεξεργαστείς τι πραγματικά λέει ο άλλος πριν απαντήσεις. Ο θεραπευτής Gestalt φροντίζει να δοθεί έμφαση στο τι λέει ο ένας σύντροφος, ζητώντας από τον άλλο να το επαναλάβει πριν απαντήσει. 

Για να νοιαστείς για την εμπειρία ενός άλλου, πρέπει να έχεις μια αίσθηση περιέργειας για αυτή, να ρωτήσεις τον άλλο πώς ένιωσε ή να του ζητήσεις περισσότερες λεπτομέρειες. Π.χ. ‘είσαι πολύ αμίλητη σήμερα- αναρωτιέμαι μήπως ανησυχείς για κάτι και δεν μου το έχεις πει’. Ο θεραπευτής ενισχύει αυτή την ενεργή διαδικασία της περιέργειας του ενός για τον άλλο. Το να θέλεις να ξέρεις ‘πως ήταν αυτό για σένα’ είναι ένας τρόπος για να αγαπάς τον άλλο.

Τα μέλη του ζευγαριού ενθαρρύνονται να εκφράζουν καθαρά αυτά που θέλουν ο ένας από τον άλλο και αυτό που βιώνει ο καθένας προσωπικά. Είναι αδύνατον να ικανοποιήσεις την ανάγκη του συντρόφου σου ή να καταλάβεις τα συναισθήματά σου όταν αυτά τα συναισθήματα και οι επιθυμίες δεν εκφράζονται. Ακόμη και οι άνθρωποι που αγαπιούνται δεν μπορούν να διαβάσουν ο ένας τη σκέψη του άλλου. 

Σε αυτό το στάδιο της θεραπείας, το ζευγάρι μαθαίνει να διαπραγματεύεται συμφωνημένες ιδέες, στόχους, αντιλήψεις και επιγνώσεις του προβλήματος που υπάρχει ανάμεσά τους. Ο θεραπευτής ενισχύει τη διαδικασία δημιουργίας γνωστικής διαύγειας χωρίς να αφήνει το ζευγάρι να κολλά σε επαναλαμβανόμενους κύκλους αμοιβαίων επικρίσεων. 

Οι παρεμβάσεις του θεραπευτή είναι έντονες, απλά διατυπωμένες και πάντα θεμελιωμένες στη διαδικασία της τρέχουσας συνεδρίας. Οι παρεμβάσεις είναι αραιές και γενικά απευθύνονται στο ζευγάρι ως σύστημα.

3. Ενέργεια και δράση

Το ζευγάρι, αφού καταλήξει σε κάποιες καθαρές ιδέες για το δίλημμά του στις οποίες συμφωνούν και οι δύο, αρχίζει να έχει την ενέργεια για να κάνει κάτι σχετικά με τις ανάγκες και των δύο μελών του. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα μέλη θέλουν να κάνουν κάτι αργότερα, στο σπίτι, και όχι μέσα στο θεραπευτικό περιβάλλον. Ο θεραπευτής Gestalt συχνά μεταφράζει τις ιδέες τους και μετασχηματίζει την ενέργειά τους σε ένα συμβάν, ίσως σε ένα πείραμα το οποίο θα δώσει στο ζευγάρι την αίσθηση ότι τα κατάφεραν, ότι ενέργησαν με βάση αυτό που έπρεπε να εκφραστεί στη συγκεκριμένη στιγμή. Με την ολοκλήρωση ενός επιτυχημένου πειράματος, τα μέλη του ζευγαριού μπορούν να συγχαρούν το ένα το άλλο που κατάφεραν να περάσουν ένα στάδιο το οποίο μέχρι εκείνη τη στιγμή ένιωθαν σαν ένα τρομερό κόλλημα, ένα βάλτο δυσαρέσκειας.

Σε αυτό το στάδιο της συνεδρίας ή της θεραπείας, ο θεραπευτής φροντίζει να μην είναι ανομοιόμορφη η ανταλλαγή ενέργειας μέσα στο σύστημα, να μην κατακλύζει ο ένας σύντροφος τον άλλο. Η συμβολή συμβαίνει όταν ο ένας ‘ενδίδει’ στην πίεση του άλλου ‘για χάρη της ειρήνης’ ή για να αποφύγει την οδυνηρή διαδικασία του να πιέσει κι αυτός φροντίζοντας να ληφθούν υπόψη και οι δικές του ιδέες. Επίσης, ο θεραπευτής εντοπίζει την πιο συνηθισμένη αντίσταση στην αμοιβαία επαφή που εμφανίζεται σε αυτή τη φάση: την αναστροφή. Τα μέλη του ζευγαριού, φοβούμενα τον καπνό και τη φωτιά, συμφωνούν συγκαλυμμένα να στρέφουν την ενέργειά τους προς τα μέσα αντί να την εκφράζουν προς τον άλλο. Ο θεραπευτής θα προσέξει ενδείξεις σωματικής δυσφορίας και θα διδάξει στα μέλη του ζευγαριού πώς να εκφράζουν την ενέργειά τους, συχνά τον θυμό, με έναν ασφαλή, μη απειλητικό τρόπο μέσα στη συνεδρία. Τα ζευγάρια που κάνουν αναστροφή συνήθως δημιουργούν σφιχτά όρια είτε γύρω από τον εαυτό τους ο καθένας είτε γύρω από το ζευγάρι ως συνολικό σύστημα. Απομονώνονται ως ζευγάρι, απομακρύνονται από την υποστήριξη της κοινότητας. Ο θεραπευτής μπορεί να ενθαρρύνει ένα τέτοιο ζευγάρι να ζητήσει βοήθεια από φίλους τους οποίους σέβεται και εμπιστεύεται.

4. Επαφή

Η δυναμική χρήση της ενέργειας και ο πειραματισμός κάνουν τα μέλη του ζευγαριού να νιώσουν πιο κοντά και πιο καλά μεταξύ τους. Ακόμη και η καλή έκφραση του θυμού μπορεί να οδηγήσει σε μια ισχυρή αίσθηση επαφής. Μοιράζονται αυτό που συνέβη, κάτι που φαινόταν δύσκολο, και στου οποίου τη δημιουργική επίλυση έχουν συνεισφέρει τώρα και οι δύο. Ο θεραπευτής φροντίζει να μη σπεύσει το ζευγάρι σε πρόωρα αυτοσυγχαρητήρια, αποφεύγοντας να μασήσουν κάτι που και οι δύο θεωρούν δυσάρεστο ή ντρέπονται να εκφράσουν. Αφού ο θεραπευτής βεβαιωθεί ότι υπάρχει γνήσια επαφή, ενισχύει την επιτυχία του ζευγαριού και την ικανότητά του να μιλήσει για αυτήν: ‘’Δεν βριστήκαμε αυτή τη φορά’’ ή ‘’Ήταν ωραία που δεν μείναμε κολλημένοι στο να κρατάμε μούτρα ο ένας στον άλλο’’.

5. Επίλυση, περάτωση και απόσυρση

Μερικά ζευγάρια δεν μπορούν να απαρνηθούν την επεξεργασία της εμπειρίας τους. Εδώ, ο θεραπευτής δεν αφήνει το ζευγάρι να αναμασά ξανά και ξανά που ήταν το λάθος ή τι έγινε διαφορετικά. Υπάρχει η ενθάρρυνση να προχωρήσουν παρακάτω. Επιπλέον, τονίζει το μοναδικό συμπληρωματικό στυλ με το οποίο κάθε σύντροφος συνεισέφερε στη διαδικασία. Σε αυτό το στάδιο, ενθαρρύνονται τα ατομικά όρια. 

Καθώς, πλησιάζει το στάδιο της απόσυρσης, ο θεραπευτής διδάσκει στο ζευγάρι ότι η σιωπή μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι μια μορφή γείωσης. Υπάρχει μια αίσθηση αμοιβαίας γαλήνης και μια αργή συσσώρευση ενέργειας για μελλοντική χρήση. Κατά την ολοκλήρωση του κύκλου, ο θεραπευτής επίσης τονίζει πόσο σημαντική είναι η ανεξαρτησία και η αυτοϋποστήριξη του κάθε συντρόφου.

Απόσπασμα από το βιβλίο:

Edwin Nevis (Ed.), Θεραπεία Gestalt. Θεωρία και Εφαρμογές. Αθήνα: Διόπτρα, σελ. 347-368.  Η προσέγγιση Gestalt στη θεραπεία ζευγαριών, του Joseph Zinker.