«Ως μια ιδιαίτερη ποιότητα της ‘άμεσης’ ανθρώπινης εμπειρίας, ο Εαυτός έχει μια ιδιαιτέρως βασανισμένη ιστορία. Μερικά από τα θεωρητικά προβλήματα που έχει δημιουργήσει, υποπτεύομαι πως μπορούν να αποδοθούν στη ‘θεωρία των ουσιωδών στοιχείων’ που έχει συχνά σημαδέψει την ερευνητική αναζήτηση για την αποσαφήνισή του, λες κι ο Εαυτός ήταν μία ουσία ή ένα πρωταρχικό στοιχείο που προϋπήρχε της προσπάθειάς μας να τον περιγράψουμε, λες και το μόνο που είχε κανείς να κάνει ήταν να τον εξετάσει σχολαστικά για να ανακαλύψει τη φύση του. Αλλά και αυτή η ιδέα να κάνει κανείς κάτι τέτοιο είναι από μόνη της ύποπτη για πολλούς λόγους» (σελ. 149).
Στην προσπάθειά μας να βγάλουμε συμπεράσματα για τον Εαυτό μέσα από την ενδοσκόπηση θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι είναι μια υποκειμενική διαδικασία, που στηρίζεται στην επιλογή και στην ερμηνεία. Επομένως, τα λόγια που θα χρησιμοποιήσουμε για να περιγράψουμε τον Εαυτό είναι αποτέλεσμα της δικής μας επεξεργασίας και του δικού μας τρόπου αντίληψης.
Μια λύση που προτάθηκε ως εναλλακτική στην ιδέα ενός άμεσα παρατηρήσιμου Εαυτού ήταν η αντίληψη ενός Εννοιολογικού Εαυτού, που είναι αποτέλεσμα του στοχασμού, που προκύπτει δηλαδή μέσα από τον τρόπο που κατασκευάζουμε την έννοια.
Ωστόσο, αυτό που τελικά βρέθηκε πως έχει περισσότερο ενδιαφέρον ήταν όχι πως θα περιέγραφα τον Εαυτό αλλά ποιες είναι οι διαδικασίες και ποια τα βιώματα με βάση τα οποία ο άνθρωπος διαμορφώνει τη δική του έννοια του Εαυτού και ποια είναι τα είδη Εαυτού που διαμορφώνει.
«Ο Εαυτός περικλείει, όπως είχε υπαινιχτεί ο William James, έναν ‘εκτεταμένο’ εαυτό που συμπεριλαμβάνει την οικογένεια, τους φίλους, τα περιουσιακά στοιχεία κλπ.;
Ή μήπως, όπως πρότειναν οι Hazel Markus και Paula Nurius, είμαστε μια αποικία από Πιθανούς Εαυτούς, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων που προκαλούν φόβο ή ελπίδα και που όλοι αυτοί συνωστίζονται για να κατακτήσουν τον Παρόντα Εαυτό;
Δεν αποτελεί ο Εαυτός μια διαντιδραστική σχέση μεταξύ ενός ομιλητή και ενός Άλλου, και μάλιστα ενός Γενικευμένου Άλλου» (σελ. 150-151).
Σύμφωνα με τον Gergen, υπάρχουν δύο γενικές έννοιες που αφορούν τον τρόπο που ο άνθρωπος στρέφεται προς την κουλτούρα και το παρελθόν. «Η πρώτη είναι ο ανθρώπινος αναστοχασμός, η ικανότητά μας να στρεφόμαστε στο παρελθόν και να τροποποιούμε το παρόν κάτω από την επίδρασή του ή να τροποποιούμε το παρελθόν κάτω από την επίδραση του παρόντος. Ούτε το παρελθόν αλλά ούτε και το παρόν μένουν σταθερά μπροστά σε αυτόν τον αναστοχασμό. Ο ‘απέραντος τόπος διαφύλαξης’ των συναντήσεων και των επαφών του παρελθόντος είναι δυνατό να προβληθεί με διαφορετικούς τρόπους καθώς τις επανεξετάζουμε ή είναι δυνατόν να αλλάξει μέσω της εννοιολογικής αναθεώρησης. Η δεύτερη καθολική έννοια είναι η ‘καταπληκτική’ διανοητική ικανότητά μας να οραματιζόμαστε εναλλακτικές λύσεις- να συλλαμβάνουμε άλλους τρόπους ύπαρξης, δράσης και προσπάθειας. Έτσι, παρόλο που μπορεί, κατά μια έννοια, να είμαστε ‘πλάσματα της ιστορίας’, είμαστε επίσης, κατά μια άλλη έννοια, αυτόνομοι δράστες. Ο Εαυτός, επομένως, όπως κάθε άλλη πλευρά της ανθρώπινης φύσης, λειτουργεί ταυτόχρονα σαν φρουρός της μονιμότητας και σαν βαρόμετρο που ανταποκρίνεται στο τοπικό πολιτισμικό κλίμα. Επίσης, η κουλτούρα μας εφοδιάζει με οδηγούς και τεχνάσματα για να βρούμε μια θέση ανάμεσα στη σταθερότητα και την αλλαγή: ενθαρρύνει, απαγορεύει, δελεάζει, αρνείται και επιβραβεύει τις δεσμεύσεις που αναλαμβάνει ο Εαυτός. Και ο Εαυτός χρησιμοποιώντας τις ικανότητές του να στοχάζεται και να οραματίζεται εναλλακτικές λύσεις, διαφεύγει, ενστερνίζεται ή επαναξιολογεί και αναπλάθει αυτό που έχει να προσφέρει η κουλτούρα. Οποιαδήποτε προσπάθεια να κατανοήσει κανείς τη φύση και την προέλευση του Εαυτού είναι, επομένως, μια ερμηνευτική προσπάθεια, παρόμοια με εκείνη ενός ιστορικού ή ενός ανθρωπολόγου που προσπαθεί να κατανοήσει μια περίοδο ή ένα λαό» (σελ. 161-162).
Ο Gergen υποστήριζε ότι ο Εαυτός ήταν ένα μίγμα από τρία στοιχεία: το ένα παίρνει τις αποφάσεις, το άλλο διαμορφώνει τη στρατηγική και το τρίτο είναι ο παίκτης που φαντάζεται τις υποχρεώσεις του.
Ο Εαυτός διηγείται ιστορίες που περιλαμβάνουν και μια σκιαγράφηση του εαυτού, που αποτελεί μέρος της ιστορίας.
Πηγή:
Bruner, Jerome. 1997. Πράξεις νοήματος. Ελληνικά Γράμματα.
Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
