Παιδικοί φόβοι

 

Απόσπασμα από το βίντεο "Τα πρώτα 6 χρόνια της ζωής"

«Φόβος είναι μια συναισθηματική κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από ένταση, ανησυχία, νευρικότητα, εσωτερική αναταραχή. Ο φόβος μπορεί να αποτελεί την αντίδραση του ατόμου σε κάποιο πραγματικό ή αυξανόμενο κίνδυνο κατά την οποία παρατηρείται αυξημένη δραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Μια χαρακτηριστική αντίδραση του φόβου είναι η τάση για φυγή, μια έντονη προσπάθεια απομάκρυνσης από την πηγή του φόβου. Ο φόβος είναι μια καθολική αντίδραση προσαρμογής που είναι απαραίτητη στην προστασία και την επιβίωση, επειδή μας ευαισθητοποιεί σε επικείμενο κίνδυνο και μας προετοιμάζει να τον αντιμετωπίσουμε. Έχει δύο πτυχές: την ψυχολογική (υποκειμενικό αίσθημα φόβου) και τη νευροφυσιολογική διέγερση κατά την οποία ο οργανισμός τίθεται σε κατάσταση συναγερμού, για να προφυλαχθεί. Ο φόβος σε όλες τις ηλικίες περιλαμβάνει την αντίληψη κάποιας απειλής προς τον εαυτό, είτε σε σχέση με τη σωματική ασφάλεια και ακεραιότητα είτε σε σχέση με την ψυχολογική ασφάλεια και αυτοεικόνα του ατόμου. 

 

Η ωρίμανση του νευρικού συστήματος θεμελιώνει τις αντιδράσεις στον φόβο από πλευράς φυσιολογίας. Τα νεύρα και ο εγκέφαλος πρέπει να φθάσουν σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ανάπτυξης ώστε να καθίστανται δυνατές οι σωματικές αντιδράσεις οι οποίες συνοδεύουν τον φόβο. Εξάλλου ένα ορισμένο επίπεδο νοητικής ανάπτυξης είναι εξίσου απαραίτητο, για να βιώσει κάποιος φόβο. Προτού το νήπιο αισθανθεί φόβο πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται και να διαφοροποιεί ανάμεσα σε πρόσωπα και αντικείμενα καθώς και ανάμεσα στο οικείο και το άγνωστο στο περιβάλλον του. Πρέπει εξάλλου να κατέχει αρκετή γνωστική ωριμότητα ώστε να εκτιμά ότι ορισμένα άτομα, αντικείμενα ή συνθήκες μπορεί να απειλούν την ακεραιότητα και την ευημερία του. Προφανώς, το παιδί δεν είναι δυνατό να νιώθει ότι οι διάφορες απειλές αφορούν τον εαυτό του προτού αναπτύξει την αίσθηση της ταυτότητας. Εξάλλου η ανάπτυξη της φαντασίας ‘ανοίγει τον δρόμο’ για μια ευρεία ποικιλία παιδικών φόβων» (σελ. 826-827).

Το παιδί καθώς μεγαλώνει εμφανίζει παράλογους και φανταστικούς φόβους, που συνδέονται με τις υποσυνείδητες συγκρούσεις και την επιθετικότητα που κρύβει μέσα του. Το παιδί μέσα από τους τρόπους που επιλέγει να αντιμετωπίσει τους φόβους του μαθαίνει περισσότερα πράγματα για τον εαυτό του και μπορεί να αντιμετωπίσει καλύτερα τις δεξιότητες που μελλοντικά θα αναπτύξει. 

 

Τα πράγματα που φοβούνται πιο συχνά τα παιδιά κατά την προσχολική ηλικία και έπειτα είναι τα ζώα, οι άνθρωποι, το σκοτάδι, τα φαντάσματα, οι φυσικές καταστροφές και τα μηχανήματα. Ορισμένοι φόβοι έχουν προστατευτικό χαρακτήρα για το παιδί και είναι χρήσιμο το παιδί να έχει έναν μέτριο φόβο απέναντι σε ξένα πρόσωπα ή σε κάποιες καταστάσεις.

 

Δημητρίου- Χατζηνεοφύτου, Λ. (2009). Τα 6 πρώτα χρόνια της ζωής. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σελ. 826-834.

 

Κουραβάνας Νικόλαος, Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.