Εύκολα ή δύσκολα βρέφη;

Η ιδιοσυγκρασία διαφαίνεται σε πολλές διαστάσεις της συμπεριφοράς. Μία από τις θεμελιώδεις διαστάσεις της ιδιοσυγκρασίας είναι το επίπεδο δραστηριότητας, που αντανακλά το βαθμό της συνολικής κινητικότητας. Ορισμένα βρέφη είναι σχετικώς μαλθακά και οι κινήσεις τους είναι αργές και σχεδόν νωχελικές. Αντίθετα, το επίπεδο δραστηριότητας άλλων βρεφών είναι αρκετά υψηλό και εκφράζεται με έντονες, συνεχείς κινήσεις των ποδιών και των χεριών. 

Μια άλλη σημαντική διάσταση της ιδιοσυγκρασίας είναι η φύση και η ποιότητα της συναισθηματικής κατάστασης του βρέφους και συγκεκριμένα, ο βαθμός ευερεθιστότητάς του. Όπως στην περίπτωση του βρέφους, το παράδειγμα του οποίου αναφέρθηκε στην αρχή αυτής της ενότητας, ορισμένα βρέφη αναστατώνονται και κλαίνε εύκολα, ενώ άλλα είναι σχετικώς πιο ήρεμα. Τα ευερέθιστα βρέφη είναι νευρικά, αναστατώνονται εύκολα και , όταν αρχίζουν να κλαίνε, είναι δύσκολο για τους γονείς να τα ηρεμήσουν.

Σύμφωνα με τον Alexander Thomas & τη Stella Chess, που διεξήγαγαν μια μεγάλης κλίμακας έρευνα με μια ομάδα βρεφών, γνωστή ως Διαχρονική Έρευνα της Νέας Υόρκης, τα βρέφη μπορούν να ταξινομηθούν ιδιοσυγκρασιακά σε μία από τις παρακάτω τρεις γενικές κατηγορίες:

1)    Τα εύκολα βρέφη. Τα εύκολα βρέφη έχουν θετική ψυχική διάθεση. Οι σωματικές τους λειτουργίες δραστηριοποιούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα και μπορούν να προσαρμοστούν με ευκολία. Είναι σε γενικές γραμμές θετικά και δείχνουν ενδιαφέρον για νέες καταστάσεις. Επίσης, η ένταση των συναισθημάτων τους είναι μέτρια ή χαμηλή. Στην κατηγορία αυτή ανήκει το 40% περίπου (η συχνότερη κατηγορία) των βρεφών.

2)   Τα δύσκολα βρέφη. Τα δύσκολα βρέφη εκδηλώνουν αρνητικότερη διάθεση και δεν προσαρμόζονται εύκολα σε νέες καταστάσεις. Όταν έλθουν αντιμέτωπα με μια νέα κατάσταση , έχουν την τάση να αποσύρονται. Περί το 10% των βρεφών ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

3)   Τα βραδυψυχικά βρέφη. Τα βραδυψυχικά βρέφη είναι αδρανή και εμφανίζουν σχετικά ήπιες αντιδράσεις στο περιβάλλον. Η διάθεσή τους είναι σε γενικές γραμμές αρνητική και αποσύρονται, όταν έλθουν αντιμέτωπα με νέες καταστάσεις, δείχνοντας αργή προσαρμογή. Περί το 15% των βρεφών ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.

 

Οι συνέπειες της ιδιοσυγκρασίας: Πόσο σημαντική είναι η ιδιοσυγκρασία; 

Ένα εύλογο ερώτημα που απορρέει από τα ευρήματα για τη σχετική σταθερότητα της ιδιοσυγκρασίας είναι κατά πόσον ένα ιδιαίτερο είδος ιδιοσυγκρασίας είναι θετικό για την ανάπτυξη του ατόμου. Η απάντηση φαίνεται να είναι πως κανένα είδος ιδιοσυγκρασίας δεν είναι απόλυτα θετικό ή αρνητικό. Αντίθετα, η μακροσπρόθεσμη προσαρμογή του παιδιού εξαρτάται από το πόσο καλό είναι το «ταίριασμα» ανάμεσα στην ιδιοσυγκρασία του και στο είδος και τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος στο οποίο ζει.

Επιπλέον, η ιδιοσυγκρασία φαίνεται να συνδέεται τουλάχιστον ελαφρώς με το είδος προσκόλλησης του βρέφους με το άτομο που το φροντίζει.

Οι πολιτιστικές διαφορές παίζουν επίσης, ρόλο ζωτικής σημασίας στις συνέπειες της ιδιοσυγκρασίας. Π.χ. ένα βρέφος που πιθανώς θεωρείται «δύσκολο» σε μια δυτική κοινωνία, ίσως να βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση στη φυλή των Masai της Ανατολικής Αφρικής. Ο λόγος είναι ότι οι μητέρες στη φυλή αυτή θηλάζουν το βρέφος μόνον όταν αυτό είναι ανήσυχο και κλαίει. Έτσι, τα ευερέθιστα, πιο δύσκολα βρέφη, πιθανώς τρέφονται καλύτερα από ό, τι τα πιο ήρεμα, εύκολα βρέφη. Κατά συνέπεια, τα δύσκολα βρέφη μπορεί να έχουν καλύτερες προοπτικές ανάπτυξης (από τα εύκολα) κατά τη διάρκεια δυσμενών περιβαλλοντικών συνθηκών, όπως σε μια περίοδο ξηρασίας.

 

Feldman, S.R. 2019. Αναπτυξιακή ψυχολογία. Εκδόσεις Gutenberg.

Νίκος Κουραβάνας & Ελένη Παπαδοπούλου, Ψυχολόγοι, MSc, MA.