Επιθετικότητα στην προσχολική ηλικία και ηθικός συλλογισμός

Γνωστικές προσεγγίσεις στην επιθετικότητα

Δύο παιδιά που παίζουν ένα παιχνίδι με την μπάλα, μερικές φορές πέφτουν το ένα πάνω στο άλλο. Το ένα αντιδρά ζητώντας συγγνώμη, ενώ το άλλο σπρώχνει τον συμπαίκτη του και του λέει «Σταμάτα πια!». Παρόλο που και τα δύο παιδιά είναι το ίδιο υπεύθυνα κάθε φορά για το συμβάν, οι αντιδράσεις τους είναι τελείως διαφορετικές. Το πρώτο παιδί ερμηνεύει το γεγονός ως ατύχημα, ενώ το δεύτερο το εκλαμβάνει ως πρόκληση και αντιδρά με επιθετικότητα.

 

Η γνωστική προσέγγιση στην επιθετικότητα υποστηρίζει ότι για να κατανοήσουμε την ανάπτυξη της ηθικότητας, θα πρέπει να μελετήσουμε πώς το παιδί προσχολικής ηλικίας ερμηνεύει τη συμπεριφορά των άλλων, καθώς και το περιβαλλοντικό πλαίσιο στο οποίο αυτή εμφανίζεται. Σύμφωνα με τον Kenneth Dodge και τους συνεργάτες του, ορισμένα παιδιά έχουν περισσότερο την τάση να υποθέτουν ότι οι πράξεις των άλλων παρωθούνται αποκλειστικά από την επιθετικότητά τους. Τα παιδιά αυτά δεν είναι ικανά να εντοπίσουν τα κατάλληλα «σήματα» σε μία κατάσταση και έτσι δεν μπορούν να ερμηνεύσουν με ακρίβεια τη συμπεριφορά των άλλων σε αυτές τις συνθήκες. Αντίθετα, υποθέτουν -συχνά λανθασμένα- ότι τα γεγονότα που συμβαίνουν στο περιβάλλον οφείλονται στην επιθετικότητα των άλλων.

Τρόποι για την ενίσχυση της ηθικής συμπεριφοράς και τη μείωση της επιθετικότητας στα παιδιά προσχολικής ηλικίας.

Οι θεωρίες για τα αίτια της επιθετικής συμπεριφοράς στα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι χρήσιμες για τις ποικίλες μεθόδους ενίσχυσης της ηθικής συμπεριφοράς και μείωσης της επιθετικότητας, από υποδεικνύουν. Ακολουθούν μερικές από τις πιο πρακτικές και εύκολες στην εφαρμογή τους στρατηγικές:

·         Προσφέρουμε ευκαιρίες στο παιδί προσχολικής ηλικίας να παρατηρεί άλλους που συμπεριφέρονται με συνεργατικό και θετικά κοινωνικό τρόπο.

·         Ενθαρρύνουμε το παιδί να ασχοληθεί με δραστηριότητες που κάνουν καλό στους άλλους, όπως το να μοιράζεται πράγματα.

·         Μιλάμε στο παιδί προσχολικής ηλικίας για το πώς μπορεί να αισθάνονται οι άλλοι σε μια δύσκολη κατάσταση, καλλιεργώντας με αυτόν τον τρόπο την ενσυναίσθηση.

·         Δεν παραβλέπουμε την επιθετική συμπεριφορά. Γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να παρεμβαίνουν, όταν έρχονται αντιμέτωποι με επιθετική συμπεριφορά και να δίνουν ξεκάθαρο μήνυμα ότι η επιθετικότητα είναι απαράδεκτος τρόπος επίλυσης των συγκρούσεων.

·         Δείχνουμε στο παιδί προσχολικής ηλικίας πώς να επινοεί εναλλακτικές ερμηνείες για τη συμπεριφορά των άλλων. Αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό για τα παιδιά που είναι επιρρεπή στην επιθετικότητα και που είναι πιθανότερο να αντιλαμβάνονται τη συμπεριφορά των άλλων ως περισσότερο επιθετική από ό, τι πραγματικά είναι.

·         Ελέγχουμε τα τηλεοπτικά προγράμματα που παρακολουθεί το παιδί, ιδιαιτέρως όσα περιέχουν βίαιες σκηνές. Υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις ότι η παρακολούθηση προγραμμάτων που περιέχουν βία αυξάνει το επίπεδο επιθετικότητας στο παιδί.

·         Βοηθούμε το παιδί προσχολικής ηλικίας να κατανοήσει τα συναισθήματά του. Όταν το παιδί θυμώνει -και όλα τα παιδιά θυμώνουν-, πρέπει να μαθαίνει να αντιμετωπίζει τον θυμό με εποικοδομητικό τρόπο.

·         Εκπαιδεύουμε το παιδί στον ηθικό συλλογισμό και τον έλεγχο. Το παιδί προσχολικής ηλικίας κατανοεί τα βασικά στοιχεία του ηθικού συλλογισμού και πρέπει να του υπενθυμίζουμε γιατί ορισμένες συμπεριφορές είναι επιθυμητές. Για παράδειγμα, είναι καλύτερο να πούμε «αν πάρεις όλα τα μπισκότα, δεν θα μείνει τίποτα για τους άλλους», παρά να του πούμε «τα καλά παιδιά δεν τρώνε όλα τα μπισκότα». (σ.312)

 

Feldman, S.R. 2019. Αναπτυξιακή ψυχολογία. Εκδόσεις Gutenberg.

 

Νίκος Κουραβάνας & Ελένη Παπαδοπούλου, Ψυχολόγοι, MSc, MA.