Πώς θα καθόριζες τον εαυτό αν σκεφτόσουν όπως ένας κοινωνικός ψυχολόγος;
Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα τους ανθρώπους, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές τους μέσα στην καθημερινότητα θα πρέπει να γνωρίζουμε περισσότερα για το πώς προσδιορίζεται ο εαυτός μέσα στην κοινωνική ομάδα, μέσα στην ευρύτερη κοινωνία. Επομένως, είναι σημαντικό να καθορίσουμε τον εαυτό μας με βάση την κοινωνική και την ανθρωπιστική/ ατομική ψυχολογία.
Σύμφωνα με τον Lewis (1990) υπάρχει ο υπαρξιακός εαυτός, που είναι μέρος του σχήματος για τον εαυτό ή της έννοιας για τον εαυτό, και αναφέρεται στην αίσθηση του να είναι ξεχωριστό το άτομο και να διακρίνει τον εαυτό του από τους άλλους και να αποκτήσει επίγνωση της σταθερότητας του εαυτού. Η επίγνωση ότι ο εαυτός υπάρχει ως ξεχωριστή οντότητα από τους άλλους και μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει μέσα στον χώρο και στον χρόνο. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει ο κατηγοριοποιημένος εαυτός, που γίνεται αντιληπτός ως ένα αντικείμενο μέσα στον κόσμο. Ο εαυτός μπορεί να τοποθετηθεί σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, τις ικανότητες, την καταγωγή, κτλ. Το παιδί από μικρή ηλικία μαθαίνει να περιγράφει τον εαυτό του αναφέροντας εξωτερικά και εσωτερικά του χαρακτηριστικά, που το διαφοροποιούν από τους άλλους ανθρώπους και βοηθούν να έχουμε μια εικόνα για αυτό.
Ο Carl Rogers (1959) καθόρισε την έννοια του εαυτού μέσα από τρία διαφορετικά στοιχεία, που ήταν η άποψη του ίδιου του ατόμου για τον εαυτό του (αυτοεικόνα), η αξία που δίνει στον εαυτό του (αυτοαξία ή αυτοεκτίμηση) και η επιθυμία για το πώς θα ήθελε να είναι ο εαυτός (ιδανικός εαυτός).
Ένας τρόπος να περιγράψουμε τον εαυτό μας είναι μέσα από τη φυσική μας εμφάνιση, ένα σύνολο από χαρακτηριστικά που συνδέονται άμεσα και με τον τρόπο που μας βλέπουν οι άλλοι και μπορούν να μας γνωρίσουν. Επίσης, ως κοινωνικά όντα έχουμε κοινωνικούς ρόλους και με βάση αυτούς καθορίζουμε τις κοινωνικές μας συμπεριφορές, έτσι μπορούμε κι εμείς να γνωρίζουμε πώς θα συμπεριφερθούμε αλλά και οι άλλοι να γνωρίζουν τι συμπεριφορές αναμένουν από εμάς. Επιπλέον, φέρουμε τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, που στο σύνολό τους μας κάνουν ξεχωριστούς και διαφορετικούς από τους άλλους, αλλά και μοναδικούς καθώς και τις υπαρξιακές μας δηλώσεις (είμαστε ανθρώπινα όντα, είμαστε πνευματικές υπάρξεις).
Η εικόνα του εαυτού διαμορφώνεται μέσα από τις κοινωνικές ομάδες στις οποίες ανήκουμε. Η ομάδα υπαγωγής συμβάλλει στη δόμηση της κοινωνικής ταυτότητας και τα μέλη της ομάδας προσαρμόζουν τα χαρακτηριστικά τους με βάση την ομάδα αυτή. Ο τρόπος που το άτομο διαχειρίζεται τον τρόπο που παρουσιάζει και εκφράζει τον εαυτό του στην καθημερινή ζωή εξαρτάται από τις ομάδες αναφοράς και τα πλαίσια μέσα στα οποία βρίσκεται. Το άτομο δεν επιλέγει πάντα τις ομάδες στις οποίες ανήκει και δε συμβάλλουν όλες οι ομάδες σε μια θετική κοινωνική ταυτότητα κι επομένως, σε μια θετική εικόνα για τον εαυτό. Σε ορισμένες περιπτώσεις ανήκουμε σε ομάδες που δεν επιλέγουμε και μπορεί να μην έχουμε καν την επιλογή να απαλλαγούμε από την αντίστοιχη κοινωνική ταυτότητα. Έτσι, φέρουμε μια κοινωνική ταυτότητα με βάση το φύλο που γεννιόμαστε, μια κοινωνική ταυτότητα με βάση την οικογένεια στην οποία μεγαλώνουμε, μια κοινωνική ταυτότητα με βάση τον τόπο στον οποίο ζούμε, κτλ. Όσο μεγαλώνουμε επιλέγουμε και νέες ομάδες να ενταχθούμε, επομένως, αποκτούμε και νέες κοινωνικές ταυτότητες…
Οι Morse και Gergen (1970) επισήμαναν ότι η εικόνα του εαυτού και η αυτοεκτίμηση αλλάζουν όταν βρισκόμαστε κάτω από αβέβαιες ή αγχογόνες καταστάσεις. Ωστόσο, οι Miller και Ross (1975) υποστήριξαν ότι παίζει καθοριστικό ρόλο κατά πόσο εμείς θεωρούμε ότι έχουμε κοινωνικά επιθυμητά χαρακτηριστικά. Επιπλέον, ο Argyle (2008) καθόρισε τέσσερις παράγοντες που επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση, που είναι οι αντιδράσεις των σημαντικών άλλων, η σύγκριση με τους άλλους, οι κοινωνικοί ρόλοι και η κατηγοριοποίηση (που βρισκόμαστε εμείς και που οι άλλοι).
Ο εαυτός αποτελεί μια έννοια που συνδέουμε περισσότερο με την ατομική ψυχολογία και το άτομο, παρά με την κοινωνική ψυχολογία. Ωστόσο, ο εαυτός προσεγγίζεται και από τους κοινωνικούς ψυχολόγους, λαμβάνοντας υπόψη τους κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες που τον προσδιορίζουν. Ψυχαναλυτικά, ο Erikson (1993) προσδιόρισε την ταυτότητα με βάση την ψυχική και την κοινωνική διάσταση, θεωρώντας ότι η ταυτότητα ταλαντεύεται ανάμεσα στο ιδεώδες του εγώ και το υπερεγώ, από τη μια μεριά και την ταυτότητα του εγώ από την άλλη (δηλαδή, από τον τρόπο που το άτομο αντιλαμβάνεται τη συμμετοχή του στην κοινωνική πραγματικότητα). Ξεφεύγοντας από την ατομική ψυχολογία και κατευθύνοντας την προσοχή μας στην κοινωνική ψυχολογία, ο Mead (1963) υποστήριξε ότι το εγώ δομείται σύμφωνα με το πλαίσιο των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, ενώ οι Gordon και Gergen (1968) υποστήριξαν ότι ο εαυτός είναι ένα πολυδιάστατο και οργανωμένο σύστημα αντιλήψεων και αναπαραστάσεων, που διαμορφώνονται μέσα από την κοινωνικοποίηση και τοποθετούν το υποκείμενο σε σχέση με τον άλλο (Χρηστάκης, 2008).
Βιβλιογραφία
Argyle, M. (2008). Social encounters: Contributions to social interaction. Aldine Transaction.
Erikson, E.H. (1993). Childhood and society. London: Norton.
Gordon, C. & Gergen, K.J. (1968). The self in social interaction. New York: Wiley.
Lewis, M. (1990). Self-knowledge and social development in early life. In L. A. Pervin (Ed.), Handbook of personality (pp. 277-300). New York: Guilford.
McLeod, S. A. (2008). Self concept. Simply Psychology. Retrieved by https://www.simplypsychology.org/self-concept.html.
Mead, G.H. (1963). Mind, self and society. Chicago: University of Chicago Press.
Miller, D. T., & Ross, M. (1975). Self-serving biases in the attribution of causality: Fact or fiction? Psychological Bulletin, 82, 213–225
Morse, S. J. & Gergen, K. J. (1970). Social comparison, self-consistency and the concept of self. Journal of Personality and Social Psychology, 16, 148-156.
Rogers, C. (1959). A theory of therapy, personality and interpersonal relationships as developed in the client-centered framework. In (ed.) S. Koch, Psychology: A study of a science. Vol. 3: Formulations of the person and the social context. New York: McGraw Hill.
Χρηστάκης, Ν. (2008). Κοινωνικές θέσεις και ρόλοι. Στον Σ. Παπαστάμου (Επιμ.), Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία: Η παράδοση, Β’ τόμ. (σσ. 197-221). Αθήνα: Πεδίο.
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου