Διαβάζοντας: Στο Ντιβάνι

του Ίρβιν Γιάλομ

Το βιβλίο με τίτλο: «Στο Ντιβάνι» είναι το δεύτερο σε σειρά μυθιστόρημα ενός από τους πιο καταξιωμένους ψυχιάτρους και ψυχοθεραπευτές, του Ίρβιν Γιάλομ. Αποτελεί λογοτεχνικό πόνημα όπως αντιλαμβανόμαστε, αλλά μέσα από τους ήρωες και την πλοκή που λαμβάνει χώρα στην κοινωνία της Αμερικής, θίγεται ένα πάρα πολύ ευαίσθητο ζήτημα, το οποίο σχετίζεται με την σεξουαλική εκδραμάτιση ανάμεσα στους ψυχοθεραπευτές και τους ασθενείς τους ή σε πιο απλή γλώσσα την σεξουαλική σχέση, η οποία στην πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι καταστροφική, υποσκάπτοντας την θεραπευτική σχέση, και ουσιαστικά «σπάζοντας» το θεραπευτικό συμβόλαιο μεταξύ ψυχοθεραπευτή και ασθενούς.

Ανεξαρτήτως των κινήτρων, το αποτέλεσμα τελικά μοιάζει με μία πρόστυχη προδοσία, όπου στις περισσότερες των περιπτώσεων οι ασθενείς καταλήγουν να αισθάνονται ότι ο ψυχοθεραπευτής τους, τους εκμεταλλεύτηκε. Μια τέτοια κατάσταση εκτός από τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει στον ψυχοθεραπευτή, σίγουρα κλονίζει την εμπιστοσύνη των θεραπευόμενων ατόμων τόσο απέναντι στους θεραπευτές, όσο και στην διαδικασία και την αποτελεσματικότητα ή την αναγκαιότητα της ψυχοθεραπείας. 

Βεβαίως, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται από την αρχή ότι δεν υπάρχουν δικαιολογίες και ότι τέτοιου είδους συμπεριφορές είναι επιλήψιμες και κατακριτέες. Αυτό γίνεται πολύ σαφές. Ο Ίρβιν Γιάλομ ξεδιπλώνοντας το λογοτεχνικό του ταλέντο έμμεσα μας αποκαλύπτει το εύρος των γνώσεών του, καθώς σε διάφορα σημεία αναφέρεται σε ονόματα όπως ο Φρόυντ, ο Νίτσε, ο Κίργκεγκωρ, ο Γιούνγκ, ο Άντλερ, ο Σάλλιβαν, η Χόρνεϋ, ο Φρομ, ο Φερέντσι, ο Ουίλιαμ Τζέημς, ο Ρόλλο Μαίη, η Χάννα Άρεντ, ο Άλλεν Χουήλις, ο Λέσλι Φάρμπερ, ο Σιλβάνο Αριέτι, , ο Φένικελ, ο Φαίρμπαιρν, ο Ουίνικοτ κ.α.

Πέραν της σεξουαλικής εκδραμάτισης, θίγονται και επιμέρους ζητήματα μέσα από την πλοκή, όπως ότι οι ψυχοθεραπευτές ασυνείδητα πολλές φορές κρατούν τους ασθενείς τους σε εξάρτηση, προφανώς για να εξακολουθήσουν να απολαμβάνουν τα οφέλη από τις οικονομικές απολαβές. Επίσης, αναφέρει ότι υπάρχουν και αρκετοί ψυχίατροι, αλλά και ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και σύμβουλοι, οι οποίοι εργάζονται ως ψυχοθεραπευτές δίχως όμως να έχουν λάβει την κατάλληλη ψυχαναλυτική εκπαίδευση και αυτό δείχνει ότι ο Γιάλομ δεν διστάζει να θίξει τα κακώς κείμενα του επαγγέλματος του ψυχοθεραπευτή. Όπως σε όλους τους κλάδους και σε όλα τα επαγγέλματα, έτσι κι εδώ υπάρχουν άνθρωποι που δεν είναι σωστοί επαγγελματίες. Υπάρχει βέβαια, μια ειδοποιός διαφορά, ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα, αλλά ένα λειτούργημα που αν δεν ασκηθεί σωστά, τότε αντί να βοηθήσεις έναν άνθρωπο ούτος ώστε να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στην ζωή του, τον σπρώξεις μια ώρα αρχύτερα προς την καταστροφή του. Αυτό είναι κάτι που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, τόσο από την πλευρά των ψυχοθεραπευτών, όσο και από την πλευρά των θεραπευόμενων. Με άλλα λόγια υπάρχει ευθύνη και από τις δύο πλευρές με την πλάστιγγα να βαραίνει προς τους ψυχοθεραπευτές, οι οποίοι οφείλουν να προσπαθούν να αποκτούν όσο γίνεται περισσότερα εφόδια και γνώσεις του αντικειμένου τους, καθώς και να τηρούν απαρέγκλιτα τον κώδικα δεοντολογίας. Από την πλευρά τους οι θεραπευόμενοι οφείλουν να ελέγχουν το αν ο ψυχοθεραπευτής που επέλεξαν πληροί τα τυπικά προσόντα και αν έχει καταρτιστεί πλήρως ως προς την θεραπευτική προσέγγιση που θα ακολουθήσει, ώστε να μην πέσουν σε ανθρώπους που θα τους κοροϊδέψουν.

Οι ψυχοθεραπευτές έχουν επόπτες και μέσα από τους διαλόγους διαφαίνεται ότι και αυτοί είναι άνθρωποι όπως όλοι, κι έτσι έχουν τις αδυναμίες τους, τα ελαττώματά τους και όπως όλοι οι άνθρωποι έτσι κι αυτοί κάνουν τα λάθη τους και ως προς την συμπεριφορά τους απέναντι στους θεραπευόμενους, αλλά και απέναντι στις ερμηνείες που θα δώσουν.

Το να υπάρξει συναισθηματική και σεξουαλική εμπλοκή ανάμεσα στον ψυχοθεραπευτή και τον θεραπευόμενο, είναι μια αποτρόπαια πράξη και μπορεί να είναι καταστροφική και για τους δύο. Αν ο θεραπευόμενος μηνύσει τον θεραπευτή, τότε μπορεί να ανακληθεί η άδεια του τελευταίου και να χάσει όλα όσα επιτεύγματα με κόπο είχε χτίσει όλα τα χρόνια της καριέρας του. Μια φορά αρκεί για να φέρει την καταστροφή. Το να προβεί ένας θεραπευτής σε σεξουαλική επαφή με τον θεραπευόμενό του, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι κατά εξακολούθηση, δηλαδή κατ’ επανάληψη σύναπτε σχέσεις με τους θεραπευόμενούς του. Ο ψυχοθεραπευτής, έχει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης σε μια τέτοιου είδους σεξουαλική εμπλοκή, και δεν είναι πάντοτε η πράξη του προμελετημένη, μπορεί απλά να προκύψει. 

 

Παρόλο που το πρώτο πράγμα που μαθαίνει από τον πρώτο κιόλας καιρό της εκπαίδευσής του ο ψυχοθεραπευτής είναι το να τηρεί και να μην παραβαίνει τον κώδικα δεοντολογίας, ως άνθρωπος δεν μπορεί πάντοτε να λειτουργεί με την λογική, καθώς το συναίσθημα τυφλώνει και δεν μπορεί εύκολα να ελέγξει τις παρορμήσεις και τις επιθυμίες του. Είναι μια πάλη με τον ίδιο του τον εαυτό. Ο κώδικας δεοντολογίας δεν είναι εύκολο να τηρείται πάντα, κι έτσι ένας από τους ψυχιάτρους σε κάποιο σημείο αποκαλύπτει από τι πάσχει ένας πελάτης του και μάλιστα εκ των υστέρων αντιλαμβάνεται το μέγεθος του σφάλματός του λέγοντας χαρακτηριστικά: «πώς μπόρεσα να αναφέρω ότι ο πελάτης μου ήταν ψυχοπαθητικός;». Αυτή η αποκάλυψη φαίνεται να έγινε εν τη ρύμη του λόγου, αλλά είναι πολύ σοβαρό λάθος, γιατί αποκαλύπτει το ιατρικό απόρρητο. Όμως, μέσα από τέτοια παραδείγματα ο Γιάλομ θέλει να δώσει έμφαση στο γεγονός ότι δεν μπορεί πάντοτε ένας ψυχοθεραπευτής να είναι τόσο προσεκτικός όσο ένα ρομπότ που δεν κάνει λάθη. Τονίζει δηλαδή, ο Γιάλομ την ανθρώπινη υπόσταση του ψυχοθεραπευτή και αυτό αποτελεί κάτι στο οποίο ο κόσμος δεν είναι συνηθισμένος κι εξοικειωμένος. Ο κόσμος πιστεύει ότι οι γιατροί δεν κάνουν λάθη, ότι οι γιατροί οφείλουν να μην κάνουν λάθη και αφού το οφείλουν, δεν κάνουν κιόλας. Όμως κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί; Πόσο εύκολο είναι να λειτουργεί κάποιος σαν ρομπότ;

Ακόμη, μέσα από τους διαλόγους διαφαίνεται ότι ο Γιάλομ κρίνει και ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο τις απόψεις κάποιων άλλων σπουδαίων προσωπικοτήτων και εμβληματικών μορφών της ψυχιατρικής, όπως τον Φρόυντ, τον Γιουνγκ κα. Παραδείγματος χάριν, σε κάποιο σημείο λέει ο ήρωάς του: «…θυμάσαι εκείνο το απόσπασμα στο Αναμνήσεις, Όνειρα, Σκέψεις, όπου ο Γιούνγκ λέει ότι ο θεραπευτής θα πρέπει να επινοήσει μια νέα θεραπευτική γλώσσα για κάθε ασθενή; Όσο περισσότερο σκέφτομαι τα λόγια του, τόσο πιο εμπνευσμένα μου φαίνονται. Νομίζω πως είναι ό,τι πιο ενδιαφέρον είπε ποτέ ο Γιούνγκ για την ψυχοθεραπεία…» (σσ. 319, 320, Γιάλομ, 2010). Είναι σημαντικό λοιπόν, το γεγονός ότι ο Γιάλομ χρησιμοποιεί άλλους σπουδαίους ψυχοθεραπευτές και αναλύει κάποιες από τις σκέψεις του μέσα στην ίδια την πλοκή της ιστορίας του.

Γενικά η πλοκή είναι ενδιαφέρουσα, κρατάει ζωντανό και αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η ροή δεν κάνει «κοιλιά». Υπάρχουν και αρκετές χιουμοριστικές πινελιές που ελαφραίνουν την ατμόσφαιρα. Θα μπορούσαμε να πούμε στο σημείο αυτό ότι αν κάποιος έχει διαβάσει τις θεωρίες του Φρόυντ και έχει μια ιδέα για την ψυχανάλυση, θα του είναι πιο κατανοητά όλα όσα αναφέρονται στο βιβλίο αυτό, δίχως αυτό να σημαίνει ότι κάποιος που δεν γνωρίζει ή δεν έχει διαβάσει για την ψυχανάλυση, θα δυσκολευτεί να κατανοήσει και να μπει στο νόημα της πλοκής.    

Συνεπώς, όπως ο Γιάλομ επαναλαμβάνει, ο ασθενής πληρώνει μεγάλο συναισθηματικό τίμημα, όταν τα πράγματα εκτραπούν και ξεφύγει η κατάσταση.  Παρόλο που το εν λόγω βιβλίο είναι ένα μυθιστόρημα, μπορεί να ρίξει αρκετό φως στη σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου, η οποία μπορεί να επισκιαστεί από τις σκοτεινές πτυχές του εαυτού μας. Έτσι, ο αναγνώστης λαμβάνει γνώση για ένα λεπτό ζήτημα και είναι σε θέση να ανακαλύψει ακόμη περισσότερο εκφάνσεις που αφορούν στην ίδια τη φύση της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας, δηλαδή της ψυχοθεραπείας που έχει ψυχαναλυτική κατεύθυνση. Ένα οποιοδήποτε επιστημονικό βιβλίο για το θέμα αναμφισβήτητα θα κούραζε, ενώ το βιβλίο «Στο Ντιβάνι», εισάγει τον αναγνώστη με έναν εύληπτο και πρωτότυπο τρόπο στα βαθιά ζητήματα και στους ηθικούς προβληματισμούς της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας. Σας το προτείνουμε και σας ευχόμαστε καλή ανάγνωση!

 

Πηγή:

Γιάλομ, Ι. (2010). Στο ντιβάνι. Αθήνα: Άγρας.

 

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.