Εσείς πόσο συρμάτινη μητέρα είστε;

Μία από τις σημαντικότερες έρευνες που τάραξε τα νερά και σημάδεψε το ρου της ιστορίας της ψυχολογίας ήταν αυτή του Harry Harlow, γνωστή ως «η έρευνα με τις συρμάτινες μητέρες». 

Στην έρευνα αυτή, ο Harlow θέλησε να λύσει τον γρίφο σχετικά με το τι είναι αγάπη, κι έτσι επιχείρησε να τη μελετήσει επιστημονικά. Η πλειονότητα των ψυχολόγων συμφωνεί ότι η εγγύτητα και η προσκόλληση προς τη μητέρα ή άλλο πρόσωπο φροντίδας, που είχαμε ως βρέφη, ασκεί σημαίνουσα επίδραση στον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε στενά με τους άλλους στη μετέπειτα ζωή μας, μιας και αυτή η περίοδος αποτέλεσε την πρώτη περίοδο αγάπης για εμάς. Συνεπώς, ο δεσμός μεταξύ βρέφους και μητέρας είναι εξαιρετικά κρίσιμος. Η παροχή τροφής και φροντίδας ενισχύει την εγγύτητα που αισθάνεται το βρέφος από τη μητέρα του, η οποία ικανοποιεί τις βασικές του ανάγκες. Η μητέρα δηλαδή συνδέεται συνειρμικά με ευχάριστα γεγονότα. Ο Harlow σκέφτηκε ότι αν τροποποιούσαμε τη δυνατότητα της μητέρας να ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες του βρέφους, τότε θα ανακαλύπταμε ότι η αγάπη και η στοργή ίσως είναι εξίσου ή ισχυρότερες βασικές ανάγκες από αυτές της πείνας και της δίψας. Εφόσον, μια τέτοια έρευνα δεν ήταν δυνατόν να γίνει για λόγους δεοντολογίας σε ανθρώπους, ο Harlow χρησιμοποίησε πιθήκους, όπου οι βασικές αντιδράσεις τους ως προς τη σύναψη δεσμού, όπως λόγου χάρη ο θηλασμός, η επαφή, η αγκαλιά, κ.τ.λ. είναι ίδιες με αυτές στον άνθρωπο. 

Έτσι, ο Harlow σε διάφορες συνθήκες χρησιμοποίησε υφασμάτινες και συρμάτινες μητέρες, αντίστοιχα, οι οποίες υποκαθιστούσαν τις αληθινές προσφέροντας μόνο γάλα, ώστε να διαπιστώσει τον βαθμό ανακούφισης και προσκόλλησης μέσω της επαφής. Ακόμη κι όταν το γάλα προσφερόταν μόνο από τις συρμάτινες μητέρες οι πίθηκοι σχεδόν καθημερινά περνούσαν τον περισσότερο χρόνο πάνω στις υφασμάτινες μητέρες. Στις ομάδες πιθήκων που μεγάλωσαν είτε μόνο με τις συρμάτινες είτε μόνο με τις υφασμάτινες μητέρες διαπιστώθηκε ότι παρόλο που και στις δύο ομάδες τα βρέφη πιθήκων έπιναν την ίδια ποσότητα γάλατος και κέρδιζαν βάρος με τον ίδιο ρυθμό, τα βρέφη που τρέφονταν μόνο από τη συρμάτινη μητέρα δεν χώνευαν εξίσου καλά το γάλα, είχαν συχνές διάρροιες και ήταν στρεσαρισμένα. 

Οι μελέτες αυτές του Harlow κατέδειξαν τη βαρύνουσα σημασία που έχει η ανακούφιση μέσω επαφής στην ανάπτυξη του στενού δεσμού, καθώς και την πρωταρχική λειτουργία του θηλασμού, που είναι πέραν της παροχής τροφής, η εξασφάλιση άμεσης σωματικής επαφής του βρέφους με τη μητέρα. Ο ίδιος ο Harlow ύστερα από όλα αυτά υποστήριξε ότι «εφόσον κλειδί για την επιτυχημένη γονική φροντίδα είναι η ανακούφιση μέσω επαφής και όχι τα μαστικά προσόντα (η προσφορά του μαστού) των γυναικών, ο άνδρας είναι ικανός να συμμετέχει ισότιμα στην ανατροφή των παιδιών», άποψη ριζοσπαστική για την εποχή που διεξήγη τις έρευνές του, δηλαδή το 1958. 

Αφού, ο θηλασμός απέκτησε δευτερεύουσα σημασία σε σχέση με την ανακούφιση μέσω επαφής για την ανάπτυξη και προσαρμογή των βρεφών, πολλοί πατέρες αισθάνονται σήμερα πιο σίγουροι στην ανάληψη πιο διευρυμένου γονεϊκού ρόλου.

Επιπροσθέτως, ενθαρρύνθηκε ακόμη περισσότερο ο θεσμός της υιοθεσίας, εφόσον και ένας θετός γονέας μπορεί εξίσου καλά με τον φυσικό να προσφέρει ανακούφιση μέσω επαφής σε ένα παιδί.

Ίσως πιο σημαντικό από τα παραπάνω είναι το γεγονός ότι φωτίστηκε το φοβερό πρόβλημα της παιδικής κακοποίησης. Πριν τις έρευνες του Harlow ήταν συμπεριφοριστικά αδύνατο να ερμηνευθεί και να κατανοηθεί το γιατί το παιδί που κακοποιείται μοιάζει να αγαπά και να είναι σταθερά προσκολλημένο στον γονέα που το κακοποιεί. Το παιδί που κακοποιείται δεν ξεχνά ούτε συγχωρεί τον γονέα που το κακοποιεί, απλά η ανάγκη του για ένα χάδι και μια αγκαλιά δηλαδή για ανακούφιση μέσω επαφής είναι μεγαλύτερη και υπερισχύει κατά πολύ από τις συνέπειες της κακοποίησης.

«Αν η έρευνα του Harlow είχε διεισδύσει έστω και λίγο στην κοινωνία, ίσως κάποιο όφελος να είχε προκύψει. Ένα μικρό παράδειγμα δίνει μια ιστορία που αφηγήθηκε ο ίδιος ο Harlow για μια γυναίκα, η οποία, αφού άκουσε τον Harlow να παρουσιάζει την έρευνά του, τον πλησίασε και του είπε: ‘’Τώρα ξέρω τι πάει στραβά με εμένα! Είμαι μια συρμάτινη μητέρα’’» (σελ. 233).

Harlow, H.F. (1958). The nature of love. American psychologist, 13, 673-685. Στον Hock, Roger R. (2009). 40 Μελέτες που άλλαξαν την ψυχολογία. Εκδόσεις Τόπος, σελ. 223-234.