Ψυχανάλυση και παραμύθι

«Η ψυχαναλυτική συνεδρία ως παραμύθι και το αντίστροφο»

Σύμφωνα με τον Φρόυντ, τα όνειρα μοιάζουν με τα παραμύθια, καθώς περιλαμβάνουν εικόνες, κινούνται από εικόνα σε εικόνα, ενώ κυρίως εξερευνούν, δεν δίνουν ερμηνείες. Η ψυχανάλυση επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στα βαθύτερα ψυχικά φαινόμενα και την ατομική ιστορία των ανθρωπίνων σχέσεων, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της σκέψης και της γνώσης με βάση τις ασυνείδητες διεργασίες που τις διέπουν. 

Ο Φρόυντ είχε τονίσει τη σημασία των παραμυθιών στην ψυχική ζωή των παιδιών, ενώ είχε παρατηρήσει ότι ορισμένα άτομα είχαν μετατρέψει το υλικό των παραμυθιών σε άμυνες ώστε να τις χρησιμοποιούν αντί για τις τραυματικές αναμνήσεις που έχουν βιώσει.

«Η Rivka Eifermann επισημαίνει, ότι τμήματα των παραμυθιών διατηρούνται σε κομμάτια του παιδικού εαυτού, στους ενήλικες. Επίσης, ότι η αναλυτική εργασία πάνω στο λανθάνον νόημα των παραμυθιών, μπορεί να οδηγήσει σε αυτογνωσία, ακόμα και αναλυτές, και αιφνιδιαστικά να αποκαλύψεις παραλλαγές παλαιών συγκρούσεων, απρόσμενα έντονες. Τα παραμύθια διαπραγματεύονται θέματα αναπτυξιακής φάσης σχετικά με ανεκπλήρωτες επιθυμίες, κινητοποιώντας δημιουργική φαντασία, ενώ στις προσπάθειές τους γίνονται εμφανείς η σχάση, ιδέες μεγαλείου, διαστρεβλώσεις της εικόνας σώματος και μαγική σκέψη. Τα αγαπημένα παραμύθια, σαν τα επαναλαμβανόμενα όνειρα, αναζητούν λύση σε αναπτυξιακές αγωνίες και αντιφάσεις του ιδεώδους Εγώ και της καθημερινής πραγματικότητας» (Αναστασόπουλος, 2018: 16).

Η ψυχανάλυση μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναδομήσει την ταυτότητά του, να αναπτύξει τη δημιουργικότητά του και να βρει περισσότερο νόημα στη ζωή του, ώστε να μπορέσει να την κατανοήσει. Η διαδικασία της ψυχοθεραπείας μοιάζει με το παραμύθι, όπου «ο κρυμμένος εαυτός, κακοπαθημένος από απώλειες και εγκαταλείψεις, επανακάμπτει μόνο μέσα από τη λυτρωτική δύναμη της αγάπης κάποιου, φέρνοντας κλινικό υλικό από ασθενή που μέσω προβλητικής ταύτισης έθεσε τα καλά του κομμάτια στον αναλυτή, για να τα διαφυλάξει. Αυτά συνήχησαν με χαμένα κομμάτια μη αναγνωρισμένων δυνατοτήτων του αναλυτή και τα έφεραν στην επιφάνεια, σε μια μετασχηματιστική εμπειρία αντικειμενοτρόπου σχέσης». Η ψυχανάλυση μοιάζει με το παραμύθι, καθώς και τα δύο παρέχουν ένα ταυτισιακό δεσμό και προστατευτικό χώρο για τη ζωντάνια του ατόμου που έχει χαθεί…  (Αναστασόπουλος, 2018: 16-17).

Τι είναι το αφήγημα;

Το αφήγημα είναι εξιστόρηση πραγματικών ή φανταστικών γεγονότων, που συχνά χρησιμεύουν για καθησυχασμό, ανακούφιση ή παρηγοριά. Πρόκειται για «εξιστόρηση μαγικών ή εξωπραγματικών κατορθωμάτων με ήρωες κυρίως άτομα της καθημερινότητας, που αποκτούν εξαιρετικές ικανότητες και αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες». Η πλοκή περιλαμβάνει μια σύγκρουση ανάμεσα στις δυνάμεις του καλού και του κακού. Πολλές φορές το αφήγημα αντανακλά την εικόνα του εαυτού που έχει ή επιθυμεί να έχει το άτομο ή η ομάδα, και το οποίο πλησιάζει στο ιδεώδες του Εγώ (Αναστασόπουλος, 2018: 17-18).

Τι είναι ο ψυχαναλυτικός λόγος;

Ο ψυχαναλυτικός λόγος είναι ταυτόχρονα εσωτερικός και εξωτερικός λόγος, που έχει ως στόχο να εκφράσει τις αναπαραστάσεις που υπάρχουν στο ασυνείδητο. «Αναλαμβάνει να εκφράσει με λόγια, ασυνείδητα βιώματα και μη αναπαραστάσιμες εμπειρίες. Συνδέει, συσχετίζει και αναλύει τον φαντασιωσικό εσωτερικό (μυθικό) κόσμο του συγκεκριμένου ατόμου στο οποίο απευθύνεται, με την παρελθούσα και τρέχουσα πραγματικότητα». Στηρίζεται στους συνειρμούς που παράγει ο θεραπευόμενος για να μετασχηματίσει στοιχεία του ψυχισμού του. «Θεραπευτής και θεραπευόμενος ξαναγράφουν τον εσωτερικό λόγο έκφρασης και κατανόησης της ιστορίας του» (Αναστασόπουλος, 2018: 18). Το παραμύθι, που διαμορφώνεται από τον αφηγητή, είναι μια κατασκευή της τοπικής κοινότητας ή καταστάλαγμα κάποιας ιστορίας, που γνωρίζει το άτομο (Αναστασόπουλος, 2018: 16).

 

Πηγή:

Αναστασόπουλος, Δ. (2018). Η ψυχαναλυτική συνεδρία ως παραμύθι και το αντίστροφο. Στο βιβλίο: Μύθος και Παραμύθι (Συλλογικό). Αθήνα: Νήσος.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.