Ψυχική Ανθεκτικότητα

Τι είναι και πώς μπορούμε να την ενισχύσουμε

 

Το μόνο σίγουρο στη ζωή είναι ότι τίποτα δεν είναι σίγουρο ή αλλιώς η αβεβαιότητα είναι το μόνο βέβαιο που θα μας συμβεί. Αυτά και παρόμοια άλλα ευφυολογήματα αποσκοπούν στο να δώσουν έμφαση στο γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι σε κάποια φάση της ζωής τους θα βιώσουν αναπάντεχες κι απρόσμενες καταστάσεις και συμβάντα που μπορούν ενδεχομένως να αλλάξουν και να ανατρέψουν τη σταθερότητα και την καθημερινότητά τους σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Τα ανατρεπτικά αυτά συμβάντα μπορούν να έχουν θετική χροιά, αλλά δυστυχώς δεν σπανίζουν εκείνα τα συμβάντα που η έκβασή τους μπορεί να είναι τραυματική όπως λόγου χάρη κάποια ασθένεια, τραυματισμός, απώλεια αγαπημένου προσώπου κοκ. Ο αντίκτυπος και οι συνέπειες στην ψυχοσωματική υγεία του ατόμου ποικίλουν, καθώς εξαρτάται τόσο από τη σοβαρότητα του περιστατικού, όσο κι από τον τρόπο που το άτομο προσλαμβάνει αυτό που του συνέβη, δηλαδή σε τι βαθμό είναι ικανό να προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση. 

Η προσαρμογή αποτελεί βασική έννοια για τον ορισμό της ψυχικής ανθεκτικότητας, καθώς η καλή προσαρμογή στις πηγές άγχους, σε αντιξοότητες, σε στρεσογόνους παράγοντες, όπως οικονομικές κι εργασιακές δυσκολίες, προβλήματα σχέσεων ή υγείας κτλ οδηγεί τελικά σε μια βαθιά προσωπική ανάπτυξη. Τα ανεπιθύμητα και ταυτοχρόνως επώδυνα συμβάντα δε θα καθορίσουν το υπόλοιπο της ζωής μας αν εμείς δεν τους το επιτρέψουμε. Ο ρόλος της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι η επανάκτηση του ελέγχου της ζωής μας και η τροποποίηση συνθηκών που θα μας επιτρέψουν να συνεχίσουμε να αναπτυσσόμαστε. Δηλαδή η ψυχική ανθεκτικότητα δε σχετίζεται μονάχα με την αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων και των δυσκολιών, αλλά και με την ικανότητα να ξαναβρούμε τον βηματισμό στην πορεία μας και να αναπτυχθούμε με τέτοιο τρόπο που θα μας επιτρέψει να πετύχουμε τους στόχους και τα όνειρά μας. 

Όταν, λοιπόν, τα πράγματα δεν πάνε όπως τα έχουμε σχεδιάσει, τότε η ψυχική ανθεκτικότητα αποτελεί εκείνη ακριβώς την ικανότητα που χρειαζόμαστε ώστε να προσαρμοστούμε και να ανακάμψουμε. Το μυστικό της επιτυχίας έγκειται στο να προσπεράσουμε μια καταστροφή ή μια αποτυχία μας και να μάθουμε μέσα από τα λάθη μας (αν υπήρξαν) προκειμένου να προχωρήσουμε και να μη «βαλτώσουμε». Σύμφωνα με την ψυχολόγο Susan Kobasa, τέσσερα είναι τα απαραίτητα στοιχεία για την ψυχική ανθεκτικότητα:

Α) Το να δεις ένα εμπόδιο ή μια δυσκολία ως πρόσκληση κι όχι σαν ένα γεγονός που θα σε παραλύσει.

Β) Να μπορούμε να βλέπουμε τις παραλήψεις και τα λάθη που μας οδήγησαν σε μια αποτυχία σαν διδάγματα που θα μας βοηθήσουν να μην επαναλάβουμε τα ίδια σφάλματα σε παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον. Τα λάθη θα πρέπει να ιδωθούν σαν ευκαιρίες για ανάπτυξη κι όχι ως έλλειψη ικανοτήτων που θα βλάπτει την αυτοεκτίμησή μας.

Γ) Είναι σημαντικό να μπορούμε να μείνουμε δεσμευμένοι και προσηλωμένοι στους στόχους που έχουμε θέσει για το μέλλον μας, τόσο σε προσωπικό, όσο κι επαγγελματικό επίπεδο.

Δ) Να έχουμε υπόψη ότι δεν μπορούμε πάντα να έχουμε τον έλεγχο για τα πάντα στη ζωή μας. Συνήθως, όταν χάνουμε τον έλεγχο σε καταστάσεις ή γεγονότα που μας αφορούν, τότε αισθανόμαστε σαν χαμένοι και μας καταλαμβάνει ένα αίσθημα αβοηθησίας ή αδυναμίας να αναλάβουμε ξανά δράση. 

Ένας άλλος κορυφαίος ψυχολόγος, ο Μάρτιν Σέλιγκμαν, υπογραμμίζει ότι ο τρόπος που εξηγούμε τις αποτυχίες μας είναι επίσης πολύ σημαντικός και μιλά με όρους αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας, παρά με τον όρο ανθεκτικότητα, αν και το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Τρία είναι τα κύρια στοιχεία στο επεξηγηματικό του μοντέλο:

Α) Η μονιμότητα, όπου οι άνθρωποι ως κατά βάσιν αισιόδοξοι κι επομένως περισσότερο ψυχικά ανθεκτικοί, αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις των αρνητικών γεγονότων που βιώνουν ως προσωρινές κι όχι μόνιμες. Για παράδειγμα, αν χάσουν τη δουλειά τους, δεν χάνουν το κουράγιο τους, ούτε βλέπουν την απόλυση ως απόρριψη ή ως προσωπική αποτυχία, αλλά κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να βρουν μια άλλη εργασία εξακολουθώντας να πιστεύουν στις δυνατότητές τους κι ότι η ανεργία τους είναι απλώς μια μη μόνιμη κατάσταση.

Β) Η διαπερατότητα, δηλαδή η ικανότητα να μην επιτρέπεις οι αναποδιές να επηρεάσουν όλους τους τομείς της ζωής σου. Ένα παράδειγμα είναι να πεις λόγου χάρη: «δεν είμαι καλός σε αυτό», αντί να πεις: «δεν είμαι καλός σε τίποτα».

Γ) Η εξατομίκευση, δηλαδή το να μην κατηγορείς τον εαυτό σου για πράγματα που δεν ευθύνεσαι, για παράδειγμα να αναγνωρίσεις και να πεις: «δεν έλαβα την απαραίτητη υποστήριξη που χρειαζόμουν για να ολοκληρώσω το τάδε έργο», αντί «απέτυχα σε αυτό το έργο επειδή δεν είμαι καλός στη δουλειά μου».

 

Κάποιες συμβουλές που θα μας βοηθούσαν να βελτιώσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα είναι οι εξής παρακάτω:

Σύνδεση. Η οικοδόμηση ισχυρών και θετικών σχέσεων με αγαπημένα μας πρόσωπα και φίλους μπορεί να αποτελέσει ένα περιβάλλον που θα μας προσφέρει ασφάλεια και υποστήριξη τόσο στις καλές μας στιγμές, όσο και στις δύσκολες και δυσάρεστες που θα έχουμε και μεγαλύτερη ανάγκη από βοήθεια. Σε περίπτωση που ο κύκλος γνωριμιών μας δεν είναι και τόσο διευρυμένος, τότε θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε συνδέσεις με τη συμμετοχή μας σε εθελοντική εργασία ή σε διάφορες ομάδες όπως μέσω αθλητικών δραστηριοτήτων, ή εκμάθηση νέων δεξιοτήτων όπως χορός, ζωγραφική, μουσική, μαγειρική κοκ.

Νοηματοδότηση. Κάντε κάθε μέρα που περνά να έχει νόημα εκτιμώντας όλα όσα μπορεί να σας δώσει μαθαίνοντας από τις εμπειρίες σας και θέστε νέους στόχους.

Αξιολόγηση. Αξιολογείστε ποιες ήταν εκείνες οι δεξιότητες και στρατηγικές που είχατε χρησιμοποιήσει στο παρελθόν και που σας είχαν βοηθήσει να ξεπεράσετε τις δύσκολες στιγμές. Γράψτε για αυτές σας τις δεξιότητες και στρατηγικές σε ένα ημερολόγιο, ώστε να είστε σε θέση να τις επαναφέρετε ανά πάσα στιγμή δίχως να κουραστείτε κι επίσης προσπαθήστε να εντοπίσετε τα θετικά και αρνητικά πρότυπα συμπεριφοράς σας, καταγράφοντάς τα. 

 

Αποδοχή. Αποδεχτείτε τα λάθη σας, γιατί αν δεν το κάνετε απλώς θα τα επαναλάβετε. Φροντίστε τον εαυτό σας και προσπαθήστε να έρθετε σε επαφή με τα συναισθήματά σας και με τις ανάγκες σας.

Διαχείριση άγχους. Εξασκηθείτε σε τεχνικές διαχείρισης άγχους όπως αυτές που προτείνει η Mindfulness (ενσυνειδητότητα), δηλαδή διαλογισμό, χαλάρωση μέσω του ελέγχου της αναπνοής κ.α, ώστε να έρθετε σε επαφή με το εδώ και τώρα.

Προνοητικότητα. Προνοείστε και ιεραρχήστε τις δουλειές που πρέπει να ολοκληρώσετε και μην τις αναβάλλετε για αργότερα αγνοώντας τες και κρύβοντάς τες «κάτω από το χαλάκι». Κάντε σχέδιο και αναλάβετε δράση.

Ύπνος/γυμναστική/διατροφή. Οι λέξεις κλειδιά που είναι κοινές και για τις τρεις αυτές απαραίτητες λειτουργίες ώστε να αποκτήσετε το ευ ζην είναι η ισορροπία και η έλλειψη. Για κάθε άνθρωπο οι ανάγκες είναι διαφορετικές, ως εκ τούτου αφιερώστε το χρόνο που καλύπτει τις δικές σας ανάγκες και βρείτε την ισορροπία ανάμεσα στην επαγγελματική σας δραστηριότητα και σε αυτές, καθώς η έλλειψη ισορροπίας θα σας επηρεάσει αρνητικά .   

Χρόνος. Δώστε χρόνο στον εαυτό σας, ώστε να ανακάμψει ύστερα από μια κρίση ή ένα τραυματικό συμβάν κι αν δεν μπορείτε να ανακάμψετε μόνος/η σας, τότε ζητήστε τη βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας που θα σας βοηθήσει να δουλέψετε μαζί και να ανακαλύψετε τα αποθέματα δύναμης που κρύβετε, ώστε να τα χρησιμοποιήσετε.

 

Πηγές:

 

Building your resilience (apa.org).

Developing Resilience - Bounce Back from Setbacks with MindTools.com.

Resilience: Build skills to endure hardship - Mayo Clinic.

 

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.