Πόσο σταθεροί είμαστε στις σχέσεις μας;

Σύμφωνα με τη θεωρία του Bowlby, τα άτομα στα πρώτα στάδια της ζωής τους, κυρίως στο πρώτο εξάμηνο, μπορεί να αναπτύξουν έναν ασφαλή ή μη ασφαλή δεσμό με τη μητέρα τους, που εξαρτάται από το πόσο κοντά συναισθηματικά και σταθερά νιώθουν ότι είναι η μητέρα τους. Ο Bowlby διέκρινε τρεις τύπους δεσμού: 


O ασφαλής δεσμός του βρέφους με τη μητέρα, όπου τα βρέφη μπορούν να εξερευνήσουν γύρω τους υπό την παρουσία της μητέρας και παρηγορούνται εύκολα όταν η μητέρα επιστρέφει, παρά την αναστάτωση που τους προκάλεσε ο αποχωρισμός. Η μητέρα συνήθως είναι θερμή, τρυφερή και ανταποκρίνεται στις συναισθηματικές ανάγκες του βρέφους. 


Ο αποφευκτικός δεσμός του βρέφους με τη μητέρα, που χαρακτηρίζεται από αποστασιοποίηση και αποφυγή της στενής επαφής, καθώς το βρέφος βιώνει πολύ έντονα το άγχος όταν φεύγει η μητέρα και δεν καθησυχάζεται ούτε κατά την επιστροφή της. Η μητέρα συνήθως είναι απόμακρη ή ιδιαίτερα αυστηρή.


Ο αγχώδης- αμφίθυμος δεσμός του βρέφους με τη μητέρα, όπου το βρέφος εμφανίζει έντονη δυσφορία κατά τον αποχωρισμό της μητέρας και εκδηλώνει θυμό ή αμφιθυμία κατά την επιστροφή της μητέρας. Η μητέρα συνήθως δεν χαρακτηρίζεται από ευαισθησία και από συνέπεια. 


Οι Hazan & Shaver (1994) διαπίστωσαν ότι τα είδη σύναψης δεσμού του βρέφους με τη μητέρα διατηρούνται και κατά τη σύναψη στενών διαπροσωπικών –ερωτικών- σχέσεων όταν το άτομο είναι πλέον ενήλικας. 


Τα άτομα με ασφαλή δεσμό εμφανίζουν άνεση για αναζήτηση για εγγύτητα και δεν έχουν άγχος από τις στενές σχέσεις. Είναι άτομα που κάνουν εύκολα γνωριμίες, δεν αμφισβητούν πολύ τον εαυτό τους και θεωρούν ότι η ερωτική αγάπη θα έχει διάρκεια, χωρίς να φοβούνται να επενδύσουν σ’ αυτή τη σχέση. Εμπιστεύονται σταδιακά το άλλο πρόσωπο και δεν έχουν πρόβλημα να έρθουν κοντά με τον άλλο. Οι σχέσεις με τους γονείς τους συνήθως ήταν ζεστές και τρυφερές.  Σε περίπτωση απουσίας του/ της συντρόφου δεν εμφανίζουν άγχος, αν και νιώθουν ότι τους λείπει. 


Τα άτομα με αποφευκτικό δεσμό νιώθουν δυσφορία με την εγγύτητα και δυσκολεύονται να έχουν πολύ στενές σχέσεις ή να νιώθουν ότι ο άλλος εξαρτάται από τα ίδια. Πιστεύουν ότι η ερωτική αγάπη δεν έχει διάρκεια και σταδιακά χάνει την έντασή της, ενώ συνήθως εκδηλώνουν φόβο για τη στενή επαφή και χαμηλή αποδοχή του συντρόφου, καθώς δε θέλουν να επενδύσουν σ’ αυτή τη σχέση και πολύ γρήγορα εντοπίζουν τα αρνητικά χαρακτηριστικά των άλλων. Οι μητέρες συνήθως ήταν έντονα ψυχρές και απορριπτικές. Συνήθως, το άτομο είναι ψυχρό απέναντι στο άλλο μέλος της σχέσης και θυμώνει κατά την απουσία του άλλου, καθώς αρχίζει να κάνει διάφορα σενάρια.  


Τα άτομα με αγχώδη- αμφιθυμικό δεσμό εμφανίζουν μια επιθυμία για έντονη ακραία εγγύτητα, ενώ έχουν έντονο άγχος εγκατάλειψης και φόβο μήπως χάσουν την ερωτική αγάπη. Αμφισβητούν συχνά τον εαυτό τους, θεωρούν σπάνια την ερωτική αγάπη, δεν εμπιστεύονται τον άλλο μέσα στη σχέση και πιστεύουν ότι ο άλλος έχει λίγη διάθεση για δέσμευση. Ζουν με το φόβο ότι θα διαλυθεί σύντομα η σχέση και ο άλλος θα τους εγκαταλείψει, με αποτέλεσμα οι ίδιοι να εξαρτώνται από τον άλλο και να χαρακτηρίζεται η σχέση από υπερεμπλοκή ή εμμονή, συναισθηματική αστάθεια και ισχυρή σεξουαλική έλξη. Οι πατέρες περιγράφονται ως άδικοι από τα παιδιά τους. Τα υπερεμπλεκόμενα άτομα κατά την απουσία του/ της συντρόφου νιώθουν άδεια, κενά, ανασφαλή για την πιθανή μη επιστροφή του άλλου και έντονη ανάγκη για άμεση εγγύτητα. 

Στην πορεία στα τρία αυτά είδη προστέθηκε ένα ακόμη είδος κι έτσι έγιναν συνολικά τέσσερα τα είδη σύναψης δεσμού: το ασφαλές, το υπερεμπλεκόμενο, το απορριπτικό και το φοβικό. 


Τα ασφαλή άτομα μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να μιλούν για τη δυσφορία που νιώθουν, αναζητώντας τη στήριξη από τους άλλους. Ως προς τη σεξουαλικότητα, το σεξ άρχιζε κυρίως με αμοιβαία πρωτοβουλία και δεν αναζητούσαν σεξουαλικές εμπειρίες με άλλα πρόσωπα. 


Τα αποφευκτικά άτομα μαθαίνουν να αποφεύγουν να αναγνωρίσουν και να μιλήσουν για τη δυσφορία που νιώθουν. Ως προς τη σεξουαλικότητα, χαρακτηρίζονται από αχαλίνωτη σεξουαλικότητα, κυρίως ευκαιριακό σεξ, χωρίς εγγύτητα και ανάπτυξη συναισθηματικής επένδυσης. 

Τα αγχώδη- αμφιθυμικά άτομα εστιάζουν στις σκέψεις και στα συναισθήματα που τους προκαλούν δυσφορία, προσπαθώντας να μη χάσουν τους ασυνεπείς δότες φροντίδας. Ως προς τη σεξουαλικότητα, λάμβαναν μεγαλύτερη ευχαρίστηση από το να κρατούν ο ένας τον άλλο παρά από τις αυτές καθαυτές τις σεξουαλικές συμπεριφορές. 


Είναι σημαντικό να έχουμε μια εικόνα με βάση τη σχέση με τη μητέρα και το μοτίβο των σχέσεων που κάνουμε ως ενήλικες ώστε να δούμε που μπορούμε να τοποθετήσουμε τον εαυτό μας όσον αφορά τη σύναψη δεσμού. Αυτό παίζει καθοριστικό ρόλο όχι μόνο στις στενές διαπροσωπικές μας σχέσεις, αλλά και σε ένα σύνολο άλλων συμπεριφορών, όπως τη στάση μας απέναντι στον γάμο, στη γονεϊκότητα, στην εμφάνιση εκδηλώσεων βίας και στην αντιμετώπιση αυτών των περιστατικών, καθώς και ένα σύνολο από ζητήματα που συνδέονται με τις σχέσεις μας σε ένα ευρύτερο πλαίσιο.

Βιβλιογραφία

Hazan, C. & Shaver, P.R. (1994). Attachment as an organizational framework for research on close relationships. Journal of Psychological Inquiry, 5, 1-22.

Hendrick, C. & Hendrick, S.S. (2012). Στενές σχέσεις. Θεμελιώδη ζητήματα της ψυχολογίας των διαπροσωπικών σχέσεων. (Επιμ. Π. Κορδούτης). Αθήνα: Πεδίο.