Τα πειράματα του Milgram και του Zimbardo

Η οπτική της κοινωνικής ψυχολογίας

 

Τα πειράματα υπακοής στην αυθεντία του Milgram και η προσομοίωση της φυλακής του Stanford από τον Zimbardo είναι δύο από τα πιο γνωστά πειράματα στον χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας.

Στο πείραμα του Milgram οι συμμετέχοντες δέχθηκαν να χορηγήσουν ηλεκτροσόκ σε άλλους συμμετέχοντες (που ήταν πειραματικοί συνεργοί) κάθε φορά που οι τελευταίοι έδιναν λανθασμένη απάντηση σε ένα μαθησιακό έργο. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρχε έντονη πίεση από τον ερευνητή- επιστήμονα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα άτομα- συμμετέχοντες έφτασαν να χορηγούν ηλεκτροσόκ σε άλλα άτομα σε υψηλή ένταση χωρίς να τους απασχολεί αν κινδυνεύει η υγεία τους και η ζωή τους από αυτό. Ουσιαστικά εμπιστεύτηκαν την παρακίνηση του επιστήμονα: αφού το λέει ο επιστήμονας είναι και σωστό.

Στο πείραμα του Zimbardo, έγινε προσομοίωση μιας φυλακής όπου οι μισοί συμμετέχοντες είχαν τον ρόλο του φυλακισμένου και οι άλλοι μισοί είχαν τον ρόλο του δεσμοφύλακα. Πολύ γρήγορα παρατήρησαν ότι και οι δύο πλευρές υιοθέτησαν τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές του ρόλου που τους είχαν δώσει: έτσι οι δεσμοφύλακες ήταν βίαιοι, με εξουσιαστική συμπεριφορά απέναντι στους φυλακισμένους και οι φυλακισμένοι ήταν βίαιοι και με επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους δεσμοφύλακες.

Τα δύο αυτά πειράματα αποκαλύπτουν την σκοτεινή πλευρά των ανθρώπων, τα όρια της ανθρώπινης συμπεριφοράς… πόσο ακραίες συμπεριφορές μπορεί να εμφανίσει το άτομο στο όνομα της υπακοής ή της συμμόρφωσης; Πόσο ακραίες συμπεριφορές μπορεί να εμφανίσει το άτομο γνωρίζοντας ότι έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο; Ο Zimbardo περιέγραψε τη συμπεριφορά των φυλακισμένων και των δεσμοφυλάκων με τον όρο: «φαινόμενο του Εωσφόρου». Πώς μπορούν να μεταμορφωθούν σε τέρατα άτομα που μέχρι τότε δεν είχαν εκδηλώσει τέτοιου είδους συμπεριφορές; Πώς γίνεται φυσιολογικοί άνθρωποι τοποθετημένοι σε μια ιδιότυπη κατάσταση, να συμμορφώνονται με τους κοινωνικούς ρόλους που τους έχουν δώσει; Επίσης, πρόκειται για απεξατομίκευση, καθώς τα άτομα ανήκουν σε δύο ομάδες και έτσι χάνουν την ατομικότητά τους και τη μοναδικότητά τους. Συμμορφώνονται στις απαιτήσεις του νέου κοινωνικού τους ρόλου.

Τα πειράματα αυτά δείχνουν τον ρόλο που παίζει η διάχυση της ευθύνης, καθώς στη μια περίπτωση ο συμμετέχων μοιράζεται την ευθύνη με τον ερευνητή που δίνει τις εντολές και στη δεύτερη περίπτωση ο συμμετέχων μοιράζεται την ευθύνη με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες. Επίσης, το σύγχρονο υποκείμενο αποτελεί μια ψυχολογική ύπαρξη, ένα υποκείμενο των επιστημών, που ήταν επηρεασμένο από το ακαδημαϊκό αναστοχαστικό βλέμμα.

 

Πηγή:

Vincent Yzerbyt & Olivier Klein. 2022. Κοινωνική Ψυχολογία. Ψυχολογικές προεκτάσεις. Εκδόσεις Πεδίο.

Jan de Vos. Ψυχολογία και ψυχολογιοποίηση: Μια κριτική των πειραμάτων του Milgram και του Zimbardo. Στο βιβλίο «Επανορίζοντας το ψυχοκοινωνικό. Κείμενα Κριτικής Κοινωνικής Ψυχολογίας». Εκδόσεις Επίκεντρο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.