Όλοι οι νευρικοί άνθρωποι εμφανίζουν συνειδητά ή ασυνείδητα αισθήματα κατωτερότητας. Ο Γάλλος ψυχίατρος Pierre Janet παρατήρησε ότι οι νευρασθενείς που παρακολουθούσε έπασχαν από ένα παράξενο “Sentiment d’ incompletude”, που περιγράφει το αίσθημα της ατέλειας. Πρόκειται για άτομα που βρίσκονται σε ασυμφωνία με τον εαυτό τους. Ο Janet παρατήρησε ότι παρουσιάζουν μια ανάγκη και τάση για αυτοπεριφρόνηση. Ο Adler ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε στον τρόπο που αναπτύσσονται τα αισθήματα κατωτερότητας, που αποτελούν την κύρια αιτία των ψυχικών ασθενειών. Με αυτόν τον όρο κατάφερε να εξηγήσει τη νευρικότητα, τη διαστροφή, τη νεύρωση, την εγκληματικότητα και τη φρενοβλάβεια. «Όλοι οι άνθρωποι, που αποτυχαίνουν στην ψυχική τους ανάπτυξη, πάσχουν φανερά ή κρυφά από αξεπέραστα αισθήματα κατωτερότητας» (σελ. 58).
Ο Adler θεωρούσε τον άνθρωπο ως ένα αδύνατο και αβοήθητο ον, που βρίσκεται διαρκώς υπό απειλή, καθώς δεν μπορεί να τρέξει όπως τα αρπακτικά ζώα. Ο άνθρωπος αισθάνεται μικρός και ασήμαντος απέναντι στις απειλές και τις δυνάμεις της φύσης, που απειλούν να τον καταστρέψουν. Ο άνθρωπος, λοιπόν, έρχεται στον κόσμο με ένα αίσθημα της ατέλειας, χωρίς αυτό να σημαίνει πως προδιαγράφει ένα δυσοίωνο μέλλον. Σε ορισμένους ανθρώπους αυτό το αίσθημα της ατέλειας δεν γίνεται τεράστιο, αντίθετα, μετατρέπεται σε κίνητρο και συμβάλλει στην ανάπτυξη του ατόμου. Αρκετοί άνθρωποι νιώθουν ότι μπορούν να ξεπεράσουν αυτή την κατάσταση αδυναμίας, να προχωρήσουν και να μεγαλώσουν ανεξάρτητοι και αυτάρκεις. Ωστόσο, αυτό δε συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις. Ορισμένοι άνθρωποι νιώθουν ότι το αίσθημα κατωτερότητας αποτελεί ένα εμπόδιο για την εξέλιξη της ζωής τους και της προσωπικότητάς τους. Νιώθουν αδύναμοι, λίγοι και συνεσταλμένοι, παραλύοντας από ένα είδος αγωνίας. Όσο παραμένει ενεργό το αίσθημα κατωτερότητας το άτομο νιώθει αδύναμο, αβοήθητο, ανίκανο να κάνει οτιδήποτε στη ζωή του. Όταν το άτομο συγκρίνεται με τους άλλους το αποτέλεσμα είναι πάντα δυσμενές για το ίδιο, ενώ διαρκώς περιφρονεί τον εαυτό του.
Όταν τα αισθήματα κατωτερότητας παγιωθούν πλέον στην ψυχική ζωή του ατόμου τότε αποτελούν ένα σύμπλεγμα, όπου η αυτοϋποτίμηση είναι μόνιμη ιδέα. Ο Ράττνερ αναφέρει χαρακτηριστικά: «Όποιος αισθάνεται κομπλεξικός και κατώτερος, ταυτόχρονα ζαρώνει εσωτερικά, όταν έχει να κάνει με άλλους ανθρώπους, όταν πέφτουν πάνω του καθήκοντα, όταν κοιτάζεται στον καθρέφτη. Τα αισθήματά του μοιάζουν μ’ αυτά του Γκιούλιβερ στη χώρα των γιγάντων. Όλοι οι άνθρωποι γύρω του παρουσιάζονται μεγάλοι, χαρούμενοι, έξυπνοι, ωραίοι, ‘ανθρώπινοι’: μόνο αυτός αισθάνεται σαν ένας άσχημος, κουτός και αβοήθητος νάνος» (σελ. 60).
Ο Ράττνερ δανείζεται ένα χωρίο και από τον Έριχ Φρομ:
«Το αίσθημα της αδυναμίας στους νευρωτικούς ανθρώπους είναι τόσο συχνό και αποτελεί τόσο κεντρικό σημείο της δομής της προσωπικότητάς τους, ώστε να μπορούσε να εξηγήσει κανείς τη νεύρωση μόνο από το αίσθημα αυτό της αδυναμίας. Με κάθε νεύρωση παρατηρείται ότι ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να εκτελέσει ορισμένες ενέργειες, ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι, που θα μπορούσε να κάνει, και ότι αυτή η ανικανότητα συμβαδίζει με μια βαθιά πεποίθηση για τη δική του αδυναμία, είτε γιατί αυτή η πεποίθηση είναι συνειδητή είτε ασυνείδητη» (σελ. 60-61).
Τα συμπλέγματα κατωτερότητας μπορεί να αποτελέσουν ένα εμπόδιο για την ψυχική ανάπτυξη του ατόμου, καθώς καταστρέφουν την αυτοπεποίθηση και συμβάλλουν στην απουσία προσαρμοστικότητας στις περιστάσεις της ζωής.
Και που μπορεί να οφείλονται τα αισθήματα κατωτερότητας;
Πολλές φορές το παιδί βιώνει μέσα στην ίδια την οικογένεια δύο αντιφατικές καταστάσεις: μια χαϊδευτική (υπερπροστατευτική) και μια αυταρχική ανατροφή. Το παιδί βρίσκεται κάτω από ένα «ψυχικό ζεστό- κρύο λουτρό», με αποτέλεσμα να μην ξέρει τι ακριβώς του συμβαίνει. Τα αισθήματα που νιώθει αρχίζουν να μαραίνονται απέναντι στην ακατανοησία των μεγάλων, για τους οποίους βλέπει ότι δεν μπορεί να κάνει ποτέ τίποτα σωστό.
Ακόμη, οι διαταραγμένες οικογενειακές συνθήκες μπορεί να αποτελέσουν αιτίες για αισθήματα κατωτερότητας. Το παιδί βιώνει μια «ψυχική ξενιτιά», ενώ δυσκολεύεται να δεθεί κάπου σταθερά και μόνιμα. Πολλές φορές εμπλέκεται μέσα στις φιλονικίες των μεγάλων, με αποτέλεσμα να συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να κατανοήσει τους μεγάλους.
Πηγή:
Ράττνερ, Γιόζεφ. (1969). Ο νευρικός άνθρωπος. Αθήνα: Μπουκουμάνης.
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου