Κυριακή 11 Αυγούστου 2019

Ο πατέρας στη μοντέρνα οικογένεια


«Μια παροιμία της εποχής αντικατοπτρίζει αυτή την ιδέα: ‘’Το σήμερα είναι το αντίθετο αυτού που γινόταν χθες. Ο άνθρωπος σέρνει την άμαξα, το άλογο και τους αμαξηλάτες’’.

«Το πρώτο μέρος της παραπάνω παροιμίας απεικονίζει τη σύγχρονη σκηνή όπου το παιδί βρίσκεται στην πλάτη ενός γονατιστού πατέρα: το σήμερα δεν είναι όπως το χθες. Ο μοντέρνος πατέρας δεν επιβάλλεται πλέον όπως ο παραδοσιακός πατέρας. Έμαθε να τοποθετείται στο επίπεδο του παιδιού. Το προσεγγίζει, συναισθηματικά και σωματικά, εγκαταλείποντας την υπεροχή που του προσδίδει το ύψος του. Επίσης, σε άλλες απεικονίσεις φαίνεται αυτή η εγγύτητα μεταξύ πατέρα και παιδιού. Με πρόσχημα το παιχνίδι, τα σώματά τους αγγίζονται, και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό από όσο συμβαίνει με το αγκάλιασμα.

Η απεικόνιση ενός ανθρώπου πεσμένου στα τέσσερα σημαίνει συνήθως υποταγή. Μήπως τελικά το παιδί καθοδηγεί τον πατέρα του; Στη διάρκεια του παιχνιδιού, ναι! Σε αντίθεση όμως με τις εικόνες του αντίστροφου κόσμου, οι σύγχρονες εικόνες που δείχνουν τον πατέρα- αλογάκι δεν έχουν ειρωνική συνυποδήλωση. Ο άνδρας γίνεται αντιληπτός από το παιδικό βλέμμα με την ιδιότητα του καλού πατέρα. Έχοντας χάσει, τουλάχιστον στιγμιαία, τα χαρακτηριστικά της εξουσίας του, και έχοντας αποποιηθεί εκούσια τον ρόλο του αρχηγού, ο πατέρας δεν παραμορφώνεται, αντίθετα, παρουσιάζεται με την εικόνα του ‘καλού πατέρα’. Αν οι σύγχρονοι συγγραφείς είχαν πρόθεση να πλήξουν τον πατέρα, θα είχαν χρησιμοποιήσει μια άλλη αντίστροφη εικόνα, αυτή της τιμωρίας και του ξυλοκοπήματος, όπου ο φορέας εξουσίας –ο πατέρας ή ο δάσκαλος- θα βρισκόταν σε παρόμοια στάση, στα τέσσερα, όμως πιο ταπεινωτική. Ωστόσο, αντίθετα από την παράδοση του αντίστροφου κόσμου, ο πατέρας- αλογάκι δε συνιστά κοινωνική παρατυπία. Οι αντίστροφες εικόνες παρουσιάζουν έναν κόσμο του οποίου η διάρκεια είναι τόσο σύντομη, όσο το Καρναβάλι, που αποτελεί καθιερωμένη παρένθεση ξεφαντώματος, εφόσον όλοι πρέπει στη συνέχεια να επιστρέψουν στην ‘πραγματική’ τους θέση.

Οι εικόνες που αναπαριστούν τον πατέρα- αλογάκι επιτελούν μια κοινωνική λειτουργία: στοχεύουν στο να κοινωνικοποιήσουν τα παιδιά και τους άνδρες σε ένα είδος σχέσης η οποία δε διαμορφώνεται στη βάση της εξουσίας, έστω και αν αυτή η εξουσία χαρακτηρίζεται από καλές προθέσεις. Το λανθάνον μήνυμα δεν εκφράζει μόνο την άποψη σύμφωνα με την οποία ο πατέρας δε διεκδικεί τη διαφορετικότητά του μέσω της φυσικής του απόστασης και δεν επιδεικνύει τη θέση του, εκφράζει επίσης και την άποψη ότι ο πατέρας είναι διαθέσιμος και αφιερώνει χρόνο στα παιδιά του. 


Η απεικόνιση του παιδιού που κάνει αλογάκι τον πατέρα του αποκαλύπτει έναν άνθρωπο που είναι παρών, δίπλα στο παιδί του, απόλυτα αφοσιωμένο στη συγκεκριμένη κατάσταση. Βέβαια ένας άνθρωπος, όντας σε μια παρόμοια στάση, είναι πράγματι δύσκολο να ασχοληθεί με κάτι άλλο προσποιούμενος ότι είναι παρών. Το πρότυπο του νέου πατέρα, που είναι διαθέσιμος και κοντά στα παιδιά του, αντιτίθεται φυσικά σε αυτό του παραδοσιακού πατέρα, που είναι απών και απρόσιτος. Ωστόσο, το πρότυπο αυτό δεν έχει γυναικεία χαρακτηριστικά. Στα παιδικά βιβλία, δεν θα συναντήσουμε καμία ‘μητέρα- αλογάκι’, ή πιο συγκεκριμένα ‘μητέρα- φοραδίτσα’. Στον χώρο των κοινωνικών αναπαραστάσεων, ο μοντέρνος πατέρας είναι πιθανόν να διαφοροποιείται από έναν απρόσιτο πατέρα χωρίς ωστόσο να υιοθετεί τη γυναικεία ταυτότητα, εκτός εάν αποδεχτεί μια για πάντα ότι μια στοργική προσέγγιση είναι ‘’θηλυπρεπής’’ (σελ. 218-220).

Ο ‘πατέρας- ανελκυστήρας’: Πρόκειται για μια απεικόνιση του πατέρα, ο οποίος  τεντώνει τα χέρια του ψηλά κρατώντας το παιδί ου. Ο πατέρας αναγνωρίζει  τη γνησιότητα του παιδιού του, επαναχρησιμοποιείται υπό μια νέα οπτική, η οποία σημειώνεται ιδιαίτερα από την παρουσία και της υπόλοιπης  οικογένειας, της μητέρας που έχει στρέψει το βλέμμα της προς τον σύζυγός της και το μικρό παιδί. Το γεγονός ότι το παΐδι ανασηκώνεται ψηλά από τον πατέρα σηματοδοτεί σε πρώτο επίπεδο τη θέση του παιδιού- βασιλιά στην οικογένεια. Τις περισσότερες φορές ο πατέρας εμφανίζεται όρθιος, ενώ η μητέρα καθιστή, όπως και σε πολλές παλιές οικογενειακές φωτογραφίες. Σε δεύτερο επίπεδο, η χειρονομία για να κρατηθεί ψηλά το παιδί απαιτεί κάποια σωματική προσπάθεια» (σελ. 220).


«Το νόημα των δύο απεικονίσεων παραπέμπουν στις δύο διακριτές φάσεις της μοντέρνας οικογένειας στον δυτικό κόσμο. Η πρώτη χαρακτηρίζεται από μια προοδευτική επικέντρωση στην οικογένεια και στο παιδί και από τη γένεση του αισθήματος του ανήκειν σε μια οικογένεια. Αυτή η περίοδος προσέδωσε αξία στις διαφορές των φύλων και στην κατανομή των εργασιών μεταξύ ανδρών και γυναικών. Το πρότυπο της οικογενειακής οικειότητας και του ευχάριστου οικιακού περιβάλλοντος αναπτύχθηκε παράλληλα με το πρότυπο της νοικοκυράς, της κυρίας του σπιτιού. Κατά την επόμενη περίοδο αυτές οι δύο διαστάσεις – η στοργή και η έμφυλη διαφοροποίηση- δε συμπίπτουν πλέον ή, σε κάθε περίπτωση συμπίπτουν πολύ λιγότερο» (σελ. 221).


DeSingly, F. (2012). Το άτομο, το ζευγάρι, η οικογένεια. Αθήνα: Κριτική. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου