Πρόσωπα και προσωπεία

Η διαδικασία του γίγνεσθαι- Η διαδικασία να γίνεσαι πρόσωπο…

Πόσο εύκολη είναι αυτή η διαδικασία και πόσοι από εμάς έχουμε καταφέρει να γίνουμε πρόσωπα; Τι σημαίνει πρόσωπο και πόσο κοντά σ' αυτό βρισκόμαστε; 

Ο Ρότζερς μιλώντας για τη θεραπεία που εφαρμόζει σε πελάτες αναφέρει:

«Όταν ένας άνθρωπος έρχεται σ’ εμένα, βασανισμένος από τον δικό του, μοναδικό συνδυασμό δυσκολιών, έχω διαπιστώσει πως αξίζει πραγματικά να προσπαθήσω να δημιουργήσω μαζί του μια σχέση στην οποία να νιώθει ασφαλής και ελεύθερος. Ο σκοπός μου είναι να καταλάβω τον τρόπο με τον οποίο νιώθει τον δικό του εσωτερικό κόσμο, να τον αποδεχθώ έτσι όπως είναι, να δημιουργήσω μια ατμόσφαιρα ελευθερίας, στην οποία θα μπορεί να προχωρά τη σκέψη, το συναίσθημα και την ύπαρξή του προς όποια κατεύθυνση επιθυμεί. Πώς χρησιμοποιεί μια τέτοια ελευθερία;

Η εμπειρία μου είναι πως τη χρησιμοποιεί για να γίνεται όλο και περισσότερο ο εαυτός του. Αρχίζει να ρίχνει τα ψεύτικα προσωπεία, τις μάσκες, τους ρόλους με τους οποίους αντιμετώπιζε τη ζωή. Φαίνεται να προσπαθεί να ανακαλύψει κάτι πιο βασικό, κάτι πιο αληθινά δικό του. Αρχικά εγκαταλείπει μάσκες για τις οποίες είχε, σε κάποιο βαθμό, επίγνωση ότι τις χρησιμοποιούσε. 

Στην προσπάθεια ανακάλυψης του εαυτού του, ο πελάτης συνήθως χρησιμοποιεί τη σχέση για να εξερευνήσει, να εξετάσει τις διάφορες πλευρές της δικής του εμπειρίας, για να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει τις βαθιές αντιφάσεις που συχνά ανακαλύπτει. Μαθαίνει πόση από τη συμπεριφορά του, πόσα από τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του δεν είναι πραγματικά, δεν είναι κάτι που ρέει από τις γνήσιες αντιδράσεις του οργανισμού του, αλλά είναι μια βιτρίνα, ένα προσωπείο, πίσω από το οποίο κρύβεται. Ανακαλύπτει σε ποιο βαθμό η ζωή του καθοδηγείται από όσα νομίζει πως θα έπρεπε να είναι, κι όχι από όσα είναι. Συχνά ανακαλύπτει πως υπάρχει μόνο σε απάντηση των αναγκών των άλλων, πως φαίνεται να μην έχει δικό του εαυτό, πως προσπαθεί να σκεφθεί, να αισθανθεί και να συμπεριφερθεί μόνο με τον τρόπο με τον οποίο οι άλλοι νομίζουν ότι οφείλει να το κάνει. 

Σε σχέση με αυτό, ξαφνιάστηκα όταν ανακάλυψα με πόση ακρίβεια ο Kirkegaard απεικόνισε, πριν από έναν αιώνα και κάτι, με ψυχολογική ενόραση, το δίλημμα του ανθρώπου. Επισημαίνει πως η πιο κοινή μορφή απελπισίας είναι να νιώθεις απελπισία επειδή δεν επιλέγεις ή δεν είσαι πρόθυμος να είσαι ο  εαυτό σου. Η βαθύτερη μορφή απελπισίας είναι να διαλέγεις να είσαι άλλος από τον εαυτό σου. Από την άλλη να επιθυμείς να είσαι ο εαυτός που πραγματικά είσαι, είναι πράγματι το αντίθετο της απελπισίας, και η επιλογή αυτή είναι η βαθύτερη ευθύνη του ανθρώπου. 

Η εξερεύνηση γίνεται ακόμα πιο ενοχλητική, όταν καταπιάνονται με την αφαίρεση προσωπείων που δεν ήξεραν ότι ήταν προσωπεία. Αρχίζουν να ασχολούνται  με το τρομαχτικό έργο της εξερεύνησης των ταραγμένων και συχνά βίαιων συναισθημάτων μέσα τους. Η αφαίρεση μιας μάσκας που κάποιος νόμιζε πως ήταν κομμάτι του αληθινού του εαυτού μπορεί να είναι μια βαθιά εμπειρία, που τον συνταράζει, όταν όμως υπάρχει ελευθερία να σκέφτεται, να αισθάνεται και να είναι, το άτομο προχωρά προς ένα τέτοιο στόχο» (σελ. 112-114).

Πώς μπορεί να επιτευχθεί η παραπάνω διαδικασία; Το άτομο θα πρέπει να περάσει μέσα από ορισμένες καταστάσεις ώστε να οδηγηθεί στην ανακάλυψη αγνώστων πτυχών του εαυτού. Μια τέτοια κατάσταση είναι η βίωση του συναισθήματος,  καθώς και η ανακάλυψη του εαυτού στην εμπειρία. Είναι σημαντικό να μπορέσει το άτομο σταδιακά να εξερευνήσει «ό,τι βρίσκεται πίσω από τα προσωπεία που παρουσιάζει στον κόσμο, πίσω ακόμα κι από τα προσωπεία με τα οποία ξεγελά τον εαυτό του. Βιώνει σε βάθος και συχνά με ζωντάνια τα διαφορετικά στοιχεία του εαυτού του, που ήταν κρυμμένα μέσα του. Έτσι, γίνεται όλο και πιο πολύ ο εαυτός του- όχι ένα προσωπείο συμμόρφωσης στους άλλους, μια κυνική άρνηση κάθε συναισθήματος, ή μια βιτρίνα διανοητικής λογικής, αλλά μια διαδικασία που ζει, αναπνέει, αισθάνεται, μεταβάλλεται- εν συντομία γίνεται πρόσωπο» (σελ. 117).

Έτσι, αναδύεται το πρόσωπο και πως θα μπορούσαμε να περιγράψουμε το πρόσωπο; Είναι λίγο δύσκολο αυτό, καθώς το κάθε πρόσωπο φέρει τα δικά του μοναδικά χαρακτηριστικά. Υπάρχουν ορισμένα, όμως, κοινά στοιχεία που μπορούμε να διακρίνουμε στα πρόσωπα.

Αυτά είναι τα εξής: 

• Πρόσωπα, που είναι ανοιχτά στην εμπειρία, χωρίς αμυντικές συμπεριφορές.
• Πρόσωπα, που έχουν εμπιστοσύνη στον οργανισμό τους, τον οποίο θεωρούν αξιόπιστο και κατάλληλο για την ικανοποίηση των αναγκών τους.
• Πρόσωπα, που η εστία των επιλογών και των αποφάσεων ή των αξιολογικών κρίσεων βρίσκεται μέσα τους.
• Πρόσωπα, που διαρκώς πασχίζουν να ανακαλύψουν και να γίνουν ο εαυτός τους.

Για να γίνουμε πρόσωπα θα πρέπει να αρχίσουμε να εγκαταλείπουμε τη μια μετά την άλλη τις αμυντικές μάσκες με τις οποίες αντιμετωπίζαμε μέχρι τώρα τη ζωή…

Rogers, Carl. 2006. Το γίγνεσθαι του προσώπου. Αθήνα: Ερευνητές.