Το σύνδρομο του Λευκού Ιππότη

Ένας ψευτο-ιππότης, που μεταμορφώνεται από ένα δοτικό και προστατευτικό σύντροφο σε έναν καταπιεστικό και αυταρχικό σύντροφο.

Για ποιους λόγους ένας άνδρας να αναλαμβάνει τον ρόλο του σωτήρα μέσα σε μια σχέση; Τι είδους γυναίκες επιλέγει και ποια είναι τα χαρακτηριστικά που φέρει; Μπορεί το ίδιο να συμβεί και με γυναίκες που αναλαμβάνουν τον ρόλο του ιππότη και συνάπτουν σχέσεις με άνδρες που θα τους σώσουν; 

Ιππότης: συμπονετικός και τρυφερός ή τυραννικός και καταπιεστικός;

Ο ιππότης μπορεί να ανήκει και στα δύο φύλα. Πρόκειται, επομένως, για άνδρες και γυναίκες που κάνουν σχέσεις με ευάλωτα ή κακοποιημένα άτομα, με άτομα με πολλά θέματα και προβλήματα, που χρειάζονται βοήθεια, στήριξη και συμπόνια, ώστε να τους βοηθήσουν. Πιστεύουν πως η αγάπη τους θα μεταμορφώσει τον άλλο, θα του αλλάξει τη ζωή ή τη συμπεριφορά, θα του επουλώσει τα τραύματα και τις πληγές που φέρει από το παρελθόν. Κοινό χαρακτηριστικό των ιπποτών είναι η τάση και η ανάγκη να σώσουν τον άλλο. 

Η ενασχόληση και η αφοσίωση στον άλλο είναι ένας τρόπος να μην ασχοληθεί με τον εαυτό του, να νιώθει πιο δυνατός και ικανός, να νιώθει χρήσιμος. Δεν χρειάζεται να ασχοληθεί με τα προσωπικά του προβλήματα και θέματα. Επιλέγει γυναίκες ή άνδρες που είναι πιο δυστυχισμένες ή δυστυχισμένοι ή έχουν περισσότερα προβλήματα από τον ίδιο. 

Όμως, πόσο ιππότης είναι τελικά κάποιος που εμφανίζεται ως ο σωτήρας μιας σχέσης. Αρχικά, είναι αρκετά βοηθητικός, περιποιητικός και καθοδηγητικός, δίνει συμβουλές και συμπαραστέκεται για πόσο όμως; Εφόσον αναλαμβάνει έναν πρωταρχικό ρόλο απέναντι στον άλλο, αρχίζει να αποκτά και δικαιώματα σχετικά με τις επιλογές του άλλου, όπως το δικαίωμα να αποφασίζει για αυτόν. Τα όρια χάνονται και οι ρόλοι είναι ασαφείς και ακαθόριστοι. Έτσι, σταδιακά, μετατρέπεται σε καταπιεστικός, παρεμβατικός και απόλυτα ελεγκτικός ο ιππότης. Βασική του μέριμνα είναι να συνεχίσει να είναι χρήσιμος και απαραίτητος στη γυναίκα ή αντίστοιχα η γυναίκα στον άνδρα, έτσι ώστε να μην χρειαστεί να βιώσει την απόρριψη ή την εγκατάλειψη, που ξέρει ότι δεν την αντέχει.

Στην περίπτωση του άνδρα, όταν, λοιπόν, η εικόνα του γοητευτικού και περιποιητικού ιππότη αρχίζει να καταρρέει, προσπαθεί να κρατήσει τη σχέση με όλους τους τρόπους, χρησιμοποιώντας ακόμη και την πρόκληση τύψεων και ενοχών. Τότε μετατρέπεται σε έναν άκρως χειριστικό σύντροφο, που επιθυμεί να έχει τον απόλυτο έλεγχο της σχέσης και της συντρόφου του. 

Κατά βάθος είναι ένα άτομο με ελλείμματα και συναισθηματικές ανεπάρκειες, ένα άτομο που μ’ αυτόν τον τρόπο έμαθε να λειτουργεί και να επενδύει στις σχέσεις. Είναι ένα είδος ασφάλειας να νιώθει ότι η σύντροφος είναι πιο αδύναμη, πιο ανίσχυρη, πιο δυστυχισμένη. Είναι ένας τρόπος να νιώθει ότι καθοδηγεί, συντηρεί, εξελίσσει και προσδιορίζει τη σχέση. 

Δεν πρόκειται για μια υγιή σχέση, αλλά για μια προβληματική σχέση που σύντομα θα καταλήξει σε αδιέξοδο. Ο ψευτο-ιππότης απλά προσπαθεί να μην αποδειχθεί ότι δεν είναι σημαντικός και χρήσιμος, ότι δεν είναι αποδεκτός από τη σύντροφο, ενώ η σύντροφος σύντομα αρχίζει να ασφυκτιά μέσα σε μια σχέση που βλέπει την τρυφερότητα και την αγάπη, τη ζεστασιά, το νοιάξιμο και τη φροντίδα που έψαχνε να μετατρέπονται σε ψυχρές και ωμές απαιτήσεις, σε ένα ουδέτερο, ψυχρό πάρε- δώσε, απογυμνωμένο από κάθε συναίσθημα…

Το άτομο που αναζητά έναν ή μια σύντροφο για να σώσει έχει μάθει να επενδύει με λανθασμένο τρόπο σε μια στενή ερωτική σχέση. Νιώθει ότι θα δώσει και στη συνέχεια αποκτά το δικαίωμα να απαιτεί όλα όσα θέλει, γιατί το άλλο άτομο της σχέσης έχει την ανάγκη του αλλά και είναι υπόχρεο σε όσα έχει αποκομίσει από αυτή τη σχέση. Η σχέση φαίνεται καταδικασμένη καθώς ξεκινά με μια ανισότητα, η οποία γίνεται όλο και πιο έντονη όσο εξελίσσεται η σχέση… Έτσι, σταδιακά χάνονται τα όρια μεταξύ των δύο συντρόφων ή δεν είχαν καθοριστεί ποτέ, ενώ υπάρχει μια σύγχυση ως προς τις ανάγκες, τις επιθυμίες και τις προσδοκίες του κάθε συντρόφου. Το κύριο ζητούμενο σε μια σχέση είναι οι δύο σύντροφοι να είναι και να νιώθουν ισότιμοι μέσα στη σχέση, χωρίς να παίρνουν τον ρόλο του σωτήρα ή του σωζόμενου, του θύτη ή του θύματος, του δυνατού ή του αδύναμου.

Lamia & Krieger (2009). The white knight syndrome” Rescuing yourself from rescuing others. https://www.psychologytoday.com/blog/the-white-knight-syndrome/200905/rescuing-yourself-your-need-rescue-others.

Επικίνδυνες βουτιές στο παρελθόν

Κι αν έχασα τη ζωή μου την έχασα για πράγματα ασήμαντα: μια λέξη ή ένα κλειδί, ένα χτες ή ένα αύριο...όμως οι νύχτες μου έχουν πάντα ένα άρωμα βιολέτας γιατί θυμάμαι...Τάσος Λειβαδίτης

Θυμάσαι όλα εκείνα τα βράδια που επέλεγες να χάνεσαι στο παρελθόν, να ανοίγεις πόρτες στον λαβύρινθο της μνήμης που ήξερες πολύ καλά ότι δεν σε οδηγούν κάπου; Επικίνδυνες αυτές οι βουτιές στο παρελθόν, γιατί κάθε φορά μπορείς να ανακαλύψεις και νέα πράγματα που σε πλήγωσαν, που σε πόνεσαν ή να θυμηθείς όλα αυτά που σε απογοήτευσαν και σε πρόδωσαν. Και τώρα… μετά από τόσο καιρό γιατί να ξύνεις αυτές τις πληγές, γιατί να ανοίγεις τις πόρτες και να κοιτάζεις τι υπάρχει στο βάθος; Ίσως, κάποιες πόρτες είναι καλύτερα να τις κλείσεις, όχι για να μη θυμάσαι, αλλά γιατί δεν σε οδηγούν πουθενά. Όταν ξέρεις πως όσο και να κοιτάξεις μέσα στην πόρτα δεν υπάρχει κανένας προορισμός, είναι ανούσιο να παίζεις με το άνοιγμα και το κλείσιμο αυτής… Μπορεί να χρειάζεσαι αρκετό χρόνο για να κλείσεις οριστικά κάποιες πόρτες ή μπορεί να νιώθεις την ανάγκη να πείθεις τον εαυτό σου ότι κάτι υπάρχει πίσω από αυτές τις πόρτες… πώς αν ψάξεις πίσω από τις αράχνες θα ανακαλύψεις τον θησαυρό. Αν υπήρχε θησαυρός θα τον είχες ανακαλύψει πιο νωρίς και η συγκεκριμένη κατάσταση δεν θα ήταν κρυμμένη πίσω από μια ερμητικά κλειστή πόρτα, που όποτε μπορείς ρίχνεις κλεφτές ματιές, αναπολώντας το παρελθόν ή τις ελπίδες και τα όνειρα που είχες στο παρελθόν…

Το παρελθόν όσο και να το σκεφτείς, όσο και να αναμετρηθείς μαζί του δεν μπορείς να το αλλάξεις… Μπορείς να συνεχίσεις να παλεύεις και να χάνεσαι μέσα σε ένα παρελθόν, που δεν αλλάζει. Όμως, είναι προτιμότερο κάποια στιγμή να καταλάβεις ότι το παρελθόν όσο και να προσπαθήσεις δεν αλλάζει. Ίσως, κάποια στιγμή συνειδητοποιήσεις ότι μπορείς να αλλάξεις τις αναμνήσεις σου, τον τρόπο που εσύ αναπαριστάς στο μυαλό το παρελθόν σου, τον βαθμό που αφήνεις το παρελθόν να σ’ επηρεάζει και το φορτίο που κουβαλάς από αυτό.

Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν, παρά μόνο να πραγματοποιούμε που και που επικίνδυνες βουτιές σ’ αυτό, που δεν είναι σίγουρο ότι θα μας αφήσουν αλώβητους και άθικτους. Για αυτό, όσο είναι νωρίς, ας αφήσουμε αυτές τις επικίνδυνες βουτιές σε βαλτωμένες και αδιέξοδες καταστάσεις και ας τακτοποιήσουμε έτσι τις αναμνήσεις μας που θα επηρεάζουν όσο το δυνατόν λιγότερο το παρόν και θα καταδικάζουν στο ελάχιστον το μέλλον μας. Οι αναμνήσεις μπορούν να αλλάξουν και να μετατραπούν σε μια λύτρωση ή μπορούν να συνεχίσουν να μας κυνηγούν, βυθίζοντάς μας σε ένα διαρκές μαρτύριο… Ίσως, κάποια στιγμή πάρουμε την απόφαση να κρατήσουμε τις αναμνήσεις και τα μαθήματα που έχουμε πάρει από τις παρελθούσες εμπειρίες και εστιάσουμε στο παρόν, χωρίς έντονες αναπολήσεις, χωρίς να ζούμε μέσα από το παρελθόν και χωρίς να νιώθουμε ότι έχουμε ανάγκη σ’ αυτό για να δομήσουμε το μέλλον. Αυτό δεν σημαίνει πως ξεχνάμε το παρελθόν, απλά μπορούμε να το τακτοποιήσουμε και να μας αφήσει στην ησυχία μας, εξασφαλίζοντας μια ήρεμη και ισορροπημένη ζωή.

Ειλικρίνεια στα όρια της αγένειας…

Η ειλικρίνεια είναι ένα βασικό και απαραίτητο χαρακτηριστικό στις διαπροσωπικές σχέσεις και στις αλληλεπιδράσεις με τους άλλους. 

Πολλές φορές ακούμε ανθρώπους να λένε: «είμαι ειλικρινής, για αυτό δεν έχω ανθρώπους γύρω μου». «Μου αρέσει να είμαι ειλικρινής, τα λέω πάντα έξω από τα δόντια, και όποιος αντέχει».

Πώς καθορίζουμε όμως την ειλικρίνεια και ποια είναι τα όρια της ειλικρίνειας; Από ποιο σημείο και πέρα ξεφεύγουμε πλέον από το πλαίσιο της ειλικρίνειας και φτάνουμε στην αγένεια; 

Είναι σημαντικό να κάνουμε έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην ειλικρίνεια και στην αγένεια, ή στην έλλειψη σεβασμού ή στην προσβλητική συμπεριφορά. Το να σχολιάσω κάτι χωρίς να μου το ζητήσει ο άλλος, το να πω τη γνώμη μου χωρίς να ερωτηθώ, το να εκφράσω την άποψή μου, χωρίς να με αφορά… τότε αυτό δεν είναι ειλικρίνεια. Η ειλικρίνεια δεν μου δίνει το δικαίωμα να προσβάλλω τον άλλο, να μειώσω ή να υποτιμήσω τον άλλο. 

Ειλικρίνεια σημαίνει αξιοπιστία, ακεραιότητα, εγκυρότητα, αλήθεια, ευθύτητα… Ειλικρίνεια σημαίνει γνησιότητα και αυθεντικότητα. Όμως, θα πρέπει να επιλέγουμε τι λέμε, πως το λέμε και αν υπάρχει λόγος να το πούμε. Ένα προσβλητικό σχόλιο δεν προσφέρει τίποτα, δεν είναι ειλικρινής κίνηση και δεν θα πρέπει να μας κάνει περήφανους. Το να σχολιάζουμε αρνητικά τους ανθρώπους γύρω μας ή το να λέμε απερίσκεπτα ότι μας έρχεται στο μυαλό δεν είναι ειλικρίνεια, είναι μάλλον μια παρορμητικότητα που εμποδίζει τις διαπροσωπικές μας σχέσεις και αλληλεπιδράσεις.

Είναι σημαντικό να είμαστε ειλικρινείς, αλλά είναι πιο σημαντικό να είμαστε ευγενικοί και διακριτικοί με τους ανθρώπους γύρω μας. Δεν είναι και πολύ βοηθητικό να κρίνουμε τους άλλους για να τους βελτιώσουμε, μπορούμε να τους βοηθήσουμε μέσα από τη συμπαράσταση και τη στήριξη. 

Είμαι ειλικρινής απέναντί σου σημαίνει πρώτα από όλα ότι σε σέβομαι, σε υπολογίζω, δεν σε κοροϊδεύω, αλλά και δεν σε πληγώνω. Είμαι ειλικρινής σημαίνει ότι σου δείχνω κατανόηση και αφού μάθω πως λειτουργείς, πως σκέφτεσαι και πως συμπεριφέρεσαι, σου λέω αυτά που θέλω ξέροντας όμως τι μπορείς να αντέξεις και τι μπορείς να ακούσεις…

Είμαι ειλικρινής χωρίς να φτάνω στα όρια της αγένειας ή της προσβολής, χωρίς να φτάνω στα όρια της κακίας, χωρίς να υποτιμώ την προσωπικότητα και την ύπαρξή σου… χρειάζεται προσπάθεια να το καταφέρουμε και καλό είναι συχνά να μπαίνουμε στη θέση του άλλου, σκεπτόμενοι «πώς νιώθει ο άλλος με αυτό που λέμε; πώς μπορεί να το λαμβάνει και τι σκέψεις του προκαλεί;». Δεν είναι εύκολο να το κάνουμε αυτό διαρκώς, ωστόσο, είναι σημαντικό να το κάνουμε όταν δεν θέλουμε να προσβάλλουμε ή να πληγώσουμε τον άλλο, όταν δεν επιθυμούμε να επιδράσουμε αρνητικά στον άλλο.

«Λέω αυτό που σκέφτομαι με ειλικρίνεια, χωρίς να σε προσβάλλω και αποσιωπώ όσα ξέρω πως το μόνο που μπορούν να καταφέρουν είναι να σε πληγώσουν, να σε προσβάλλουν ή να σε μειώσουν…»

Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Κοινωνιολόγος, MSc.

Ο έρωτας στα χρόνια… του Facebook

Περνάς ώρες ολόκληρες στο Facebook, μιλώντας, φλερτάροντας, επικοινωνώντας, εκφράζοντας συναισθήματα και προσεγγίζοντας ανθρώπους που σου αρέσουν και θα ήθελες να τους γνωρίσεις περισσότερο. Θεωρείς ότι έχεις διαρκώς ανθρώπους γύρω σου, με τους οποίους μοιράζεσαι συναισθήματα, σκέψεις, προβληματισμούς και όνειρα… Και δεν συνειδητοποιείς ότι εκ του ασφαλούς βρίσκεσαι απλά μπροστά σε μια ψυχρή και απρόσωπη οθόνη –του κινητού ή του υπολογιστή σου- μόνος, πείθοντας τον εαυτό σου ότι ζεις, ότι αλληλεπιδράς με άλλους ανθρώπους και ότι επικοινωνείς. 

Πόσο μπορείς να γνωρίσεις τον άλλο, όταν η γνωριμία ξεκινάει, εκτυλίσσεται και προχωράει περισσότερο μέσω του τσατ στο Facebook παρά μέσα από την διαπροσωπική επαφή και αλληλεπίδραση; Πόσο μπορείς να αρχίζεις να χτίζεις μια σχέση εμπιστοσύνης με ένα πρόσωπο που περισσότερο το ξέρεις μέσα από την γραπτή επικοινωνία του διαδικτύου παρά από κοντά; 

Μήπως όμως σου φαίνεται πιο εύκολο να εκφράζεις συναισθήματα μέσα του τσατ παρά από κοντά; Μπορεί να είναι πιο εύκολο, όμως, δεν είναι επικοινωνία, δεν υπάρχουν συναισθήματα και δεν υπάρχει ειλικρίνεια. Κρύβεσαι πίσω από μια οθόνη και ο άλλος κρύβεται πίσω από τη δική του οθόνη και ο καθένας παραμυθιάζεται όπως θέλει και για ότι θέλει… Δεν μπορείς να χρησιμοποιείς ένα άψυχο μέσο για να εκφράσεις έμψυχα και ζωντανά συναισθήματα. Δεν μπορείς να αποκαλύπτεις τον εαυτό σου και να προσδοκάς ότι θα γνωρίσεις τον άλλο μέσα από ένα ψευδο-μέσο αλληλεπίδρασης. 

Μπορεί να σου παρέχει ασφάλεια αυτή η απόσταση και να σου δίνει χρόνο να σκεφτείς και να γράψεις αυτά που θέλεις, όπως ακριβώς θέλεις, όμως, μην ξεχνάς ότι χάνεις ένα αρκετά σημαντικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τις σχέσεις και είναι η μη λεκτική επικοινωνία, η έκφραση συναισθημάτων, η σωματική επαφή και η πραγματική συνύπαρξη.

Έχεις μάθει να εκφράζεις συναισθήματα έρωτα και αγάπης, να αναζητείς έρωτες και να διατηρείς επικοινωνία με σημαντικούς ανθρώπους μέσα από ένα τελείως απρόσωπο μέσο, που αντικαθιστά την ανθρώπινη, πραγματική επικοινωνία, την επικοινωνία που θα πρέπει να συνοδεύεται από συναισθήματα, αγγίγματα, βλέμματα και σιωπές, την επικοινωνία που λαμβάνει χώρα ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο…

Μήπως έχεις καταλήξει να ερωτεύεσαι και να χωρίζεις, να αγαπάς και να εκφράζεις συναισθήματα, να μαλώνεις και να προσπαθείς να επιλύσεις διαφωνίες μέσα από ένα άψυχο και απόμακρο μέσο; Μήπως θεωρείς πιο εύκολο να πεις όσα νιώθεις χρησιμοποιώντας τα πλήκτρα του υπολογιστή ή την οθόνη αφής του κινητού σου παρά χρησιμοποιώντας όλες τις αισθήσεις σου έχοντας απέναντι τον άνθρωπο που σ’ ενδιαφέρει;

Ο έρωτας στα χρόνια του Facebook είναι διαφορετικός και οι σχέσεις είναι διαφορετικές, πιο ευκαιριακές, πιο επιφανειακές, πιο γρήγορες, πιο ανούσιες… Σημασία δεν έχει τι νιώθεις, αλλά τι εικόνα προβάλλεις. Σημασία δεν έχει με ποιον είσαι, αλλά πόσο και πώς το προβάλλεις. Σημασία έχει πώς παρουσιάζεις τον εαυτό σου, την εικόνα σου σε αυτό το ψεύτικο μέσο, χάνοντας την πραγματική σου ταυτότητα, τα αληθινά σου συναισθήματα και τις ειλικρινείς πτυχές του εαυτού σου. Ερωτεύσου αυτόν που θα ανταποκρίνεται στην εικόνα που έχεις φτιάξει στο Facebook για σένα, την εικόνα που προβάλλεις στον κόσμο γύρω σου, στην προσπάθειά σου να κρύψεις τον εαυτό σου, όσα είσαι και όσα, δυστυχώς, δεν είσαι.

Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Κοινωνιολόγος, MSc.