Ο Άγγλος φιλόσοφος και μαθηματικός Alfred North Whitehead είπε κάποτε: «Ο πολιτισμός προχωρά επεκτείνοντας τον αριθμό των πράξεων που μπορούμε να εκτελέσουμε χωρίς να τις σκεφτόμαστε». Έχετε αναρωτηθεί ποτέ με ποιο τρόπο μας επηρεάζει ως προς τη λήψη των αποφάσεών μας η συμπεριφορά και οι ενέργειες των άλλων ανθρώπων; Το εν λόγω άρθρο θα εξετάσει αυτό το ζήτημα.
Σύμφωνα με μια έρευνα του Πανεπιστημίου Leeds οι άνθρωποι, όπως ακριβώς τα πρόβατα και τα πουλιά ακολουθούν υποσυνείδητα μια μειοψηφία ατόμων. Μάλιστα, οι ερευνητές βρήκαν ότι χρειάζεται μόνο το 5% μιας μειοψηφίας για να επηρεάσει την κατεύθυνση του πλήθους, ενώ το υπόλοιπο 95% ακολουθεί χωρίς καν να το συνειδητοποιεί. Σύμφωνα με τον καθηγητή Krause, ήταν ενδιαφέρον να εξεταστεί η μετανάστευση των ζώων, ιδιαίτερα των πτηνών, όπου ήταν πιο δύσκολο να εντοπιστούν οι ηγέτες ενός κοπαδιού κι έτσι αρχίσανε να εξετάζουνε τη λήψη συναινετικών αποφάσεων στους ανθρώπους. Τα ευρήματά τους έδειξαν ότι υπάρχουν ισχυροί παραλληλισμοί μεταξύ της συμπεριφοράς της ομαδοποίησης των ζώων και των ανθρώπινων πληθυσμών.
Μια παρόμοια μελέτη των Taylor et al (2013), είχε εξετάσει τη νοοτροπία της αγέλης σε διαδικτυακές κοινότητες, όπου εξετάστηκαν τα σχόλια και το πώς αυτά χειραγωγούσαν αναλόγως με τις ψήφους υπέρ ή κατά. Εάν ένα σχόλιο είχε λάβει ψεύτικη ψήφο υπέρ, τότε το πρώτο άτομο που διάβαζε το σχόλιο θα προσέθετε μια επιπλέον ψήφο υπέρ στο συγκεκριμένο σχόλιο. Ως εκ τούτου, η «νοοτροπία της αγέλης» εντοπίζεται και στο διαδίκτυο, αν και λόγω του σχετικά μικρού δείγματος αυτών των ερευνών δεν μπορούν να γενικευτούν τα αποτελέσματα, αλλά θα πρέπει να διεξαχθούν κι άλλες σχετικές μελέτες.
Σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολογία, δηλαδή την «επιστημονική μελέτη του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε, επηρεάζουμε και σχετιζόμαστε ο ένας με τον άλλον», φαίνεται πως μάλλον δεν έχουμε τον απόλυτο έλεγχο των σκέψεων και της συμπεριφοράς μας. Πώς όμως μας επηρεάζουν οι ομάδες; Πιστεύεται ότι άτομα με παρόμοια σκέψη σε μια ομάδα, ενισχύουν ο ένας τις απόψεις του άλλου. Η ομαδική συναίνεση φαίνεται να προκαλεί μια αλλαγή στάσεων στις οποίες τα άτομα είναι πιθανό να υιοθετήσουν πιο ακραίες θέσεις. Όταν βλέπουμε τις αβέβαιες απόψεις μας να αντανακλώνται πίσω σε εμάς, οι πεποιθήσεις μας ενισχύονται.
Με άλλα λόγια, οι πεποιθήσεις μας ενισχύονται όταν βρισκόμαστε κοντά σε άλλα άτομα που έχουν παρόμοιες με εμάς απόψεις. Σκεφτόμαστε ότι εάν το κάνουν οι άλλοι άνθρωποι, τότε αυτό είναι σωστό, έτσι δεν είναι; Μια νοητική συντόμευση (ευρετική) που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι άνθρωποι για να προσδιορίσουν τι πρέπει να κάνουν, να σκεφτούν, να πουν ή να αγοράσουν κοκ, είναι η λεγόμενη «αρχή της κοινωνικής απόδειξης». Για να μάθουμε τι είναι το σωστό, κοιτάμε τι κάνουν οι άλλοι. Η «αρχή της κοινωνικής απόδειξης» είναι μια συντόμευση για να αποφασίσουμε πώς να ενεργήσουμε.
Ο ψυχολόγος Cialdini, χρησιμοποίησε την «αρχή της κοινωνικής απόδειξης» για να διεξάγει ένα πείραμα στο Εθνικό Πάρκο Απολιθωμένου δάσους της Αριζόνα. Έβαλε τους συνεργάτες του να τοποθετήσουν εμφανείς πινακίδες με το εξής μήνυμα: «Η κληρονομιά σας βανδαλίζεται! Καθημερινά οι κλοπές ενός μικρού απολιθωμένου ξύλου, αφαιρούν συνολικά 14 τόνους το χρόνο.» Οι πινακίδες αυτές τοποθετήθηκαν παντού, εκτός από ένα συγκεκριμένο μονοπάτι στο πάρκο. Παρατηρήθηκε τελικά ότι στο μονοπάτι χωρίς τις πινακίδες σημειώθηκε κατά ένα τρίτο λιγότερη κλοπή. Οι επισκέπτες ερμήνευσαν το απαγορευτικό σήμα ως άδεια, ως κάτι «φυσιολογικό» να κλέβουν μικρά κομμάτια ξύλου, αφού τόσοι άλλοι άνθρωποι έκλεβαν τόσα πολλά κάθε χρόνο.
Στο βιβλίο του με τίτλο επιρροή (influence), ο Cialdini, χρησιμοποιεί το παράδειγμα των διαφημίσεων, όπου οι διαφημιστές στην ουσία δεν χρειάζεται να μας πείσουν ότι ένα προϊόν είναι καλό, αυτό που χρειάζεται είναι να μας πουν ότι οι άλλοι το πιστεύουν. Οι καταναλωτές συνήθως χρησιμοποιούν την χαρακτηριστική γνωστική συντόμευση (ευρετική): «το δημοφιλές είναι καλό». Η δημοτικότητα αποτελεί ένα κριτήριο για να μετρήσουμε τη χρησιμότητα ενός πράγματος, δίχως να αυξήσουμε τις γνώσεις μας γι’ αυτό και χάνοντας πολύτιμο χρόνο. Εάν οι πολλοί αγοράζουν κάτι, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να είναι και καλό, μας λέει ο συλλογισμός μας, άρα αξίζει της προσοχής μας. Ας μην λησμονούμε επίσης, ότι οι άνθρωποι ως κοινωνικά όντα επιβίωσαν ανά τους αιώνες σχηματίζοντας ομάδες. Η συνένωση επηρέασε την ψυχολογία μας.
Όπως ισχυρίζεται Julia Coultas, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Essex, μια σημαντική προσαρμοστική συμπεριφορά για ένα άτομο που εντάσσεται σε μια ομάδα, είναι να αντιγράψει τη συμπεριφορά της πλειοψηφίας. Μια κομφορμιστική στάση θα διευκόλυνε την αποδοχή από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας και η αντιγραφή της συμπεριφοράς της πλειοψηφίας θα έδινε περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης. Η αντιγραφή της συμπεριφοράς των πολλών, βοήθησε τους πρόγονούς μας να επιβιώσουν σε ένα αβέβαιο και εχθρικό περιβάλλον. Σκεφτείτε λόγου χάρη, την επιλογή ανάμεσα σε ένα θρεπτικό ή ένα δηλητηριώδες μανιτάρι ή το γεγονός ότι ο εξοστρακισμός από μια ομάδα κυνηγών – τροφοσυλλεκτών, σήμαινε καταδίκη σε θάνατο.
Σε μια μελέτη που είχε διεξάγει ο Albert Bandura και οι συνάδελφοί του, σε μια ομάδα παιδιών που είχαν φοβία απέναντι σε σκύλους, τα έβαζαν να παρακολουθούν ένα άλλο τετράχρονο αγόρι που έπαιζε χαρούμενα με έναν σκύλο για 20 λεπτά την ημέρα επί τέσσερις μέρες. Μετά την πάροδο των τεσσάρων αυτών ημερών, το 67% της ομάδας των παιδιών ήταν πρόθυμα να καθίσουν στο παρκοκρέβατο με έναν σκύλο. Η συμπεριφορά του μικρού αγοριού που έπαιζε με τον σκύλο, χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους τα άλλα παιδιά.
Ένα παράδειγμα από τη σύγχρονη ζωή μας θα μπορούσε να είναι το εξής παρακάτω. Έστω ότι βρίσκεστε σε μια νέα πόλη και ψάχνετε για φαγητό. Είναι ακόμη νωρίς το βράδυ και βλέπετε δύο Ελληνικά εστιατόρια, το ένα απέναντι στο άλλο. Το ένα εστιατόριο είναι γεμάτο κόσμο, ενώ το άλλο εστιατόριο έχει δύο μόνο παρέες που κάθονται. Ποιο εστιατόριο εσείς θα επιλέγατε; Οι περισσότεροι που θα ερωτηθούν, θα απαντήσουν ότι θα επέλεγαν το εστιατόριο με τον περισσότερο κόσμο και θα σας δώσουν και λογικοφανείς εξηγήσεις, όπως ότι το γεμάτο με κόσμο εστιατόριο έχει πιθανώς καλύτερο φαγητό, γι’ αυτό και είναι γεμάτο. Κανείς δεν θα σκεφτεί ότι έλαβε την απόφασή του με βάση την επιλογή των περισσοτέρων. Δηλαδή δεν θα συνειδητοποιήσουν ότι είναι προσηλωμένοι στην αγέλη. Τώρα τι νομίζετε ότι θα συνέβαινε αν σας ενημέρωναν ότι το εστιατόριο που είναι γεμάτο, πλήρωσε μισθωτούς ηθοποιούς για να καθίσουν στα τραπέζια του, ώστε να φαίνεται πιο απασχολημένο; Τι λέτε, αυτού του είδους η πληροφορία θα επηρέαζε την απόφασή σας σχετικά με την επιλογή σε ποιο εστιατόριο θα καθόσασταν για να φάτε;
Πηγές:
Herd Mentality Explained (psychcentral.com).
The Science Behind Why People Follow the Crowd | Psychology Today.
Herd Mentality - Overview, Examples, Impact of Social Bias (corporatefinanceinstitute.com).
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου