Θεωρία του Δεσμού και Προσωπικότητα

Σύμφωνα με τον Φρόυντ το παιδί περνά από τις στοματικές ανάγκες στις πρωκτικές κι έπειτα στις φαλλικές ώστε να αντιμετωπίσει το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την προσωπικότητα. Το πρωτογενές κίνητρο για τη συμπεριφορά του ανθρώπου είναι οι ενστικτώδεις ορμές. Το κύριο πρόβλημα στους ανθρώπους προκύπτει μέσα από τη σύγκρουση ανάμεσα σε εγγενείς ορμές (σεξουαλικές και επιθετικές) και τις κοινωνικές απαγορεύσεις και απαιτήσεις του περιβάλλοντος και κυρίως του πολιτισμού. 

Η ελλιπής ικανότητα εύρεσης λύσης για τις συγκρούσεις μας οδηγούν στην εμφάνιση νευρώσεων. 

Ο Φρόυντ ήταν από τα πρώτα πρόσωπα που παρατήρησαν ότι το παιδί φαινόταν τρομαγμένο και ανήσυχο όταν χανόταν το πρόσωπο της μητέρας, ενώ βιώνει άγχος προς ξένα πρόσωπα, το οποίο συνδέεται με την αγωνία της μητρικής απώλειας.

Μετά τον Φρόυντ, η Κλάιν εφάρμοσε την ψυχαναλυτική προσέγγιση άμεσα σε παιδιά. Μέσα από την παρατήρηση των παιδιών διαπίστωσε ότι τα παιδιά καταναλώνουν πολύ χρόνο και ενέργεια για τη δόμηση και διατήρηση των διαπροσωπικών τους σχέσεων και λιγότερο με την ικανοποίηση των ενστικτωδών αναγκών. Το άτομο μπορεί να οδηγηθεί σε ψυχική ισορροπία και συναισθηματική ωρίμανση μέσα από τα θετικά βιώματα που λαμβάνει από το περιβάλλον.

Το βαθύτερο κίνητρο της ανθρώπινης φύσης είναι η ανάγκη για επαφή με άλλους ανθρώπους. Στόχος, επομένως, δεν είναι η ευχαρίστηση ή ικανοποίηση, αλλά η αναζήτηση του αντικειμένου.

Επομένως, η πρώτη σχέση είναι ιδιαίτερα σημαντική και στηρίζεται στην αλληλεπίδραση και την ανταλλαγή συναισθημάτων. 

Σύμφωνα με τον Kohut, το υλικό του νου είναι αποτέλεσμα της εσωτερίκευσης των σημαντικών σχέσεων της ζωής. Ο ίδιος επικεντρώθηκε στην ανάλυση της διαδικασίας εσωτερίκευσης σημαντικών σχέσεων για να εξηγήσει το πώς οι άνθρωποι βλέπουν και ερμηνεύουν τον εαυτό τους. Ο εαυτός δημιουργείται μέσα από εσωτερικεύσεις σχέσεων με σημαντικούς ανθρώπους στα 19 χρόνια της ζωής. 

Επίσης, σύμφωνα με τη Μάλερ στον πρώτο συναισθηματικό δεσμό της ζωής εξελίσσεται μια μακροχρόνια ενδοψυχική διαδικασία, που ξεκινά με την απόλυτη συγχώνευση και φτάνει στη δημιουργία μιας σταθερής, ξεχωριστής και ανεξάρτητης ταυτότητας. 

Αναφορικά με την ψυχολογική γέννηση του ανθρώπου είναι σημαντικό να υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Ο Βίνικοτ στη θεωρία των σχέσεων αντικειμένου υπογράμμισε την ανάγκη των ανθρώπων για κοντινές συναισθηματικές σχέσεις. Όπου υπάρχει κάποιο βρέφος υπάρχει και κάποιος ενήλικας που το φροντίζει και το νοιάζεται. Η τέλεια μητέρα δεν υπάρχει. Το παιδί είναι αναπόφευκτο να βιώσει ματαιώσεις στην πορεία της ζωής, ενώ όταν παρέχονται σε σωστές δόσεις συμβάλλουν στην ψυχική επεξεργασία και τη συναισθηματική ωρίμανση. 

Η συμβίωση μητέρας και βρέφους συμβάλλει στην εξάλειψη του άγχους που προέρχεται από τη συνύπαρξη απόλυτης αδυναμίας και παντελούς εξάρτησης του νεογέννητου. Η συμβίωση με τη μητέρα κάνει το βρέφος να αισθάνεται παντοδύναμο.      

Για τον Βίνικοτ, οι προσωπικές ικανότητες του παιδιού συμβάλλουν στη δημιουργία δικής του ξεχωριστής ταυτότητας. Στον κεντρικό πυρήνα της ταυτότητας των ανθρώπων βρίσκεται η κατάσταση ομοιογενοποίησης ή της συμβίωσης με τη μητέρα. Πρωταρχικές αιτίες ψυχοπαθολογίας πηγάζουν από ελλείψεις και λάθη που γίνονται κατά τη φροντίδα των παιδιών κατά τη βρεφική εξάρτηση. 

Με βάση τη θεωρία σχέσεων αντικειμένου, σκοπός της ζωής και κίνητρο είναι η δημιουργία και διατήρηση στενών σχέσεων αγάπης. Οι άνθρωποι βρίσκονται σε δυαδικό κόσμο εσωτερικών και εξωτερικών σχέσεων. 

Σύμφωνα με τον Bowlby, η ανάπτυξη της προσωπικότητας συνδέεται με την περιβαλλοντική επίδραση, καθώς καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν οι σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις και όχι τόσο το ένστικτο ή η γενετική προδιάθεση. Τα διαφορετικά πρότυπα δεσμού είναι αποτέλεσμα αντανάκλασης της ιδιοσυγκρασίας ή του ενστίκτου του βρέφους (Holmes, 2009, σελ. 175).

Το κλειδί για έναν ασφαλή δεσμό είναι η ενεργητική, αμοιβαία διάδραση, εστιάζοντας στην ποιότητα της διάδρασης. Οι μητέρες παιδιών με ασφαλή πρόσδεση έχουν ως κοινό την ιδέα της μητρικής εναρμόνισης του Stern (όπως αναφ. στον Holmes, σελ. 176). «Συγκεκριμένα, οι ευαίσθητες μητέρες στη διάδραση με τα παιδιά τους προσαρμόζουν τους ρυθμούς του βρέφους τους, έτσι ώστε όταν τα επίπεδα δραστηριότητας πέφτουν και το βρέφος φαίνεται να πλήττει, η μητέρα θα τα διεγείρει, και όταν το παιδί υπερ-διεγείρεται η μητέρα θα συγκρατηθεί λίγο έτσι, ώστε να αποκαταστήσει την ισορροπία. Στην τροπική εναρμόνιση η μητέρα ακολουθεί τις φωνήσεις, τις κλοτσιές, τις αναπηδήσεις κ.ο.κ. του μωρού με ήχους ή κινήσεις δικές της που ταιριάζουν και εναρμονίζονται με του μωρού, αν και μπορεί να γίνονται μέσω διαφορετικής οδού. Καθώς το μωρό αναπηδά πάνω κάτω εκείνη μπορεί να το συνοδεύει με ήχους όπως ‘Οοοο… Ααααα…’ συνταιριάζοντας τον ρυθμό και το εύρος των αποκρίσεών της με τις κινήσεις του μωρού (Holmes,176-177). Έτσι, καταλήγουμε σε μια απαρτιωμένη αίσθηση του εαυτού του βρέφους.

Holmes, Jeremy. (2009). Ο John Bowlby και η Θεωρία του Δεσμού. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.    

Παπαδάκη- Μιχαηλίδη, Ελένη. (2006). Ο δεσμός της αγάπης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.