Ελπίδα και απελπισία: δύο αντίθετοι πόλοι ενός συνεχούς…

Ή Ελπίδα, φόβος και απελπισία…

Μπορούμε να χάσουμε την ελπίδα και να φτάσουμε στην απελπισία και μπορούμε να ξεφύγουμε από μια κατάσταση απελπισίας αποκτώντας και πάλι την ελπίδα μας;

Η ελπίδα και η απελπισία αποτελούν δύο ενδοψυχικές καταστάσεις, που διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά πρόκειται για δύο αρκετά ευρείες έννοιες. Η ελπίδα αποτελεί μια εσωτερική συνθήκη ή μια νοητική κατάσταση που διευκολύνει την συνέχιση της ζωής, την κινητοποίηση του ατόμου στη ζωή. Η ελπίδα είναι απαραίτητη για να μπορέσουμε να ξανασταθούμε στα πόδια μας όταν η απελπισία μας κατακλύζει ζώντας μια τραυματική κατάσταση. Η ελπίδα θρέφεται από την απελπισία, γιατί είναι η μόνη δυνατή διέξοδος για να μπορέσουμε να αφήσουμε πίσω μας την απελπισία και να επανέλθουμε στη ζωή. Επίσης, η ελπίδα φέρνει στο προσκήνιο τους μηχανισμούς της ψυχής που έχουν αναπτυχθεί στην προσπάθειά μας να αντιμετωπίσουμε τους βαθύτερους φόβους μας.

 

Η ελπίδα μπορεί να είναι εύθραυστη. Οι υγιείς πτυχές του εαυτού μπορεί να κρύψουν ή να μειώσουν την ελπίδα, ώστε να προστατεύσουν τον εαυτό από την επιρροή από τοξικές παθολογικές συνήθειες. Η ελπίδα είναι μια κινητήριος δύναμη που ωθεί στη συνέχιση της επιβίωσης και στην εύρεση νέων στόχων. Με βάση την ψυχανάλυση, η ελπίδα ορίζεται ως μια εμπειρία από ανεκπλήρωτες προβλέψεις που εκφράζει μια τάση στο κενό ανάμεσα στο εγώ και το ιδανικό εγώ. Η ελπίδα χαρακτηρίζεται από μια δυαδικότητα, που περιλαμβάνει μια λιβιδινική και μια καταστροφική μορφή, που στηρίζονται στην προβολή και την προβολική ταύτιση (Figlio, 2009).

Πολλές φορές η ζωή μας ταλαντεύεται ανάμεσα στο φόβο και την ελπίδα. Και τα δύο είναι αναπόφευκτα, καθώς ο φόβος είναι απαραίτητη συνέπεια του αισθήματος ελπίδας. Όσο πιο πολύ φοβόμαστε τόσο περισσότερο αναζητάμε την ελπίδα. Κι όσο πιο πολύ ελπίζουμε τόσο πιο πολύ φόβο έχουμε κρυμμένο μέσα μας. Φόβος και ελπίδα πάνε παρέα και μπορεί κάποιοι να τα θεωρούν αντίθετα μεταξύ τους, είναι όμως και τόσο όμοια, που κάνουν αρκετή παρέα. Ελπίζω για κάτι, όταν φοβάμαι ότι θα αποτύχω. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να έχουμε το ένα χωρίς την παρουσία του άλλου. 

Η ελπίδα μπορεί να μας κινητοποιήσει, αλλά και να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τις απογοητεύσεις της ζωής. Η ζωή αποκτά νόημα, ενώ η ελπίδα μας οδηγεί προς την εύρεση λύσεων με στόχο την καλυτέρευση των πραγμάτων. Ταυτόχρονα, όμως, η ελπίδα μπορεί να μετατραπεί σε ένα εμπόδιο, που γίνεται βαρύ και ανυπέρβλητο αφού συνοδεύεται από τον φόβο, το φόβο της αποτυχίας. 

Η ελπίδα και ο φόβος παρέα μας συντροφεύουν κυρίως όταν είμαστε προσανατολισμένοι στο παρελθόν ή στο μέλλον. Η παρούσα στιγμή είναι η μόνη στιγμή που μπορούμε να δούμε πιο καθαρά τα πράγματα, απελευθερωμένοι από το φόβο και την ελπίδα (Wheatley, 2009). 

Επιπλέον, τίθεται το ερώτημα αν μπορούμε να εγκαταλείψουμε την ελπίδα και να μάθουμε να βρίσκουμε το νόημα της ζωής και της ύπαρξής μας πέρα από την ελπίδα και το φόβο. Η απελευθέρωσή μας από την ελπίδα και το φόβο μπορεί να μας οδηγήσει στην ελεύθερη ανακάλυψη της διαύγειας και της ενεργητικότητας. Όμως, πρόκειται για ένα ταξίδι που απαιτεί την υιοθέτηση νέων συμπεριφορών και ενός διαφορετικού τρόπου βίωσης των πραγμάτων, εστιάζοντας κυρίως στο «εδώ και τώρα». Όταν απαλλαγούμε από το φόβο και την ελπίδα, μπορούμε να ανακαλύψουμε ένα ακόμη δώρο στη ζωή μας, που είναι η υπομονή (Wheatley, 2009). 

Η ελπίδα συνδέεται άμεσα με την απελπισία, προκαλώντας θετικές και αρνητικές επιδράσεις στο άτομο. Η ελπίδα και η απελπισία μπορούν να συνδέουν ή χωρίζουν, μπορούν να αλλάζουν ή να καθηλώνουν. Μπορεί ο τρόμος της μιας να οδηγεί στην άλλη. Όταν χάσουμε την ελπίδα και μείνουμε μόνο με το φόβο μπορούμε να οδηγηθούμε σε σκέψεις απελπισίας, καθώς πλέον δεν υπάρχει τίποτα που να μας κινητοποιεί, τίποτα που να μας δίνει την αίσθηση της συνέχειας. Βρισκόμαστε έτσι σε μια κατάσταση που μας ρουφάει όλο και πιο μέσα, χωρίς να μπορούμε να δούμε μια διέξοδο (Wheatley, 2009).

Figlio, K. (2009). The polarization of hope. Psychoanalysis, Culture & Society, 14, 24-31.

Wheatley, M. (2009). The place beyond hope and fear. http://berkana.org/berkana_articles/the-place-beyond-hope-and-fear/.

Απελπισία: φόβος χωρίς ελπίδα.

Καρτέσιος

  

 Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Κοινωνιολόγος, MSc.