Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας

Η προσωπικότητα αποτελείται από σκέψεις, συναισθήματα, συμπεριφορές και αντιδράσεις, κίνητρα και γνωστικές λειτουργίες. Διαμορφώνεται κατά την ανάπτυξη του ατόμου και επηρεάζεται από ένα σύνολο παραγόντων που αφορούν το ίδιο το άτομο και το περιβάλλον του. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας εμφανίζουν ορισμένα δύσκαμπτα και δυσπροσαρμοστικά στοιχεία, που έχουν ως αποτέλεσμα το άτομο να είναι δυσλειτουργικό στην καθημερινότητά του και να εμφανίζει μεγαλύτερου ή μικρότερου βαθμού έκπτωση στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλο σημαντικό τομέα της λειτουργικότητάς του (Χριστοπούλου, 2008).

Οι διαταραχές προσωπικότητας αποτελούν ένα διαρκή τρόπο συμπεριφοράς και πάγια χαρακτηριστικά, που αποκλίνουν από τις προσδοκίες του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει το άτομο και κατά συνέπεια από το μέσο όρο. Πρόκειται για χαρακτηριστικά που επηρεάζουν τη γνωστική λειτουργία, τις συναισθηματικές αντιδράσεις, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τον έλεγχο των παρορμήσεων. Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι χρόνιες, καθώς ξεκινούν κατά την εφηβική ηλικία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή, παγιώνονται και ακολουθούν το άτομο σε όλη του τη ζωή, θέτοντας εμπόδια στην καθημερινότητά του και τη συνδιαλλαγή του με τους άλλους ανθρώπους (Kring et al., 2010. Χριστοπούλου, 2008).

Μία από τις διαταραχές προσωπικότητας είναι η οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας, που χαρακτηρίζεται από έντονη αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις, την εικόνα του εαυτού, τη διαχείριση των συναισθημάτων καθώς και από έντονη παρορμητικότητα. Πρόκειται για χαρακτηριστικά που γίνονται πιο έντονα και περισσότερο εμφανή κατά την αρχή της ενήλικης ζωής. Το άτομο εμφανίζει έντονη πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη των άλλων και προχωρά σε απεγνωσμένες προσπάθειες ώστε να την αποφύγει. 

Δυσκολεύεται πάρα πολύ να μείνει μόνος του και αναζητά διαρκώς την παρουσία των άλλων. Ως προς τις αλλαγές στο περιβάλλον παρουσιάζει έντονες δυσκολίες καθώς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος και οι πιθανές απορρίψεις ή αποχωρισμοί του διαταράσσουν την αυτοεικόνα του, τη συναισθηματική και γνωστική λειτουργία του και τις συμπεριφορικές του αντιδράσεις. Ακόμη, με έντονο τρόπο αντιδρά το άτομο και στις ενδεχόμενες απώλειες από εξωτερικές δομές, όπως απόλυση ή αποφοίτηση. Βιώνει έντονο φόβο εγκατάλειψης που συνοδεύεται από θυμό, ενώ αντιμετωπίζει με έντονα συναισθήματα που δυσκολεύεται να διαχειριστεί ακόμη και περιπτώσεις που αφορούν σύντομους αποχωρισμούς ή αναπόφευκτες και ξαφνικές αλλαγές στο πρόγραμμά του (Χριστοπούλου, 2008). Η αστάθεια αφορά και τον ίδιο του τον εαυτό, για τον οποίο έχει μια ασταθή εικόνα, χωρίς μια σαφή και συνεκτική αίσθηση του εαυτού (Kring et al., 2010).

Ένας από τους τομείς που εμφανίζει σημαντική έκπτωση στα άτομα με οριακή προσωπικότητα είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις. Στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους το άτομο είναι αρκετά ασταθές και παρουσιάζει εναλλαγές συμπεριφοράς μεταξύ εξιδανίκευσης και υποτίμησης. Η αντίληψη που διαμορφώνει για τα άλλα άτομα χαρακτηρίζεται από μια μονοδιάστατη και ακραία οπτική. Κάνει έντονα το διαχωρισμό ανάμεσα στο καλό και το κακό, ενώ εύκολα κάποιος από μόνο καλός μπορεί να μετατραπεί σε μόνο κακός. Εύκολα προσκολλάται σε μια νέα σχέση, παρέχοντας φροντίδα και προσπαθώντας να μοιραστεί όσο το δυνατόν περισσότερο το χρόνο του με τον άλλο, κάνοντας πράγματα μαζί, ενώ σύντομα θα απογοητευτεί καθώς θα θεωρήσει ότι ο άλλος δεν ανταποκρίνεται στις δικές του ανάγκες και δεν ενδιαφέρεται όσο πρέπει, με αποτέλεσμα να τον υποτιμά και να στρέφεται εναντίον του. Έντονα είναι και τα αμφιθυμικά συναισθήματα, τα οποία χαρακτηρίζονται από έντονο θυμό και θλίψη. 

Πολλές φορές ο θυμός φτάνει σε σημείο που το άτομο δυσκολεύεται να τον ελέγξει, ενώ πηγή του θυμού είναι η πεποίθηση του ατόμου ότι τα κοντινά του πρόσωπα δεν νοιάζονται, τον  παραμελούν ή θέλουν να τον εγκαταλείψουν. Συνήθως, οι εκδηλώσεις θυμού συνοδεύονται από ντροπή και ενοχή ή έντονη δυσφορία με τάσεις αυτοκαταστροφής (Kring et al., 2010. Χριστοπούλου, 2008). 

Εκτός από την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, ένα ακόμη χαρακτηριστικό του ατόμου με οριακή προσωπικότητα είναι η παρορμητικότητα, που μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορες συμπεριφορές, όπως επικίνδυνη οδήγηση, έντονη σεξουαλική ζωή χωρίς προφυλάξεις, ανεξέλεγκτα έξοδα, κατάχρηση ουσιών, υπερφαγία, αυτοακρωτηριασμούς, απόπειρες αυτοκτονίας ή χαρτοπαιξία. Συχνά, το άτομο αισθάνεται μια αίσθηση κενού, έντονη πλήξη και αναζητά διαρκώς νέα πράγματα, που θα του κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον. Ο αυτοακρωτηριασμός λειτουργεί ως ένας τρόπος επιβεβαίωσης ότι μπορεί να αισθανθεί, έχοντας μια αίσθηση ανακούφισης ή ως ένας τρόπος εξιλέωσης από την αίσθηση ότι είναι κακός. Οι συμπεριφορές αυτές, όμως, συχνά είναι χειριστικές για το περιβάλλον του και τον έλεγχο της συμπεριφοράς των άλλων (Kring et al., 2010. Millon et al., 2004. Χριστοπούλου, 2008). 

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας με προεξέχοντα χαρακτηριστικά εξάρτησης και μελοδραματισμού, αποτελεί μια διαταραχή που επηρεάζει τους βασικούς τομείς της καθημερινότητας του ατόμου, με αποτέλεσμα να βιώνει δυσκολίες στη σύναψη σταθερών διαπροσωπικών σχέσεων. Η πορεία αυτών των ατόμων ποικίλει, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις χαρακτηρίζεται από μια χρόνια αστάθεια στις σχέσεις, προβλήματα αυτοελέγχου και δυσκολίες διαχείρισης των συναισθημάτων. Ωστόσο, μεγαλώνοντας κάποια από τα άτομα εμφανίζουν μεγαλύτερη σταθερότητα στον επαγγελματικό τομέα και στις σχέσεις με τους άλλους (Χριστοπούλου, 2008).

Βιβλιογραφία

Kring, A.M., Davison, G.C., Neale, J.M., & Johnson, S.L. (2010). Ψυχοπαθολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.

Millon, T., Grossman, S., Millon, C., Meagher, S., & Ramnath, R. (2004). Personality Disorders in Modern Life (2^nd edit.). New Jersey: John Wiley & Sons.

Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.