Μια γνωριμία με τη θετική ψυχολογία

Η Θετική Ψυχολογία αποτελεί ένα σχετικά νέο κλάδο της ψυχολογίας που εστιάζει στη μελέτη και προσέγγιση των θετικών συναισθημάτων. Δίνει έμφαση στην αναγνώριση και την κατανόηση των δυνατών σημείων του ατόμου καθώς και στους τρόπους που τα άτομα μπορούν να γίνουν περισσότερο ευτυχισμένα και δημιουργικά στη ζωή τους. Η θετική ψυχολογία αναζητά μια ισορροπημένη, περισσότερο ολοκληρωμένη άποψη και προσέγγιση της ανθρώπινης λειτουργικότητας. Επιπλέον, ασχολείται με τις δυνατότητες του ατόμου και τονίζει τους τρόπους με τους οποίους το άτομο μπορεί να καθοδηγήσει καλύτερα τη ζωή του εξασφαλίζοντας περισσότερο θετικά συναισθήματα (Snyder & Lopez, 2007).

Στο πλαίσιο της θετικής ψυχολογίας μελετώνται οι θετικές εμπειρίες και τα θετικά χαρακτηριστικά των ατόμων καθώς και τα στοιχεία που συμβάλλουν στην ανάπτυξή τους. Η θετική ψυχολογία επικεντρώνοντας στα θετικά συναισθήματα προσδοκά στην προσέγγιση των ατόμων και την επίλυση των προβλημάτων καθώς και στην βελτίωση αυτών, ενώ η αποτελεσματικότητα των θετικών παρεμβάσεων στοχεύουν στην ευχαρίστηση, την εμπλοκή και το νόημα (Duckworth, Steen & Seligman, 2005). Τα θετικά συναισθήματα σε ένα μακροπρόθεσμο επίπεδο φαίνεται πως επιδρούν θετικά στην προσωπική ανάπτυξη και βελτίωση του ατόμου (Fredrickson, 2001), ενώ στο πλαίσιο της θετικής ψυχολογίας αναλύονται διάφορα ζητήματα, όπως η υποκειμενική ευζωία, καθώς και οι γνωστικές και συναισθηματικές εκτιμήσεις της ζωής τους (Diener, 2000).

Κύριος στόχος της Θετικής Ψυχολογίας είναι η ανάπτυξη των θετικών πτυχών του ατόμου και κυρίως των δυνατοτήτων που διαθέτει. Βασικό ζήτημα με το οποίο ασχολούνται οι θετικοί ψυχολόγοι είναι η κατάκτηση της ευημερίας του ατόμου. Πρόκειται για έναν ευρύ ορισμό που περιλαμβάνει διαφορετικές εκφάνσεις της ευημερίας, όπως την ψυχική, κοινωνική και συναισθηματική ευημερία. Η ψυχική ευημερία του ατόμου εξαρτάται από την στάση του ατόμου απέναντι στον εαυτό του και την ικανότητα αποδοχής του εαυτού του, την προσωπική ανάπτυξη, τον σκοπό της ζωής, την ικανότητα διαχείρισης του περιβάλλοντος, την αυτονομία και την θετική σχέση με τους άλλους. Η κοινωνική ευημερία του ατόμου καθορίζεται με βάση την κοινωνική αποδοχή, την κοινωνική δραστηριοποίηση και συνεισφορά, την κοινωνική συνοχή και ενσωμάτωση, ενώ η συναισθηματική ευημερία εξαρτάται από τα θετικά και αρνητικά συναισθήματα του ατόμου, την ικανοποίηση της ζωής και την ευτυχία (Snyder & Lopez, 2007). Μεταξύ των πεδίων που ασχολείται είναι και η ευτυχία και η συμβολή της αισιοδοξίας, που συνδέεται με τις έννοιες του γενετικού ντετερμινισμού και της ηδονιστικής προσαρμογής. Ορισμένες από τις πηγές της αισιοδοξίας συμβάλλουν στην αύξηση της βελτίωσης. Η υποκειμενική αίσθηση της ευτυχίας σχετίζεται με την σωματική και ψυχική υγεία, ενώ οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι περισσότερο πιθανό να εμφανίσουν υψηλότερα επίπεδα αυτοελέγχου και αυτορρύθμισης (Fredrickson & Joiner, 2002).

Τα ευτυχισμένα άτομα είναι επιτυχημένα σε πολλούς τομείς της ζωής τους, όπως είναι ο γάμος, η φιλία, το εισόδημα, η εργασία και η υγεία. Η ευτυχία του ατόμου συνδέεται με διάφορα επιτεύγματα του ατόμου καθώς και συμπεριφορές που είναι παράλληλες με την επιτυχία. Τα θετικά συναισθήματα, με αποκορύφωμα την ευημερία του ατόμου, μπορεί να προκαλέσει πολλά θετικά χαρακτηριστικά, πηγές και επιτυχίες που σχετίζονται με την ευτυχία. Η θετική διάθεση και τα θετικά συναισθήματα οδηγούν τα άτομα να σκέφτονται, να αισθάνονται και να δρουν με τρόπους που προάγουν την δόμηση και την εμπλοκή στόχων (Elliot & Thrash, 2002).

Η ευτυχία του ατόμου αποτελεί ένα στοιχείο που συμβάλλει στην ικανοποίηση από τη ζωή, τις πηγές από τις οποίες το άτομο αντλεί πόρους για αντιμετώπιση των όσων συμβαίνουν στη ζωή του και τα θετικά συναισθήματα, που αποτελούν προβλεπτικούς παράγοντες για τα επιθυμητά αποτελέσματα της ζωής σε πολλούς τομείς. Με βάση τη θεωρία της Fredrickson τα θετικά συναισθήματα βοηθούν τους ανθρώπους να αποκτήσουν πόρους που θα έχουν διάρκεια. Τα θετικά συναισθήματα διακρίνονται από την απουσία αρνητικών συναισθημάτων στο άτομο. Ένα άτομο που δεν βιώνει αρνητικά συναισθήματα δεν σημαίνει ότι βιώνει θετικά συναισθήματα. Ωστόσο, τα άτομα που αισθάνονται ότι είναι καλά είναι περισσότερο πιθανό να βιώνουν ικανοποίηση από τη ζωή τους (Cohn et al., 2009).

Το άτομο βιώνει μια θετική διάθεση ή ένα θετικό συναίσθημα μέσα σε μια κατάσταση ανάλογα με τον τρόπο που το ίδιο το ερμηνεύει και κατά πόσο το θεωρεί  επιθυμητό. Τα θετικά συναισθήματα συνδέονται με τα θετικά στοιχεία της ζωής, την εκπλήρωση των στόχων του ατόμου και την επάρκεια των πηγών (Clore et al., 2001). Σύμφωνα με την Fredrickson (2001) σκοπός των θετικών συναισθημάτων είναι να βοηθήσουν το άτομο ώστε να προετοιμάσει τον εαυτό του για μελλοντικές αλλαγές και προκλήσεις. Τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τα θετικά συναισθήματα είναι η εμπιστοσύνη, η αισιοδοξία και η αυτοαποτελεσματικότητα, η κοινωνικότητα, η προκοινωνική συμπεριφορά, η σωματική και ψυχική ευημερία, η αποτελεσματική αντιμετώπιση των προκλήσεων και του στρες, η αυθεντικότητα και η ευελιξία. Επιπλέον, τα ευτυχισμένα άτομα βιώνουν πιο συχνά θετική διάθεση και έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να δουλεύουν ενεργητικά προς νέους στόχους, ενώ ταυτόχρονα βιώνουν θετική διάθεση (Lyubomirsky, King & Diener, 2005). 

Επίσης, η υποκειμενική ευημερία (subjective well- being) αποτελεί ένα ευρύ τομέα της θετικής ψυχολογίας που εστιάζει στις γνωστικές και συναισθηματικές εκτιμήσεις των ατόμων για τις ζωές τους. Σημαντικό ρόλο παίζουν τα στοιχεία της ευημερίας του ατόμου, η σημαντικότητα της προσαρμογής και οι στόχοι σχετικά με τα συναισθήματα της ευημερίας. Η αγάπη, η ευχαρίστηση και άλλα χαρακτηριστικά που αφορούν την ποιότητα της ζωής και συνιστούν μια καλή ζωή αποτελούν στοιχεία που συνδέονται με τους χαρακτηρισμούς που αποδίδει το ίδιο το άτομο για τη ζωή του και τα συναισθήματα που βιώνει. Οι διαθέσεις και τα συναισθήματα του ατόμου αντανακλούν τις αντιδράσεις του απέναντι στις καταστάσεις που συμβαίνουν. Το κάθε άτομο κάνει ευρύτερες κρίσεις σχετικά με τη ζωή του γενικά, καθώς και με τομείς, όπως ο γάμος και η εργασία. Βασικά διακριτά χαρακτηριστικά της υποκειμενικής ευημερίας είναι η ικανοποίηση της ζωής, η ικανοποίηση με συγκεκριμένους σημαντικούς τομείς, καθώς και τα χαμηλά επίπεδα των αρνητικών συναισθημάτων (Diener, 2000. Lucas & Diener, 2004).

Η ευημερία του ατόμου είναι ένα προσωπικό ζήτημα, που δομείται με διάφορους τρόπους, και παίζει διαφορετικό ρόλο στην προώθησή του σε κάθε άτομο. Τα χαρακτηριστικά του ατόμου τείνουν να αποτελούν έναν από τους πιο ισχυρούς προβλεπτικούς παράγοντες για την ανάπτυξη και κατάκτηση της ευημερίας του ατόμου. Επιπλέον, η έμπνευση ενισχύει την ευημερία, όπως βρέθηκε σε τρεις έρευνες των Thrash et al. (2010). Συγκεκριμένα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το χαρακτηριστικό της έμπνευσης που διακρίνει το άτομο αποτελεί ένα προβλεπτικό παράγοντα για θετικές μεταβλητές, όπως είναι η ευημερία που βιώνει το άτομο. Σε μια τέταρτη έρευνα των προαναφερόμενων ερευνητών βρέθηκε ότι οι επιδράσεις της ευημερίας του ατόμου διαμεσολαβούνται από τον σκοπό της ζωής και την ευγνωμοσύνη. Η έμπνευση σχετίζεται με τις μεταβλητές της ευημερίας, συμπεριλαμβανομένων των γνωστικών πλευρών της ηδονιστικής ευημερίας, της ικανοποίησης της ζωής και της ευδαιμονίας.  

Επιπλέον, η υποκειμενική ευημερία, οι συναισθηματικές και γνωστικές εκτιμήσεις του ατόμου για τη ζωή του περιλαμβάνει όλα αυτά που το άτομο μπορεί να αισθανθεί, όπως ευτυχία, ηρεμία, ένα εσωτερικό γέμισμα και ικανοποίηση από τη ζωή. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας φαίνεται πως επιδρούν στα επίπεδα της υποκειμενικής ευημερίας. Έτσι η εξωστρέφεια ή η εσωστρέφεια, ή νεύρωση και η αυτοεκτίμηση μπορούν να διαμορφώσουν ανάλογα τα επίπεδα της υποκειμενικής ευημερίας. Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι πολιτισμικοί παράγοντες, που φαίνεται πως συμβάλλουν στην διαμόρφωση ή τον καθορισμό της υποκειμενικής ευημερίας, καθώς και στους κανόνες σχετικά με τα συναισθήματα που πρέπει να βιώσει το άτομο και την σημαντικότητα της ευημερίας. Τα κοινωνικοπολιτισμικά χαρακτηριστικά θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ώστε να γίνεται σαφές πόσο επηρεάζουν το άτομο και τα συναισθήματα που βιώνει (Diener, Oishi & Lucas, 2003).

Η ικανότητα του ατόμου να βιώνει θετικά συναισθήματα μπορεί να είναι μια θεμελιώδης ανθρώπινη δύναμη που συμβάλλει στην ανθρώπινη ανάπτυξη και βελτίωση. Τα θετικά συναισθήματα μπορούν να λειτουργήσουν ως ενδεικτικά στοιχεία της ανθρώπινης ανάπτυξης ή της κατάκτησης της ευημερίας του ατόμου. Συγκεκριμένες στιγμές στη ζωή του ατόμου μπορούν να χαρακτηριστούν ως θετικές, όπου το άτομο μπορεί να βιώσει διάφορα θετικά συναισθήματα, ενώ υπάρχουν και στιγμές όπου το άτομο κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα. Τα θετικά συναισθήματα περιέχουν κάποια στοιχεία που αφορούν την θετική επίδραση, με αποτέλεσμα η λειτουργία τους να περιλαμβάνει εσωτερικά ειδοποιητικά στοιχεία που αναγνωρίζονται από το άτομο (Fredrickson, 2001).

Σε ένα υποκειμενικό επίπεδο το άτομο βιώνει εμπειρίες και συναισθήματα, τα οποία αφορούν το παρελθόν (ευημερία, ικανοποίηση), το μέλλον (ελπίδα, αισιοδοξία) και το παρόν (ευτυχία). Σε ένα ατομικό επίπεδο, η θετική ψυχολογία ασχολείται με τα θετικά ατομικά χαρακτηριστικά, όπως είναι η ικανότητα για αγάπη, το θάρρος, τις διαπροσωπικές δεξιότητες, την αισθητική ευαισθησία, την επιμονή, την συγχώρεση, την πνευματικότητα και τη σοφία, ενώ σε ένα ομαδικό επίπεδο, κυριαρχεί η ευθύνη, η προστασία, ο αλτρουισμός, η μετριοπάθεια, η ανοχή, η ευγένεια και η ηθική (Seligman & Csikszentmihalyi, 2000).  

Μέσα από την προσέγγιση και διερεύνηση των θετικών συναισθημάτων και των θετικών στοιχείων των ανθρώπων, η Θετική Ψυχολογία έχει ως στόχο να ερμηνεύσει, να προσεγγίσει ή να αναπτύξει τη σωματική υγεία, την προσωπική ευημερία, όπως την αντιλαμβάνεται το ίδιο το άτομο, και γενικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την εφαρμογή τεχνικών και στρατηγικών που μπορούν να συμβάλλουν στην διατήρηση αυτών των διεργασιών (Gable & Haidt, 2005). Ουσιαστικά, η θετική ψυχολογία ασχολείται με τα δυνατά σημεία του ατόμου καθώς και την τυπική δομή και λειτουργικότητα των θεμάτων τα οποία διαπραγματεύεται. Σημαντικό ρόλο παίζει η μελέτη και διερεύνηση των συνθηκών και διεργασιών που μπορούν να συντελέσουν στην ανάπτυξη ή βελτίωση της λειτουργικότητας των ατόμων ή ομάδων (Gable & Haidt, 2005).

Βιβλιογραφία

Clore, G.L., Wyer, R.S., J., Dienes, B., Gasper, K., & Isbell, L.M. (2001). Affective feelings as feedback: Some cognitive consequences. In L.L. Martin & G.L. Clore (Eds.), Theories of mood and cognition: A user’s guidebook (pp. 27–62). Hillsdale, NJ: Erlbaum.

Cohn, M.A., Fredrickson, B.L., Brown, S.L., Mikels, J.A., & Conway, A.M. (2009). Happiness unpacked: Positive emotions increase life satisfaction by building resilience. Emotion, 9 (3), 361- 368.

Diener, E. (2000). Subjective well- being: The science of happiness and a proposal for a national index. American Psychologist, 55 (1), 34- 43.

Diener, E., Oishi, S., & Lucas, R.E. (2003). Personality, culture, and subjective well- being: Emotional and cognitive evaluations of life. Annual Review of Psychology, 54, 403- 425.

Duckworth, A.L., Steen, T.A., & Seligman, M.E.P. (2005). Positive psychology in clinical practice. Annual Review of Clinical Psychology, 1, 629- 651.

Elliot, A.J., & Thrash, T.M. (2002). Approach–avoidance motivation in personality: Approach and avoidance temperaments and goals. Journal of Personality and Social Psychology, 82, 804–818.

Fredrickson, B.L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology. The Broaden- and- Build Theory of positive emotions. American Psychologist, 56 (3), 218- 226. 

Fredrickson, B.L., & Joiner, T. (2002). Positive emotions trigger upward spirals toward emotional well-being. Psychological Science 13, 172-175.

Gable, S.L., & Haidt, J. (2005). What (and why) is positive psychology? Review of General Psychology, 9 (2), 103- 110.

Lucas, R.E., & Diener, E. (2004). Well- being. Encyclopedia of Applied Psychology, 3, 669- 676.

Lyubomirsky, S., King, L., & Diener, E. (2005). The benefits of frequent positive affect: Does happiness lead to success? Psychological Bulletin, 131 (6), 803- 855.

Seligman, M.E.P., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55, 5- 14.

Snyder, C.R., & Lopez, S.J. (2007). Positive Psychology: The Scientific and Practical Explorations of Human Strengths. Thousand Oaks: Sage Publications.

Thrash, T.M., Elliot, A.J., Maruskin, L.A., & Cassidy, S.E. (2010). Inspiration and the promotion of well- being: Tests of causality and mediation. Journal of Personality and Social Psychology, 98 (3), 488- 506.