Η δύναμη του παρελθόντος

Γιατί το άτομο μεγαλώνοντας ανατρέχει όλο και πιο συχνά στο παρελθόν και στις αναμνήσεις; Τι προσφέρει το παρελθόν στα άτομα της τρίτης ηλικίας;

 

Το παρελθόν αποτελεί πηγή αποθεμάτων για το άτομο, που έχει συσσωρεύσει πλήθος εμπειριών από όλη τη ζωή του. Μερικοί άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη ικανότητα σε σχέση με άλλους να χρησιμοποιούν το παρελθόν και τις εμπειρίες τους για να νιώθουν ικανοποίηση και πληρότητα και για να εμπλουτίζουν τα γηρατειά τους.

Όταν το άτομο νιώθει τα γηρατειά να φτάνουν αρχίζει να προβληματίζεται για τη ζωή του και την υγεία του, ενώ κλονίζεται και η αυτοπεποίθησή του. Η ανάγκη που είχε νιώσει το άτομο ως έφηβος για επιβεβαίωση απέναντι στον εαυτό και στους άλλους τώρα εμφανίζεται ξανά, αν και οι συνθήκες είναι τελείως διαφορετικές. Κατά την είσοδο στην τρίτη ηλικία, το άτομο βρίσκεται σε μια προσπάθεια να ανακτήσει την χαμένη του αυτοπεποίθηση ανατρέχοντας στο παρελθόν.
Μέσα από αυτή την επαφή με το παρελθόν του, το ηλικιωμένο άτομο προσπαθεί να καθησυχάσει τον εαυτό του με τη σκέψη ότι αφού τα είχε καταφέρει στο παρελθόν θα μπορέσει και τώρα να τα καταφέρει. Σε αυτή την ηλικία το άτομο βασανίζεται και από σκέψεις σχετικά με το πόσο χρήσιμο είναι στη ζωή και στους άλλους καθώς και πόσο σεβασμό αποπνέει στους άλλους. Μέσα από τη σύγκριση με το παρελθόν μπορεί να καθησυχάσει τον εαυτό του ότι αφού του έδειχναν πάντα σεβασμό θα συνεχίσουν να του δείχνουν.

Ένα βασικό χαρακτηριστικό στην τρίτη ηλικία είναι η αξιολόγηση του παρελθόντος. Το άτομο φέρνει στο μυαλό του στιγμές θριάμβου και επιτυχίας που έζησε, κατορθώματα που βίωσε, ευτυχισμένες στιγμές που έζησε… Είναι σημαντικό η διαδικασία της αξιολόγησης να είναι ικανοποιητική και να γεμίζει το άτομο, καθώς έτσι θα μπορέσει και τώρα στην τρίτη ηλικία να νιώσει ανανεωμένη την πίστη του και να αντλήσει δύναμη σχετικά με τις ικανότητές του.

Ωστόσο, η αξιολόγηση δεν έχει πάντα ικανοποιητικά αποτελέσματα, καθώς το άτομο μπορεί να ξαναβιώσει στο μυαλό του στιγμές αποτυχίας, λύπες και περιορισμούς. Και τι γίνεται όταν τα αρνητικά βιώματα και οι αρνητικές εμπειρίες και αναμνήσεις είναι περισσότερες από τις θετικές; Τότε το άτομο παραμένει απαρηγόρητο και χαμένο μέσα στην αποτυχημένη του ζωή. Νιώθει ότι τίποτα δεν κατάφερε μέχρι σήμερα και πλέον τα πάντα έχουν χαθεί. Τα κίνητρα και η εμπιστοσύνη που χρειαζόταν για να συνεχίσει τη ζωή του σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται να τα αντλήσει από το παρελθόν, με αποτέλεσμα το παρόν να γίνεται βαρύ και ανυπόφορο και το μέλλον να μοιάζει αβέβαιο και δύσκολο.

Επίσης, το άτομο διανύοντας πλέον την τρίτη ηλικία μπορεί να έρθει αντιμέτωπο με ταπεινωτικές και απογοητευτικές εμπειρίες, που μπορεί να το πείσουν ότι δεν μπορεί πλέον να προσφέρει τίποτα και ότι το μόνο που κάνει είναι να αποτελεί βάρος στους άλλους. Οι άλλοι κάποιες φορές γίνονται προσβλητικοί με τα άτομα της τρίτης ηλικίας και μιλούν απαξιωτικά για αυτά, με αποτέλεσμα τα ίδια να εισπράττουν την απόρριψη και να περιθωριοποιούνται.


Διατηρώντας ζωντανό το παρελθόν
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους το άτομο μπορεί να διατηρήσει το παρελθόν ζωντανό και να αντλεί δύναμη ή και ζωή μέσα από αυτό. Το κάθε άτομο επιλέγει τους τρόπους που επιθυμεί το ίδιο για να διατηρήσει κάτι σημαντικό που ανήκει πλέον στο παρελθόν. Η διατήρηση ζωντανού στη μνήμη κάποιου προσώπου μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, ενώ κάποια άτομα διαιωνίζουν το παρελθόν μέσα από τον τρόπο που μιλάνε ή τα ρούχα που φοράνε. Οι πράξεις του ατόμου μπορεί να είναι τόσο φανερές που να προκαλούν την περιέργεια και το χλευασμό των άλλων ή τόσο καλυμμένες που μόνο οι ίδιοι γνωρίζουν το βαθύτερο νόημά τους.

Η διαιώνιση του παρελθόντος ή η προσκόλληση στο παρελθόν δεν αποτελεί απαραίτητα ένδειξη αδυναμίας ή παθολογίας. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το ρόλο της διαιώνισης του παρελθόντος μέσα στη συνολική κατάσταση της ζωής του ατόμου. Επίσης, ένα βασικό κριτήριο είναι να δούμε κατά πόσο το παρελθόν επηρεάζει το παρόν του ατόμου και το κάνει δυσλειτουργικό μέσα στην καθημερινότητά του. Το κάθε άτομο επιλέγει να κρατήσει για πάντα μαζί του κάποιες έντονες και σημαντικές αναμνήσεις, που μπορεί να γίνουν ακόμη πιο έντονες ή και απαραίτητες, όταν το άτομο βρίσκεται πλέον στην τρίτη ηλικία. Δεν θα πρέπει να καταδικάζουμε ή να αποδοκιμάζουμε τέτοιες πρακτικές. Είναι καλύτερο να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι σημαίνουν για το ίδιο το άτομο.


Η σημασία της επανάληψης
Κάποια άτομα στην τρίτη ηλικία εμφανίζουν μια τάση να αφηγούνται συνεχώς τα ίδια πράγματα και τις ίδιες ιστορίες από τη ζωή τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να απομονώνονται κάποιες φορές από τους άλλους, να βιώνουν απόρριψη και να γίνονται κουραστικοί στους άλλους. Αυτό είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα παράπονα των ανθρώπων που ισχυρίζονται ότι δεν τους αρέσει να κάνουν παρέα με άτομα της τρίτης ηλικίας.
Ωστόσο, πριν βιαστούμε να σχολιάσουμε αρνητικά αυτή την αγαπημένη συνήθεια των ηλικιωμένων ατόμων ας σκεφτούμε τι σημαίνει άραγε για τους ίδιους; Γιατί το κάνουν;
Ένας βασικός λόγος που οι ηλικιωμένοι νιώθουν συχνά την ανάγκη να καταφεύγουν στην αναπαραγωγή σκηνών του παρελθόντος είναι η προσπάθειά τους να συνδέσουν το παρελθόν με το παρόν. Πρόκειται για μια λειτουργία ενοποίησης, σύνδεσης, που βοηθάει το άτομο να χρησιμοποιήσει έναν πυρήνα γύρω από τον οποίο θα οργανώσει τον εαυτό του. Επίσης, αυτή η αναπόληση του παρελθόντος οφείλεται και στην ανάγκη για αξιολόγηση του παρελθόντος που νιώθει το άτομο.
Ωστόσο, η συνεχής αναπαραγωγή του παρελθόντος μπορεί να είναι το αποτέλεσμα ή η αιτία της κοινωνικής απομόνωσης. Σε ένα στερητικό, ξένο και αφιλόξενο περιβάλλον, το ηλικιωμένο άτομο μπορεί να ανατρέχει στο προσωπικό ρεπερτόριο των αναμνήσεών του για να νιώσει ασφάλεια ή για να αντλήσει ικανοποίηση.

Η επανάληψη γεγονότων του παρελθόντος συνήθως δεν καθορίζεται χρονικά, καθώς το άτομο επιλέγει αναμνήσεις και γεγονότα από διάφορες περιόδους της ζωής του. Αυτή η επανάληψη είναι προβληματική όταν το παρελθόν αρχίζει να επισκιάζει και να καλύπτει το παρόν και το μέλλον. Όταν το άτομο ζει πλέον μόνο μέσα από τις αναμνήσεις του παρελθόντος σταματά ουσιαστικά να ζει, να αποκτά νέες εμπειρίες, που είναι μια ανάγκη των ανθρώπων σε όλες τις ηλικίες.

Η περιστασιακή επανάληψη αναμνήσεων και συμβάντων του παρελθόντος προσφέρει ανακούφιση και παρηγοριά για τα άτομα της τρίτης ηλικίας. Εμφανίζεται συνήθως, όταν το περιβάλλον προσφέρει ελάχιστη ανθρώπινη φροντίδα και όταν η νοητική λειτουργία είναι κάπως εξασθενημένη. Μια μέτρια αφοσίωση στην επανάληψη είναι προειδοποιητική για την ανάγκη του ηλικιωμένου ατόμου να προσλάβει περισσότερα ερεθίσματα και να έχει μεγαλύτερη συμμετοχή στη ζωή. Το άτομο που δείχνει να ζει μόνιμα στο παρελθόν, μπορεί να υποφέρει από κάποια πάθηση, ή να έχει δυσκολία στην αντιμετώπιση του μέλλοντος ή και τα δύο.

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος