Ο αυτοδύναμος εαυτός

«Ο αυτοδύναμος εαυτός μεταμορφώνει τις δυνητικά εντροπικές εμπειρίες σε ροή. Οι κανόνες  για να αποκτήσουμε έναν τέτοιο εαυτό είναι απλοί και απορρέουν άμεσα από το μοντέλο της ροής. 

 

Οι κανόνες αυτοί είναι οι εξής:

Καθορισμός στόχων: Για να μπορεί κάποιος να έχει εμπειρίες ροής, πρέπει πρώτα να αποκτήσει σαφείς στόχους για τους οποίους να μοχθεί. Το άτομο με αυτοδύναμο εαυτό μαθαίνει να κάνει επιλογές –από ισόβιες δεσμεύσεις, όπως ο γάμος ή ένα λειτούργημα, έως απλές αποφάσεις –χωρίς πολλές ανησυχίες και με το λιγότερο δυνατό πανικό.

Η επιλογή ενός στόχου σχετίζεται με την αναγνώριση των προκλήσεων. Αν αποφασίσω να μάθω τένις, εννοείται ότι πρέπει να μάθω να κάνω σερβίς, να χρησιμοποιώ ντράιβ και ρεβέρ χτυπήματα, να καλλιεργώ τις αντοχές και τα αντανακλαστικά μου. Ή μπορεί να αντιστρέψω την αιτιολογική σειρά: επειδή μου αρέσει να ρίχνω το μπαλάκι πάνω από το δίχτυ, ίσως στόχος μου είναι πώς να μάθω να παίζω τένις. Σε κάθε περίπτωση, στόχοι και προκλήσεις αλληλοσυμπληρώνονται.

Όταν στόχοι και προκλήσεις καθορίσουν το σύστημα δράσης, υποδεικνύουν και τις απαραίτητες δεξιότητες. Αν αποφασίσω να παραιτηθώ από τη δουλειά μου για να διευθύνω ένα τουριστικό θέρετρο, εννοείται ότι θα πρέπει να ενημερωθώ για τη διεύθυνση ενός ξενοδοχείου, τα λογιστικά, τις εμπορικές περιοχές και ούτω καθεξής. Η σειρά βεβαίως μπορεί να είναι και αντίστροφη: οι δεξιότητές μου πιθανόν να με οδηγήσουν σε ένα συγκεκριμένο στόχο που θα βασίζεται στα δυνατά μου σημεία –ίσως αποφασίσω να διευθύνω ένα τουριστικό θέρετρο επειδή πιστεύω ότι είμαι το κατάλληλο άτομο για μια τέτοια δουλειά.

Μία από τις βασικότερες διαφορές ανάμεσα σε ένα άτομο με αυτοδύναμο εαυτό και ένα χωρίς είναι ότι ο πρώτος γνωρίζει ότι μόνος του επέλεξε τον στόχο που κυνηγά. Οι κινήσεις του δεν είναι τυχαίες ούτε αποτέλεσμα εξωγενών καθοριστικών δυνάμεων. Το γεγονός αυτό έχει δύο φαινομενικά αντίθετες εκβάσεις. Από τη μια πλευρά, με την αίσθηση ότι οι αποφάσεις του ανήκουν, το άτομο δίνεται ολόψυχα στους στόχους του. Οι πράξεις του είναι αξιόπιστες και ελέγχονται εκ των έσω. Από την άλλη πλευρά, γνωρίζοντας ότι οι στόχοι είναι δικοί του, μπορεί πιο εύκολα να τους τροποποιήσει, εάν οι λόγοι που τους επιδιώκει δεν είναι πλέον λογικοί. Υπό αυτή την έννοια, η συμπεριφορά του αυτοδύναμου ατόμου είναι περισσότερο συνεπής αλλά παράλληλα και περισσότερο ευέλικτη.

Απόλυτη συμμετοχή στη δραστηριότητα. Αφού επιλέξει ένα σύστημα δράσης, το άτομο με αυτοδύναμη προσωπικότητα συμμετέχει ολόψυχα σε αυτό που κάνει. Είτε όταν πετά με αεροπλάνο γύρω από τη γη είτε όταν πλένει τα πιάτα μετά το φαγητό, προσηλώνεται στην εκάστοτε δραστηριότητα.

Για να στεφθούν οι πράξεις του με επιτυχία, πρέπει να μάθει να εξισορροπεί τις ευκαιρίες για δράση με τις δεξιότητες που κατέχει. Κάποιοι ξεκινούν με υπερβολικές προσδοκίες, όπως να προσπαθούν να σώσουν τον κόσμο ή να γίνουν εκατομμυριούχοι πριν από την ηλικία των 20 ετών. Όταν οι ελπίδες τους διαψεύδονται, οι περισσότεροι αποθαρρύνονται και ο εαυτός τους μαραζώνει από την απώλεια ψυχικής ενέργειας που αναλώθηκε σε άκαρπες προσπάθειες. Στο άλλο άκρο, πολλοί αδρανούν επειδή δεν εμπιστεύονται το δυναμικό τους. Επιλέγουν την ασφάλεια που τους παρέχουν διάφοροι ευτελείς στόχοι και αναστέλλουν την ανάπτυξη της πολυπλοκότητας, η οποία, έτσι, παραμένει τα κατώτατα όρια.

Αμέριστη προσοχή σε όσα συμβαίνουν. Η συγκέντρωση οδηγεί σε συμμετοχή, η οποία διατηρείται μόνο όταν υπάρχει αδιάλειπτη προσοχή.

Όταν ο εαυτός μας είναι αυτοδύναμος, αυτό σημαίνει ότι έχουμε την ικανότητα να είμαστε παρόντες. Η ενδοσκόπηση, που αποτελεί την πιο συνηθισμένη πηγή περισπασμού, δεν αποτελεί πρόβλημα για ένα άτομο με αυτοδύναμο εαυτό. Αντί να ανησυχεί για τις επιδόσεις του ή πως τον βλέπουν οι άλλοι, αφοσιώνεται στους στόχους του με όλη του την ψυχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι το βάθος της συμμετοχής που απωθεί την επίγνωση του εαυτού από το συνειδητό νου, ενώ ενίοτε παρατηρείται το αντίθετο: η ίδια η έλλειψη της επίγνωσης του εαυτού καθιστά τη βαθιά συμμετοχή δυνατή. Τα στοιχεία της αυτοδύναμης προσωπικότητας σχετίζονται μεταξύ τους με δεσμούς αμοιβαίων προκλήσεων. Δεν παίζει κανένα ρόλο το πώς ξεκινά κανείς- είτε επιλέξει πρώτα τους στόχους, είτε καλλιεργήσει διάφορες δεξιότητες και την ικανότητα να συγκεντρώνεται, είτε απαλλαγεί από την ανάγκη ενδοσκόπησης. Μπορούμε να ξεκινήσουμε όπως θέλουμε, επειδή από τη στιγμή που η εμπειρία της ροής είναι σε κίνηση, είναι πολύ πιο εύκολο να αποκτήσουμε τα άλλα στοιχεία» (σελ. 282-284).

 

Πηγή:

Μιχάι Τσικζεντμιχάι. 2009. Ροή. Η ψυχολογία της ευτυχίας. Εκδόσεις Καστανιώτη.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.