Μήπως είναι πια αργά για να σπουδάσω;

Έχουν οι σπουδές ηλικία;

 

Αν κάποιος ρίξει μια προσεκτική ματιά γύρω του θα διαπιστώσει ότι ολοένα κι αυξάνονται οι άνθρωποι που αποφασίζουν να σπουδάσουν σε μεγαλύτερες ηλικίες, παραδείγματος χάρη από τα 40 και μετά. Αρκετοί άνθρωποι ίσως έχουν ήδη ένα ή περισσότερα πτυχία και παρόλα αυτά αισθάνονται μια σφοδρή επιθυμία να συνεχίσουν να σπουδάζουν και να μαθαίνουν. Πλέον τέτοιοι άνθρωποι δεν αποτελούν την εξαίρεση στον κανόνα, αλλά με τη στάση τους, ήδη εδώ και κάποιες δεκαετίες έχουν διαμορφώσει την αντίληψη για τη σημασία της επονομαζόμενης «διά βίου μάθησης».

Ως εκ τούτου, βλέπουμε ανθρώπους που συμμετέχουν σε σεμινάρια, ή ακόμη και σε προπτυχιακά, μεταπτυχιακά, αλλά και διδακτορικά προγράμματα, κάνοντας τα όνειρά τους πραγματικότητα. Ασφαλώς, στη μέση ηλικία οι προκλήσεις είναι περισσότερες, καθώς οι οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις «αποτελούν τροχοπέδη», αλλά πλέον πολλά πανεπιστήμια και άλλα κέντρα μάθησης υιοθετούν νέα μοντέλα εκπαίδευσης όπως «εξ αποστάσεως», εκμεταλλευόμενα και τις δυνατότητες της νέας τεχνολογίας (σύγχρονης ή ασύγχρονης παρακολούθησης). Ζούμε, λοιπόν, σε μια εποχή όπου όλα είναι δυνατά κι εφικτά αρκεί να υπάρχει θέληση για εξέλιξη και επιθυμία για αυτοπραγμάτωση, όπως θα υπογράμμιζαν εμφατικά οι σπουδαίοι ψυχολόγοι: Abraham Maslow & Carl Rogers.

Πιο συγκεκριμένα ο Maslow (1943) διατύπωσε μια θεωρία στην οποία περιλαμβάνει ένα μοντέλο πέντε επιπέδων ανθρώπινων αναγκών, που συχνά απεικονίζεται με τη μορφή ιεραρχικών επιπέδων μέσα σε μια πυραμίδα. Από το κάτω μέρος της ιεραρχίας προς τα πάνω, οι ανάγκες διακρίνονται σε: φυσιολογικές ή βιολογικές (π.χ. τροφές και ρουχισμός), ασφάλεια (π.χ. ασφάλεια εργασίας), ανάγκες της αγάπης και του ανήκειν (π.χ. φιλία), εκτίμηση και αυτοπραγμάτωση. Οι ανάγκες που βρίσκονται χαμηλότερα στην ιεραρχία πρέπει να ικανοποιηθούν πρώτα, προκειμένου τα άτομα να μπορέσουν να ανταποκριθούν σε υψηλότερες ανάγκες. 

Συνεπώς, ο Maslow ενδιαφερόταν για το ανθρώπινο δυναμικό και πώς εκπληρώνουμε αυτό το δυναμικό, και είχε δηλώσει ότι το ανθρώπινο κίνητρο βασίζεται στους ανθρώπους που αναζητούν την εκπλήρωση και την αλλαγή μέσω της προσωπικής ανάπτυξης. Οι «αυτοπραγματωμένοι» άνθρωποι είναι εκείνοι που εκπληρώθηκαν και έκαναν όλα όσα ήταν ικανοί να κάνουν.

Η ανάπτυξη της αυτοπραγμάτωσης, λοιπόν, αναφέρεται στην ανάγκη για προσωπική ανακάλυψη και ανάπτυξη και υφίσταται καθ 'όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Για τον Maslow, ένα άτομο τείνει πάντα προς το "γίγνεσθαι" και ποτέ δεν παραμένει στατικό. Στην αυτοπραγμάτωση, ένα άτομο επιδιώκει να βρει ένα νόημα στη ζωή που είναι σημαντικό για το ίδιο. Ο Maslow περιγράφει την αυτοπραγμάτωση ως εξής: «…επιθυμία του ατόμου για αυτοεκπλήρωση, δηλαδή, η τάση να πραγματωθεί σε αυτό που είναι δυνητικά» (S. Mcleod, 2023).

Από την άλλη, για τον Carl Rogers, η αυτοπραγμάτωση δεν ήταν ανθρώπινη ανάγκη ή επιθυμία όπως ήταν για τον Maslow, αλλά περισσότερο ένα ένστικτο της ανθρώπινης φύσης που έχει την ικανότητα να μας θεραπεύσει. Ο Rogers είδε την αυτοπραγμάτωση ως ενσωματωμένη τάση του ατόμου να «γίνει οι δυνατότητές του … να εκφράσει και να ενεργοποιήσει όλες τις ικανότητες του οργανισμού». Επομένως, είναι μια διεργασία προσβάσιμη σε όλους/ες, όχι απλώς ένα επίτευγμα που πρέπει να επιτευχθεί μόνο από εκείνους/ες που έχουν καλύψει όλες τις άλλες απαιτήσεις της ζωής.

Ο Rogers πίστευε ότι οδηγούμαστε προς την ανάπτυξη, αλλά μπορούμε να βιώσουμε εμπόδια και να τα παρατήσουμε, να πάθουμε κατάθλιψη. Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να αποφασίσουμε να βοηθήσουμε τη δική μας ανάπτυξη και να προχωρήσουμε προς τις δυνατότητές μας, να νιώθουμε όλο και πιο άνετα με τον εαυτό μας και τη ζωή μας. Για να προχωρήσουμε προς την αυτοπραγμάτωση, θα πρέπει να διαμορφώσουμε μια αυθεντική «αυτο-αντίληψη». Η αυτοαντίληψη αφορά τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και  πώς τον προσδιορίζουμε.

Αν ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας επηρεάζεται υπερβολικά από την έγκριση και τις επιθυμίες των άλλων, τότε ο εαυτός μας δεν θα είναι σύμφωνος με τις πραγματικές μας ανάγκες και αξίες, και θα ζούμε μια ζωή «ασυμφωνίας». Έτσι, θα νιώθουμε αγχωμένοι και δυστυχισμένοι. Εάν όμως οδεύουμε όλο και περισσότερο προς μια ζωή όπου το άτομο που παρουσιάζουμε στον κόσμο είναι πραγματικά αυτό που είμαστε –αν ζούμε τις αξίες μας, την αληθινή μας φύση– τότε θα λειτουργούμε πληρέστερα και με αυτοπραγμάτωση (Sh. Jacobson, 2022).

Πέραν των Maslow & Rogers, το ζήτημα είχε απασχολήσει και τον Jung. Ο Jung θεωρούσε ότι οι μεγάλες και σημαντικές αλλαγές στην προσωπικότητα, λαμβάνουν χώρα κατά τη μέση ηλικία, μεταξύ 35 και 40 χρόνων. Ο Jung παρατηρώντας τους ασθενείς του είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη ηλικιακή περίοδος αποτελεί μια φάση προσωπικής κρίσης. Πολλοί από τους ασθενείς του επαναλάμβαναν το ίδιο, ότι: «ένιωθαν άδειοι και κενοί. Η περιπέτεια, ο ενθουσιασμός, ο ζήλος και το πάθος τους είχαν εξαφανιστεί. Η ζωή είχε χάσει το νόημά της» (Schultz & Schultz, 2021).

Καθώς, ο Jung ανέλυε αυτή την περίοδο ζωής των ατόμων, ερχόταν όλο και πιο κοντά στο συμπέρασμα ότι οι δραστικές αλλαγές είναι αναπόφευκτες και καθολικές. Η μέση ηλικία αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο και παρότι τα άτομα έχουν ήδη εκπληρώσει και ανταποκριθεί με επιτυχία στις απαιτήσεις και στις δραστηριότητες της ζωής τους, εξακολουθούν να διαθέτουν μεγάλα ποσά ενέργειας και αναρωτιούνται που αλλού μπορούν να τα επενδύσουν. Έτσι, σύμφωνα με τον Jung, αυτό το περίσσευμα ενέργειας θα πρέπει να διοχετευθεί σε νέες δραστηριότητες και ενδιαφέροντα (Schultz & Schultz, 2021).

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα μπορούμε να αντιληφθούμε καλύτερα γιατί στις μέρες μας πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να σπουδάζουν διεκδικώντας την αυτοπραγμάτωσή τους, δηλαδή, να εξελίξουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις ικανότητες και τις δυνατότητές τους, προσεγγίζοντας το δυναμικό τους και τον αληθινό τους εαυτό, το άτομο που θέλουν οι ίδιοι να είναι ή να γίνουν.

Εν κατακλείδι, αν σας απασχολεί η ηλικία σας και έχετε ενδοιασμούς σχετικά με το αν είναι αργά για να σπουδάσετε, αναθεωρείστε! Σταματήστε να ακούτε τις απόψεις των άλλων κι ακούστε τη δική σας φωνή, το τι θέλετε εσείς να κάνετε και το πώς βλέπετε τον εαυτό σας στο κοντινό ή μακρινό μέλλον. Να θυμάστε: οι σπουδές και τα όνειρα δεν έχουν ηλικία! 

 

Πηγές:

Maslow's Hierarchy of Needs (simplypsychology.org), retrieved at 12:10 pm, 26/6/23.

What is Self-Actualization? And How Can it Help You? - Harley Therapy™ Blog retrieved at 3:00 pm, 26/6/23.

D.P.Schultz & S.E.Schultz (2021), Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας, Πεδίο, Αθήνα.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.