* Από Παπαδόπουλο Βαγγέλη, Κοινωνικό Λειτουργό
Ο Ρόλος της Εξουσίας στην Επαρχία τη Δεκαετία του 1950
Στην εργασία που ακολουθεί μελετάται ο ρόλος της εξουσίας, όπως αποτυπώνεται μέσα από ένα σύγχρονο ελληνικό σίριαλ της τηλεόρασης, το οποίο όμως εκτυλίσσεται σε ένα χωριό της Θεσσαλίας, κοντά στη Λάρισα, τις δεκαετίες του 1950- 1960.
Μία περίοδος που έχει χαρακτηριστεί ως εποχή ρήξης, ανατροπής και πολλαπλών κοινωνικών διεκδικήσεων, κυρίως για αποκατάσταση της δικαιοσύνης, ισότητα των δύο φύλων, σεξουαλική απελευθέρωση και πρωτοπορίες στον καλλιτεχνικό, λογοτεχνικό και επιστημονικό χώρο, που είχαν αντίκτυπο και στην επαρχία, αν και ήταν πολύ πιο έντονα στην πρωτεύουσα. Το πνεύμα αλλαγής ήταν τόσο έντονο και τόσο σφοδρό, που σε καμία άλλη εποχή δεν έλαβε τα χαρακτηριστικά, τη δυναμική και την ευρύτητα αυτού του κοινωνικοπολιτικού και πολιτιστικού κύματος. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η εξέλιξη των κοινωνικοπολιτιστικών και των πολιτικών συμφραζομένων, που έλαβαν χώρα σε μια δεκαετία που διαμόρφωσε και επηρέασε τη σύγχρονη κοινωνία.
Κοινωνικές αναπαραστάσεις για εξουσία
«Ο άνθρωπος σε όλες τις κοινωνίες περιχαρακώνεται από όρια (τόπου και χρόνου): αντιστάθμισμα σ’ αυτήν τη φυσική αναλωσιμότητα είναι οι κοινωνικές αναπαραστάσεις (μέσα στις οποίες κατατάσσεται και το φανταστικό φαντασιακό, ένα αποθεματικό από θρύλους, παραμύθια και δοξασίες ή ιστορίες που δίνουν νόημα στην ύπαρξη)» (Κωνσταντοπούλου, 2014).
Οι περισσότερες από τις ιστορίες μυθοπλασίας που εγείρουν το ενδιαφέρον στρέφονται γύρω από την εξουσία, η οποία συνδέεται με βία, επιθετικότητα, πάθος, εγωισμό και τάσεις καταστροφής. Η επιβολή της εξουσίας ενός ατόμου πάνω σε κάποιο άλλο άτομο είναι ένας συμβολικός τρόπος να ξεπεράσει το άτομο τον δικό του θάνατο. Το άτομο που έχει την εξουσία συχνά επιλέγει τον φόνο για να δείξει και να επιβεβαιώσει τη δύναμη που έχει, αλλά και για να εξορκίσει τον φόβο που πηγάζει από τη σκέψη απώλειας της αίσθησης της παντοδυναμίας. Ο θάνατος του άλλου επιβεβαιώνει τη ζωή του εαυτού, ενώ το άτομο οδηγείται συχνά σε καταστάσεις όπου χαίρεται με την κακοτυχία και τις δυστυχίες των άλλων (Κωνσταντοπούλου, 2014). Αναφορικά με τον τρόπο άσκησης της εξουσίας πάνω στη ζωή και τον θάνατο διακρίνονται τρεις περίοδοι, που είναι από τέλη του 18ου αιώνα μέχρι αρχές 19ου αιώνα (η ζωή θεωρείται ύψιστο αγαθό), μέχρι τη δεκαετία του ’60 (σιωπή γύρω από τον θάνατο) και από τη δεκαετία του ’70 (επαναπροσδιορισμός του θανάτου), (Ρήγου, 2014).
Ανάλυση των θεματικών
Μέσα από την ανάλυση περιεχομένου των επεισοδίων της σειράς «Άγριες Μέλισσες» προέκυψαν τέσσερις θεματικές, πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η ανάλυση. Οι θεματικές αυτές αναφέρονται στην εξουσία της οικογένειας του Δούκα, στον γάμο ως τρόπο εξουσίας, στην αντίσταση στην εξουσία και στις παράνομες σχέσεις.
Η θεματική «εξουσία της οικογένειας του Δούκα στην κοινότητα» περιλαμβάνει όλες τις δράσεις του Δούκα να πάρει όλα τα χωράφια της περιοχής ώστε να καταφέρει να φτιάξει τη βιομηχανική ζώνη που τόσο επιθυμεί, βάζοντας στην άκρη ηθικούς φραγμούς, το δίκαιο ακόμη και την αξία της ζωής. Θεωρεί ότι θα πρέπει να έχει όλα όσα επιθυμεί χωρίς να τον νοιάζει το δίκαιο των άλλων, χάνοντας κάθε αξιοπρέπεια. Ο Δούκας έχει ένα σύνολο από υποτακτικούς, σε χαμηλές και υψηλές θέσεις, ώστε να μπορεί άμεσα να πραγματοποιεί τους στόχους του με οποιοδήποτε κόστος και αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στους άλλους.
Η επόμενη θεματική «ο γάμος ως τρόπος εξουσίας» φαίνεται μέσα από τον ρόλο που κατέχει ο γάμος την εποχή εκείνη και πώς η προίκα χρησιμοποιείται πολλές φορές με σκοπό την οικονομική ευμάρεια του γαμπρού και της νύφης, αντίστοιχα και μέσα από αυτό αποκαλύπτεται πως ο γάμος καταλήγει να είναι ένα οικονομικό συμβόλαιο παρά μια θεάρεστη ένωση ανθρώπων. Η προίκα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις οικογενειακές και ευρύτερα στις διαπροσωπικές σχέσεις του χωριού.
Η τρίτη θεματική «αντίσταση στην εξουσία» περιλαμβάνει όλες εκείνες τις πράξεις που έρχονται σε σύγκρουση με την εξουσία, παλεύοντας για το δίκαιο, την αλήθεια και τα χρηστά ήθη. Και μέσα από τις πράξεις αντίστασης φαίνεται ότι και ο αδύναμος όταν αδικείται χωρίς λόγο από μυρμήγκι γίνεται λιοντάρι. Πολλές φορές η ίδια η τύχη φροντίζει να πληρώνει ο καθένας τις αδικίες που έχει κάνει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.
Τέλος, στην τέταρτη θεματική «παράνομες σχέσεις» φαίνεται ότι το παράνομο και το απαγορευμένο είναι κάτι που προσελκύει τον άνθρωπο, πόσο μάλλον σ’ αυτόν που έχει και την εξουσία. Αυτή η θεματική δείχνει ότι τα πρέπει και οι κανόνες της κοινωνίας οδηγούν τους ανθρώπους σε κρυφές σχέσεις, ώστε να καλύψουν τα πάθη και τις ανάγκες τους, ερωτικές, βιολογικές, συναισθηματικές… χωρίς η απαγόρευση να ενέχει ηθικά, νομικά και κοινωνικά διλήμματα.
Η συγκεκριμένη σειρά είναι γεμάτη από εικόνες και περιστατικά που συνδέονται και πηγάζουν μέσα από όλα όσα συνιστούν την ελληνική επαρχία: τοπία, ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί, το καφενείο του χωριού, τα χωράφια, η εξουσία του τόπου: κοινοτάρχης και ενωμοτάρχης, οι φυσιογνωμίες του παπά και του δάσκαλου και ο τσιφλικάς του χωριού, που είναι ένα μακρινό απομεινάρι της Τουρκοκρατίας. Οι εικόνες και οι αναμνήσεις που ενεργοποιεί αυτή η σειρά δημιουργούν στον τηλεθεατή νοσταλγία και ενθύμηση, καθώς η πλειοψηφία των Ελλήνων κατάγεται από την ελληνική ύπαιθρο. Οι περισσότεροι Έλληνες έχουν ένα χωριό ως σημείο αναφοράς και προσδιορισμού για τη δόμηση της ταυτότητας.
Σε ορισμένες περιόδους που βιώνουμε κρίσεις και αλλαγές, η αναζήτηση του παρελθόντος λειτουργεί ανακουφιστικά για τους ανθρώπους. Στις σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες καπιταλιστικές κοινωνίες, οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να έρθουν κοντά στη φύση, στη ζωή του χωριού, στην απλότητα και την αθωότητα. Νοσταλγούν μια ζωή που έχει τις ρίζες στον ελληνισμό του παρελθόντος, στους προγόνους και στις αξίες των προηγούμενων γενεών. Παρατηρείται μια αναπόληση της εκτεταμένης οικογένειας, της φύσης, της αγάπης, του νοιαξίματος και της πατρίδας. Ο σημερινός άνθρωπος έχει ανάγκη από την αρμονία και το καλαίσθητο, όπου διαχρονικά εκφράζεται μέσα από τη ζωή στο χωριό. Μέσα από την τηλεοπτική σειρά σκιαγραφείται η πλούσια παράδοση και η κληρονομιά, που είναι πιο έντονες, καθώς το χωριό λειτουργεί ως θεματοφύλακας της υλικής αλλά κυρίως της πνευματικής παρακαταθήκης, που διασώθηκε ανά τους αιώνες.
Ωστόσο, η πλοκή της σειράς συνδέεται άμεσα και με το παρόν, καθώς είναι μια υπενθύμιση του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε. Συνειδητοποιούμε ότι και τότε υπήρχαν σχέσεις εξουσίας, κυρίαρχες ομάδες που έκαναν κουμάντο σε όλους τους υπόλοιπους, σχέσεις εκμετάλλευσης και χρήση του γάμου ως μέσο εξουσίας, καθώς και παράνομες σχέσεις. Καταλαβαίνουμε ότι ο κόσμος πάντα ήταν γεμάτος από ψέματα, παρανομίες, ίντριγκες, δολοπλοκίες, μηχανορραφίες, εγκλήματα, ύβρεις και ξυλοδαρμούς, καθώς και θέματα ταμπού, που καλύπτονται από σιωπή.
Βιβλιογραφία
Κωνσταντοπούλου, Χ. (2014). Εισαγωγή: Κοινωνικές αναπαραστάσεις. Εξουσία και πολιτισμός. Στο βιβλίο της Χ. Κωνσταντοπούλου (Επιμ.), Κοινωνικές αναπαραστάσεις. Επικοινωνιακά Μέσα και εξουσία. Αθήνα: Παπαζήση.
Ρήγου, Μ. (2014). Ο θάνατος στη νεωτερικότητα: ζητήματα βιο-εξουσίας και βιοηθικής. Στο βιβλίο της Χ. Κωνσταντοπούλου (Επιμ.), Κοινωνικές αναπαραστάσεις. Επικοινωνιακά Μέσα και εξουσία (σελ. 27-40) . Αθήνα: Παπαζήση.
Παπαδόπουλος Βαγγέλης, Κοινωνικός Λειτουργός
papevag90@yahoo.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου