Για τον έφηβο είναι σημαντική η σχέση της εικόνας που έχει ο ίδιος για τον εαυτό του με την αναζήτηση της ταυτότητάς του. Σε όλες τις συγκρούσεις των εφήβων συναντούμε το αγωνιώδες και συνάμα αγχώδες ερώτημα ως προς την ταυτότητα. Εάν οι εσωτερικές διαμάχες για την ταυτότητα είναι επιτυχείς, αυτό συνεπάγεται μία καλή κοινωνικοποίηση όπου είχαν εμπεδωθεί οι ηθικοί κανόνες (Νασιάκου, 1985, σσ. 80-81).
Καθώς οι έφηβοι απομακρύνονται από την οικογένεια και συναναστρέφονται συνομήλικους, είναι αναμενόμενο να αυξηθεί η δεκτικότητά τους σε επιρροές φίλων. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι φίλοι πράγματι επηρεάζουν περισσότερο τους εφήβους παρά τα μικρότερα παιδιά. Μία λειτουργία της φιλίας είναι να υποστηρίζει τους εφήβους καθώς προσαρμόζονται στις πολλαπλές αλλαγές που συντελούνται στη ζωή τους. Οι περισσότεροι θεωρητικοί συμφωνούν ότι το κεντρικό στοιχείο μιας υποστηρικτικής φιλίας είναι η οικειότητα (Berndt, 1989, East & Rook, 1992, Sullivan, 1953, Youniss, 1980).
Εκτός από την οικειότητα, ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι η προ-κοινωνική συμπεριφορά η οποία περιλαμβάνει βοήθεια, συμμετοχή και στήριξη του άλλου. Επιπλέον, μέρος μιας υποστηρικτικής φιλίας είναι η τόνωση της αυτοεκτίμησης. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τους εφήβους, καθώς διαμορφώνουν την ταυτότητά τους και αναπτύσσουν μία ξεχωριστή αντίληψη για τους εαυτούς τους (Youniss, 1999, σσ. 82, 84, 94).
Όσον αφορά στις γνωστικές αλλαγές που παρατηρούνται στην εφηβεία, είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι αυτές αποτελούν απλά την αρχή του σταδίου της ενήλικης νόησης. Η πιο βασική αλλαγή στη γνωστική λειτουργία είναι η κατανόηση του δυνατού σε αντίθεση με το πραγματικό. Ο έφηβος ψάχνοντας για τη λύση κάποιου προβλήματος, δοκιμάζει όλες τις πιθανές σχέσεις και έπειτα, συνδυάζοντας τον πειραματισμό με τη λογική ανάλυση, επιλέγει εκείνη τη σχέση που τον οδηγεί στο σωστό συμπέρασμα (Ζαχαρακοπούλου, 1985, σ.72).
Η ικανότητα του εφήβου να σκέπτεται με όρους αφηρημένους τον καθιστά ικανό να χρησιμοποιεί τα προϊόντα της σκέψης του ως πρώτο υλικό για νέους συλλογισμούς, δηλ. να σκέπτεται τόσο για τις δικές του σκέψεις όσο και για τις σκέψεις των άλλων. Δεδομένου ότι οι έφηβοι υφίστανται ραγδαίες αλλαγές, η απόκτηση μιας ασφαλούς αίσθησης της ταυτότητας δεν είναι πάντοτε εύκολη υπόθεση.
Για τον Αμερικανό ψυχαναλυτή Erik Erikson (1968), η αναζήτηση της ταυτότητας αποτελεί στοιχείο – κλειδί της εφηβείας. Ο ίδιος υποστήριζε ότι μια πλήρης εξατομικευμένη ταυτότητα περιλαμβάνει έναν αριθμό διαφορετικών παραγόντων. Η κοινωνική ταυτότητα αποκτάται μέσω της αλληλεπίδρασης με τους φίλους. Μια ασφαλής σεξουαλική ταυτότητα αποκτάται όταν ο έφηβος κατορθώσει να δεχτεί θετικά τις αλλαγές που συμβαίνουν στο ίδιο του το σώμα. Η επαγγελματική ταυτότητα αποκτάται από τη στιγμή που το άτομο έχει επιλέξει και αποφασίσει να ακολουθήσει ένα συγκεκριμένο επάγγελμα (Tucker, 1997, σ. 18).
Μέχρις ότου οι έφηβοι νιώσουν αυτοπεποίθηση με τη νέα τους ταυτότητα, υποστηρίζεται ότι βιώνουν μια ταραγμένη περίοδο έντονων εσωτερικών συγκρούσεων, ενώ προσπαθούν να απαντήσουν στο πανάρχαιο ερώτημα: «Ποιος είμαι;». Ορισμένοι γονείς συμπεριφέρονται με έλλειψη ευαισθησίας επειδή ζηλεύουν την αναπτυσσόμενη σεξουαλικότητα του παιδιού τους, καθώς οι ίδιοι βρίσκονται σε μια ηλικία που αρχίζει να φθίνει η σεξουαλική τους δραστηριότητα. Το πόσο επιτυχώς θα λυθούν αυτές οι κρίσεις, θα έχει σημαντική επίδραση στη μελλοντική ανάπτυξη του ατόμου κατά την ώριμη ηλικία του (Tucker, 1997, σ. 78).
Αυτοσυναίσθηση - συνολική ωρίμανση
Η αυτοσυναίσθηση επίσης αυξάνεται σημαντικά στον έφηβο, στοιχείο το οποίο έλειπε σε μεγάλο βαθμό από το παιδί. Η συνολική ωρίμανση επιφέρει και ωρίμανση της συγκεκριμένης λειτουργίας, η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό των ενηλίκων.
Η συνέχιση της εμμυέλωσης του εγκεφάλου στην εφηβεία (συνεχίζεται έως τα 20) συνδέεται με εγκεφαλικά συστήματα, τα οποία εμπλέκονται σε εκτελεστικές λειτουργίες του εγκεφάλου όπως λ.χ. η προσοχή, ο έλεγχος της συμπεριφοράς, ο σχεδιασμός, η λεκτική επιδεξιότητα κ.α..
Συνεπώς, σε δευτερεύον γνωστικό επίπεδο η γλώσσα, η νόηση, η φαντασία και η μνήμη αναπτύσσονται σε μεγαλύτερο βαθμό και αποκτούν διαφορετική ποιότητα σε σύγκριση με τις αντίστοιχες επιδόσεις στην παιδική ηλικία (Κουρκούτας, 2001, σσ. 34-35).
Εν κατακλείδι, μπορούμε να πούμε ότι η καθολική εικόνα που σχηματίζουν οι έφηβοι για τον εαυτό τους, αποτελείται από επιμέρους εικόνες, όπως η σωματική εικόνα, η κοινωνική, η οικογενειακή, η σχολική κτλ. Συνεπώς, η εφηβεία είναι βιο-ψυχο-κοινωνικό φαινόμενο, διότι οι αλλαγές που συμβαίνουν στο άτομο λαμβάνουν χώρα σε πολλαπλά επίπεδα (γνωστικό, σωματικό, συναισθηματικό κ.α.), κι έτσι οι αλλαγές αυτές σηματοδοτούν την πρόοδο του ατόμου προς μία ψυχοσωματική ωρίμανση.
Διαπιστώνουμε επίσης, τη σπουδαιότητα της φιλίας και της συμμετοχής σε μία ομάδα όπου οι έφηβοι, μέσα σε ένα πλαίσιο δεσμεύσεων στην κοινωνική δημιουργία, μαθαίνουν την αλληλεξάρτηση και την αμοιβαιότητα κι επίσης ότι
η αναζήτηση της ταυτότητας αποτελεί στοιχείο – κλειδί της εφηβείας. Τέλος, θα λέγαμε ότι σε γνωστικό επίπεδο η γλώσσα, η νόηση, η φαντασία και η μνήμη, αποκτούν διαφορετική ποιότητα και αναπτύσσονται περισσότερο σε σύγκριση με τις αντίστοιχες επιδόσεις στην παιδική ηλικία.
Βιβλιογραφία
Ζαχαρακοπούλου, Ε. (1985). Ο έφηβος και η οικογένεια. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα.
Κουρκούτας, H.E. (2001). Η ψυχολογία του Εφήβου, Θεωρητικά ζητήματα και κλινικές περιπτώσεις. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
Νασιάκου, M. (1985). Ψυχική Υγεία και Ψυχοκοινωνική Ανάπτυξη του Παιδιού και του εφήβου. Έκδοση Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα.
Σμιντ – Κιτσίκη, E. (2007). Το εφηβικό Πάθος. Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα.
Κούρος, I. (1993). Ψυχολογικά Θέματα Παιδιών και εφήβων (Τόμος Β΄). Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
Τρυφωνοπούλου, Σ.I. (1980). Ψυχολογία του Εφήβου, Εξέλιξη της προσωπικότητας, κοινωνική προσαρμογή, πολιτική αγωγή. Αθήνα.
Tucker, N. (1997). Εφηβεία, Ωριμότητα και Τρίτη Ηλικία, (μτφρ. Ευαγγελία Γαλανάκη). Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
Youniss, J. (1999). Κατανόηση της κοινωνικής εξέλιξης, (μτφρ. Σταυρούλα Καλαϊτζή). Έκδοση Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, Πάτρα.
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου