Όταν τα παιδιά αρνούνται να πάνε στο σχολείο

Πώς να αναγνωρίσετε αυτό που ονομάζεται «άρνηση σχολείου» και πώς να επαναφέρετε τα παιδιά στην τάξη

Ο όρος «σχολική άρνηση» ήταν λίγο πολύ συνώνυμος με την έννοια που κοινώς αναφέρεται ως «σκασιαρχείο», φέρνοντάς μας στο νου μια εικόνα  παιδιών που χασομερούν στα σκαλοπάτια κτιρίων της γειτονιάς ή που γυρνούν άσκοπα στους δρόμους ή που ξημεροβραδιάζουν στο δωμάτιό τους παίζοντας βιντεοπαιχνίδια.

Παρόλο που είναι αλήθεια ότι τα βιντεοπαιχνίδια λαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος όσον αφορά στους παράγοντες συμβολής της άρνησης για το σχολείο, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν πρέπει να συγχέονται αυτά τα δύο. Η άρνηση για το σχολείο δεν καθοδηγείται από τη γοητεία της διασκέδασης, αλλά από την αποστροφή για το ίδιο το σχολείο.

 

Προβληματικά μοτίβα

Η πλειοψηφία των παιδιών αντιστέκεται στο να πηγαίνει στο σχολείο από καιρού εις καιρόν, αλλά η συμπεριφορά άρνησης του σχολείου είναι ένα ακραίο μοτίβο αποφυγής του σχολείου που προκαλεί σοβαρά προβλήματα σε ένα παιδί. Η άρνηση του σχολείου έχει συγκεκριμένες πτυχές που πρέπει να μας βάζουν σε υποψίες όπως:

• Πόσο καιρό ένα παιδί αποφεύγει το σχολείο

• Πόσο άγχος αισθάνεται το παιδί από την παρακολούθηση στο σχολείο

• Πόσο έντονα το παιδί αντιστέκεται για να πάει στο σχολείο

• Πόσο η αντίσταση του παιδιού για να πάει στο σχολείο διαταράσσει τη ζωή του (και της οικογένειάς του)

Η συμπερίληψη όλων αυτών των πτυχών είναι σημαντική, διότι ένα παιδί μπορεί να έχει άρνηση σχολείου, ακόμη και αν παρακολουθεί τα μαθήματά του στο σχολείο τις περισσότερες μέρες. Έχω εργαστεί με παιδιά που έχασαν μόνο μία ή δύο μέρες στο σχολείο, αλλά που είχαν καθυστερήσει 30 φορές, επειδή το άγχος τους ήταν τόσο ακραίο που τα εμπόδιζε να φτάσουν εγκαίρως στο σχολείο. Τα παιδιά με άρνηση σχολείου μπορεί επίσης να έχουν τη συνήθεια να φεύγουν πιο νωρίς, πριν δηλαδή το κανονικό σχόλασμα, να περνούν πολύ χρόνο στο γραφείο της νοσηλεύτριας του σχολείου ή ακόμη και να βομβαρδίζουν με μηνύματα τους γονείς σχεδόν όλη την ημέρα.

 

Ύποπτες ημέρες αδιαθεσίας

Συχνά τα παιδιά με άρνηση σχολείου θα αρχίσουν να κάνουν αναφορές ανεξήγητων συμπτωμάτων όπως πονοκεφάλους ή στομαχόπονους. Το άγχος εκδηλώνεται με φυσικούς τρόπους, έτσι τα ανωτέρω συμπτώματά τους θα μπορούσαν να είναι ενδεικτικά του άγχους τους. Ως γονέας, το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνετε σε τέτοιες περιστάσεις είναι να ζητήσετε από παιδίατρο να εξετάσει την αιτία αυτών των συμπτωμάτων, ούτως ώστε να μην παραβλέψετε κάποιο ιατρικό πρόβλημα. Έτσι, θα διακριβώσετε κατά πόσο το παιδί σας αντιμετωπίζει ιατρικής φύσεως προβλήματα ή εάν το αληθινό του πρόβλημα είναι εν τέλει το σχολείο αυτό καθαυτό.

Μερικές φορές η αντίσταση για το σχολείο είναι πιο απλή από ότι φαίνεται και μπορεί να αντιμετωπιστεί εύκολα. Ίσως το παιδί σας όταν πράγματι περνά μια ασθένεια όπως η γρίπη και εκ των πραγμάτων μένει πίσω στα μαθήματά του, τότε του είναι πιο δύσκολο να κάνει τη μετάβαση για το σχολείο. Ξαφνικά η ανησυχία ότι δε θα προλάβει να καλύψει τα κενά μετατρέπεται σε στρες.

Σε ένα τέτοιο σενάριο, είναι σημαντικό να μην παραταθεί άλλο ο χρόνος στο σπίτι. Αντ 'αυτού, προσπαθήστε να συνομιλήσετε με τον δάσκαλο σχετικά με το πρόβλημα που προέκυψε στο παιδί σας. Θα ήταν ανακουφιστικό να ενημερωθεί το παιδί σας ότι: «Μιλήσατε με τον δάσκαλό του και ότι γνωρίζει για την ασθένεια και για το γεγονός ότι το παιδί σας έμεινε πίσω στην ύλη. Επίσης, ότι δε χρειάζεται πλέον το παιδί σας να ανησυχεί, διότι εφόσον πια ο δάσκαλος έχει ενημερωθεί, θα επιδείξει και την ανάλογη κατανόηση και επιείκεια. Κι έτσι η επιστροφή θα είναι πιο ομαλή. Ομοίως, ορισμένα παιδιά βιώνουν άγχος για την επιστροφή στο σχολείο μετά τις διακοπές. Και στις δυο περιπτώσεις το βασικό σημείο είναι να επιστρέψουν τα παιδιά στο σχολείο το συντομότερο δυνατό.

 

Σοβαρότερες Ανησυχίες

Όταν η άρνηση του σχολείου αρχίζει να γίνεται μεγαλύτερο πρόβλημα , δηλαδή, συμβαίνει για πολλές ημέρες, εβδομάδες ή ακόμα και μήνες, τότε θα πρέπει να επικοινωνήσετε και να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον ειδικό. Επίσης, δε θα πρέπει να παραλείψουμε να συμπεριλάβουμε και τα παιδιά που πηγαίνουν μεν στο σχολείο, αλλά που λείπουν σποραδικά κάποιες μέρες χωρίς σοβαρή αιτία, ή που περνούν πολύ χρόνο στο γραφείο της νοσηλεύτριας όπως αναφέραμε παραπάνω ή που επιστρέφουν πίσω στο σπίτι νωρίτερα από το σχόλασμα.

 

Κατανόηση του προβλήματος

Για πιο σοβαρές περιπτώσεις άρνησης του σχολείου, το πρώτο βήμα στη θεραπεία είναι η ολοκληρωμένη διαγνωστική αξιολόγηση. Ενώ η άρνηση του σχολείου δεν είναι μια διαγνώσιμη διαταραχή, συχνά συνοδεύεται από διαταραχές όπως το άγχος αποχωρισμού, το κοινωνικό άγχος, η κατάθλιψη ή η διαταραχή πανικού. Μια πλήρης αξιολόγηση βοηθά τους επαγγελματίες ψυχολόγους να κατανοήσουν τι είναι η άρνηση του σχολείου, επιτρέποντάς τους να προσαρμόσουν τη θεραπεία στην ιδιαίτερη κατάσταση του παιδιού σας.

 

Αφουγκραστείτε το παιδί σας

Είναι επίσης πιθανό ότι μπορεί κάτι άλλο να συμβαίνει στο σχολείο και να μην σας πηγαίνει το μυαλό, επειδή το παιδί σας ίσως ντρέπεται να σας το εκφράσει όπως ο εκφοβισμός (bulling) ή απλά μια “δύσκολη” τάξη. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να πιέσετε και να ανακρίνετε το παιδί σας που δεν θέλει να πάει στο σχολείο, με ερωτήσεις του τύπου: "Ποιος σε εκφοβίζει;" Βεβαίως, είναι σημαντικό να γνωρίζετε τι συμβαίνει στη ζωή του παιδιού σας. Αν δεν είναι πρόθυμο να ανοιχτεί και να σας μιλήσει το ίδιο το παιδί σας, τότε μια λύση είναι να συζητήσετε με τους δασκάλους του παιδιού σας για το πώς τα πηγαίνει στα μαθήματά του, καθώς και αν έχουν προσέξει κάποια περίεργη συμπεριφορά σε σχέση με τα άλλα παιδιά. Καλό θα ήταν να γνωρίζετε τις παρέες του παιδιού σας που αυτό έχει εκτός σχολείου. Επίσης, προσπαθήστε να επικεντρώνεστε και να είστε καλός ακροατής στις συζητήσεις με το παιδί σας, διότι ίσως κάποια στιγμή να σας αναφέρει κάτι που είναι σημαντικό κι εσείς απλά να το προσπεράσετε , δίχως να δώσετε την πρέπουσα σημασία.

 

Προσεγγίζοντας

Οι ψυχολόγοι που εργάζονται με παιδιά τα οποία αρνούνται να πάνε στο σχολείο, χρησιμοποιούν συχνά τη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, τη γνωστή σε πολλούς με τα αρχικά της, δηλ. τη CBT (cognitive behavioral therapy). H CBT βοηθά τα παιδιά να μάθουν να διαχειρίζονται τις ανησυχητικές σκέψεις τους και να αντιμετωπίζουν τους φόβους τους. Παρόλο που τα παιδιά τα οποία αντιμετωπίζουν έντονο άγχος μπορεί να διαφωνούν, ο καλύτερος τρόπος για να ξεπεράσουν το άγχος τους είναι στην πραγματικότητα να αισθανθούν πιο άνετα με το γεγονός ότι αισθάνονται άγχος. Τα παιδιά αυτό που χρειάζεται να μάθουν είναι να συνειδητοποιήσουν αφενός ότι μπορούν να παρακολουθήσουν το σχολείο όπως και οι υπόλοιποι μαθητές και αφετέρου ότι οι χειρότεροι φόβοι τους δε θα συμβούν. Η «θεραπεία έκθεσης», επαναφέρει σταδιακά τα παιδιά στο σχολικό περιβάλλον, και είναι πολύ αποτελεσματική σε αυτό. Στην αρχή της θεραπείας, ακολουθείται η τακτική του να χρησιμοποιείται το αυτοκίνητο της οικογένειας για να πάει το παιδί στο σχολείο ή να ζητήσει ο γονιός να του επιτρέψει ο φύλακας να περπατήσει μαζί με το παιδί στις άδειες αίθουσες του σχολείου το Σαββατοκύριακο. Αρχικά τα παιδιά θα πρέπει να προσπαθήσουν τις πρώτες μέρες να παρακολουθούν λίγες ώρες την ημέρα ένα ή δύο μαθήματα και στη συνέχεια να παρακολουθήσουν μια ολόκληρη μέρα κανονικά μέχρι το τέλος της θεραπείας.

Είναι προτιμότερο να είστε προληπτικοί και να θορυβηθείτε ως γονείς το συντομότερο δυνατό  όταν  δείτε ότι το παιδί σας επανειλημμένα αρνείται να πάει στο σχολείο. Δυστυχώς, όσο περισσότερο χάνει ένα παιδί το σχολείο, τόσο πιο δύσκολο είναι να επιστρέψει στη ρουτίνα, επειδή η απουσία του σχολείου εδραιώνεται σιγά σιγά και ενδυναμώνεται με την πάροδο του χρόνου. Έχω συνεργαστεί με οικογένειες που περιγράφουν την προετοιμασία για το σχολείο ως μια μάχη που φέρνει τεράστια οργή και νεύρα. Μερικές φορές το πρωί γίνεται τόσο δύσκολο και εξαντλητικό που η μαμά και ο μπαμπάς παραιτούνται και λένε: «Ωραία, μείνε σπίτι. Θα πάω εγώ στο σχόλασμα και θα ζητήσω να μου πουν τι κάνατε και τι θα έχετε για την επόμενη φορά. "

Αυτή είναι μια πολύ κατανοητή κατάσταση, αλλά και πάλι, το να αφήνετε να συνεχιστεί μια τέτοια κατάσταση, δε βοηθάτε το παιδί σας να επιστρέψει στο σχολείο. Είναι σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν ότι όσο πιο γρήγορα το παιδί επιστρέφει στο σχολείο τόσο το καλύτερο, όπως επίσης και το να απευθυνθεί ο γονιός για βοήθεια σε κάποιον ειδικό είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα.

 

Πηγή:

Bushman, Rachel. (2020). When Kids Refuse to Go to School. Retrieved from https://childmind.org/article/when-kids-refuse-to-go-to-school/, 5/9/2020.

 

Ελεύθερη μετάφραση κειμένου: Κουραβάνας Νικόλαος

Επιμέλεια κειμένου: Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, Msc.