Ποια είναι τα προβληματικά μέλη μιας ομάδας ψυχοθεραπείας;

Σε κάθε ομάδα μπορούμε να συναντήσουμε ορισμένους θεραπευόμενους που θα τους περιγράφαμε με τον όρο «προβληματικοί θεραπευόμενοι». Πρόκειται για ένα αποτέλεσμα που οφείλεται στα ψυχοδυναμικά χαρακτηριστικά του ίδιου του θεραπευόμενου, από τα δυναμικά στοιχεία της ομάδας και τις αλληλεπιδράσεις του θεραπευόμενου με τα υπόλοιπα μέλη και με τον θεραπευτή. Όπως αναφέρει ο Γιάλομ «Δεν έχω ακόμη συναντήσει έναν θεραπευόμενο που να μην είναι ‘προβληματικός’, έναν θεραπευόμενο που να πλέει ήρεμα μέσα από τα στάδια της θεραπείας σαν πλοίο που μόλις το βάφτισαν και γλιστράει απαλά από τις ράμπες καθέλκυσης στο νερό. Το κάθε μέλος της ομάδας πρέπει να αποτελεί ένα πρόβλημα: Η επιτυχία της θεραπείας του κάθε ανθρώπου εξαρτάται από την επαφή του με τα βασικά προβλήματα της ζωής αρχικά και από την κυριάρχηση πάνω τους στη συνέχεια, στο εδώ- και- τώρα της ομάδας» (σελ. 527). 

Ποια είναι λοιπόν τα προβληματικά μέλη μιας ομάδας;

1. Ο θεραπευόμενος που μονοπωλεί: πρόκειται για το μαύρο πρόβατο, που μονοπωλεί το ενδιαφέρον των υπολοίπων, ενώ φλυαρεί ακατάπαυστα. Έχει έντονο άγχος, δεν επιθυμεί να υπάρχουν στιγμές σιωπής και συχνά παίρνει τον λόγο από τους άλλους. Οι θεραπευόμενοι με συναισθηματική αστάθεια εμφανίζουν μια έντονη τάση για δράμα, παρουσιάζοντας στην ομάδα έντονα και συγκλονιστικά γεγονότα, κάνοντας όλους τους άλλους να σιωπούν.

2.  Ο σιωπηλός θεραπευόμενος: μέσα σε κάθε ομάδα μπορεί να υπάρχει ένα απόλυτα σιωπηλό άτομο, που είναι πιθανό όμως να αποκομίζει οφέλη. Τα πιο συγκρατημένα μέλη μπορεί να ωφεληθούν από την ταύτισή τους μέσα στην ομάδα με κάποια από τα πιο ενεργά μέλη που εμφανίζουν παρόμοια προβλήματα. Ωστόσο, τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι όσο πιο πολύ συμμετέχουν τα μέλη στην ομάδα τόσο πιο θετικά είναι τα αποτελέσματα για τον εαυτό τους. Πιθανοί λόγοι για τη σιωπή του θεραπευόμενου μπορεί να είναι ο διάχυτος τρόμος για την αυτοαποκάλυψη, η επιθετικότητα που βιώνουν εσωτερικά, οι απειλές που νιώθουν από μέλη της ομάδας ή ο φόβος ότι οι άλλοι θα εντοπίσουν την αδυναμία, την ανία ή τον υπερβολικό συναισθηματισμό που κρύβουν. 

3. Ο ανιαρός θεραπευόμενος: κανείς δε ζητά να μπει σε θεραπεία για την ανία, όμως, κάποιοι θεραπευόμενοι εκφράζουν παράπονα ότι δε βρίσκουν τίποτα να πουν στους άλλους ή ότι στα πάρτι μένουν μόνοι σε μια άκρη. Μέσα στην ομάδα αναπαράγουν το πρόβλημά τους και οδηγούν τα άλλα μέλη της ομάδας να τους βαριούνται. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους; Πρόκειται για άτομα που δεν έχουν αυθορμητισμό, είναι μαζικά ανεσταλμένοι και δεν επιθυμούν την ανάληψη οποιουδήποτε ρίσκου. Προσπαθούν να αποφύγουν επιθετικές συμπεριφορές, συμμορφώνονται και αντιδρούν με βάση τις κοινωνικές απαιτήσεις και κυρίως λένε ότι περιμένουν οι άλλοι να ακούσουν. 

4. Ο θεραπευόμενος που ενώ παραπονιέται απορρίπτει τη βοήθεια: Μοιάζει με τον θεραπευόμενο που μονοπωλεί το ενδιαφέρον, αν και φέρει άλλα χαρακτηριστικά. Ο θεραπευόμενος ενώ κάνει έκκληση για βοήθεια εκθέτοντας αναλυτικά τα προβλήματά του, στη συνέχεια απορρίπτει την οποιαδήποτε βοήθεια του δίνεται από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Καταλήγουν να μιλούν μόνο για τα προβλήματά τους εγωκεντρικά, ενώ μιλούν μόνο για τον εαυτό τους, προσδοκώντας μια άμεση απάντηση ή συμβουλή από τον θεραπευτή.   

5. Ο δύσκολος θεραπευόμενος: ασθενής που χαρακτηρίζεται από δυσκολίες ως προς τη ρύθμιση του συναισθήματος, τη διαπροσωπική δέσμευση και την αίσθηση του εαυτού. Νιώθει έντονα την εγκατάλειψη, τη στέρηση και την απογοήτευση, ενώ συχνά κατακλύζεται από έντονα συναισθήματα και διαπροσωπικές αντιδράσεις, όπως οργή, ευαλωτότητα απέναντι στην εγκατάλειψη και ναρκισσιστικά τραύματα. Με δυσκολία ανακαλούν συναισθήματα, πέρα από τα τρέχοντα συναισθήματα που νιώθουν να τους κατακλύζουν και αφορούν τη στιγμή. 

6. Ο ναρκισσιστικός θεραπευόμενος: εμφανίζει αισθήσεις μεγαλείου, ενώ έχει ανάγκη να τον θαυμάζουν οι άλλοι, δεν έχει ενσυναίσθηση, ενώ χαρακτηρίζεται από ρηχή συναισθηματική ζωή, αντλώντας ελάχιστη ευχαρίστηση από τη ζωή, με εξαίρεση τις εκδηλώσεις θαυμασμού που δέχονται. Συχνά υποτιμούν τους άλλους όταν δεν μπορούν να αποκομίσουν ναρκισσιστικά οφέλη, ενώ θεωρούν ότι οι άλλοι υπάρχουν αποκλειστικά για τη δική τους ικανοποίηση και αυτοεκτίμηση, όπου η τελευταία είναι εύθραυστη και μειώνεται με το παραμικρό. 

Σε όποια κατηγορία και αν εντάσσεται ένας θεραπευόμενος, κεντρικός στόχος του θεραπευτή είναι να περιορίσει τα πρώιμα δυναμικά μέσα στην ομάδα, και ανεξάρτητα από τη διάγνωση να τους διαχειριστεί θεραπευτικά, καθώς είναι ιδιαίτερα ευάλωτα άτομα μέσα στην ομάδα.

Yalom, I.D. (2017). Θεωρία και Πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Αγρά, σελ. 527-570.