Αισιοδοξία: ένα απλό συναίσθημα ή μια στάση ζωής;

Η έννοια της αισιοδοξίας αναφέρεται στην προσδοκία του ατόμου ότι τα πράγματα στη ζωή του θα εξελιχθούν θετικά. Πρόκειται για θετικές προσδοκίες του ατόμου σχετικά με διάφορα συμβάντα της ζωής του. . Οι αισιόδοξοι άνθρωποι προσδοκούν τα θετικά πράγματα που θα συμβούν στην ζωή τους, ενώ οι απαισιόδοξοι άνθρωποι αναμένουν τα αρνητικά πράγματα που θα εμφανιστούν στη ζωή τους. Οι αισιόδοξοι και οι απαισιόδοξοι βρίσκονται στα δύο άκρα ενός συνεχούς και σε αυτό που κυρίως διαφέρουν είναι στον τρόπο που αντιμετωπίζουν τη ζωή τους και στην επίδραση που εμφανίζει η αισιοδοξία ή η απαισιοδοξία αντίστοιχα στη ζωή τους. Διαφέρουν δηλαδή στον τρόπο που προσεγγίζουν τα προβλήματα και στον τρόπο και την αποτελεσματικότητά τους σχετικά με την αντιμετώπιση των δυσκολιών. Ο καθορισμός της αισιοδοξίας και της απαισιοδοξίας εστιάζει στις προσδοκίες του ατόμου για το μέλλον και στον τρόπο που συνδέονται με τις θεωρίες της προσδοκίας και της αξίας.

Όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν δύσκολες καταστάσεις, τα συναισθήματα που βιώνουν ποικίλουν από τον ενθουσιασμό και τον ζήλο μέχρι το θυμό, το άγχος και την κατάθλιψη. Η αισιοδοξία φαίνεται πως συμβάλλει στην ανάπτυξη της ευημερίας του ατόμου και έχει θετική επίδραση στην ψυχολογική ευημερία και ευτυχία του ατόμου. Η αισιοδοξία περιλαμβάνει και μια αρνητική πλευρά, καθώς μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στο άτομο, όταν φτάνει στα όρια της άγνοιας κινδύνων ή της υπερεκτίμησης των δυνατοτήτων του. Για να γίνει πιο ξεκάθαρη η έννοια της αισιοδοξίας θα πρέπει να διερευνηθούν οι πηγές της αλλά και να παρουσιαστεί η αντιδιαστολή της με την έννοια της απαισιοδοξίας.

Η αισιοδοξία αποτελεί ένα θετικό συναίσθημα που σχετίζεται και συνδέεται με τα υπόλοιπα θετικά συναισθήματα, όπως είναι η προσωπική ευημερία, η ευτυχία και ο αυτοκαθορισμός του ατόμου. Η προσωπική ευημερία του ατόμου αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται και αισθάνονται σχετικά με τις ζωές τους, ενώ περιλαμβάνει γνωστικά και συναισθηματικά στοιχεία που ωθούν στην διαμόρφωση της εκτίμησης και αξιολόγησης της ζωής τους. Τα άτομα που χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα αισιοδοξίας διαχειρίζονται και αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο τις αντιξοότητες και δυσκολίες στη ζωή τους σε σύγκριση με τα άτομα που χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα απαισιοδοξίας, καθώς τείνουν να επικεντρώνουν στα θετικά στοιχεία των δυσκολιών και κυρίως στον πιο ορθό και αποτελεσματικό τρόπο αντίληψης.

Τα άτομα που παρουσιάζουν πιο υψηλά επίπεδα αισιοδοξίας τείνουν να εμφανίζουν πιο καλή διάθεση, επιμονή και επιτυχίας, καθώς και καλύτερα επίπεδα σωματικής υγείας. Η αισιοδοξία αναφέρεται στην πεποίθηση ότι το μέλλον θα έχει θετικά αποτελέσματα για το άτομο, ενώ οι αισιόδοξες πεποιθήσεις μπορούν να αξιολογηθούν μέσα από συγκεκριμένους τομείς του ατόμου, που είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για το ίδιο. Η αισιοδοξία συμβαδίζει και αλληλεξαρτάται από την ευτυχία. Η αισιοδοξία μπορεί να καλλιεργηθεί από το ίδιο το άτομο μαζί με την ικανότητα να διαμορφώνει υποστηρικτικές σχέσεις και την μείωση ή εξάλειψη των καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Πολλοί είναι οι παράγοντες που καθορίζουν την αισιοδοξία, όπως είναι η κοινωνία, το οικογενειακό περιβάλλον, οι εμπειρίες και τα βιώματα του ατόμου.

Τα αισιόδοξα άτομα αναμένουν και προσδοκούν θετικά αποτελέσματα, ακόμα κι όταν τα πράγματα είναι δύσκολα. Αυτό απαιτεί και προϋποθέτει την ύπαρξη μιας μίξης θετικών συναισθημάτων, που λειτουργούν ως κίνητρα και ενισχύουν το άτομο ώστε να μην παραιτείται εύκολα και να επιμένει... Αντίθετα, οι απαισιόδοξοι προσδοκούν και αναμένουν τις αρνητικές συνέπειες και αποτελέσματα, ενώ αυτό συμβάλλει ή ενισχύεται από αρνητικά συναισθήματα, όπως το άγχος, η απογοήτευση και ο θυμός. Συνήθως, παραιτούνται εύκολα και κάνουν αρκετά καταστροφολογικά σενάρια στο μυαλό τους. 

Η αισιοδοξία περιλαμβάνει και μια αρνητική πλευρά, καθώς μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στο άτομο. Συγκεκριμένα, έχει υποστηριχθεί ότι τα υψηλά επίπεδα αισιοδοξίας μπορεί να οδηγήσουν το άτομο στο να αγνοήσει μια απειλή ακόμη κι όταν είναι ήδη αργά ή μπορεί να οδηγήσουν το άτομο στο να υπερεκτιμήσει την ικανότητά του να αντιμετωπίσει κάτι, με αποτέλεσμα να μην καταλήξει στα επιθυμητά αποτελέσματα. Οι άνθρωποι με αισιοδοξία μπορεί να στηριχτούν τόσο πολύ στην εμπιστοσύνη που έχουν ότι θα φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα με αποτέλεσμα να παραμείνουν αδρανείς και να καθησυχαστούν 

Ωστόσο, αυτό δεν ακυρώνει τα πολλά θετικά αποτελέσματα της αισιοδοξίας στο άτομο.

Καθοριστικοί παράγοντες που σχετίζονται με την αισιοδοξία και την ευημερία του ατόμου είναι και τα κίνητρα και οι στάσεις του ατόμου. Το άτομο που θέτει στόχους στη ζωή του, που τους επιτυγχάνει νιώθει ευημερία και αισιοδοξία. Οι στόχοι που θέτει το άτομο θα πρέπει να είναι εσωτερικοί ως προς το περιεχόμενό τους και να βρίσκονται σε συμφωνία με ενδιαφέροντα, κίνητρα και αξίες. Το άτομο που μπορεί να καταφέρει να ελέγξει τους παράγοντες σχετικά με τη στάση του απέναντι σε γεγονότα, αντιλήψεις και καταστάσεις, συνήθως έχει την τάση να ακολουθεί μια αισιόδοξη στάση στις καταστάσεις της ζωής του, μπορεί να αποφύγει κοινωνικές συγκρίσεις και ενδεχόμενες αυτοαξιολογήσεις, καθώς και την τάση να βιώνει μια αίσθηση αισιοδοξίας ή αποτελεσματικότητας σε σχέση με τη ζωή του.

Η διαμόρφωση μιας αισιόδοξης στάσης του ατόμου μπορεί να προέλθει μέσα από την πραγματικότητα των απαισιόδοξων και τη γνώση των ευκαιριών και ένα λαμπρό μέλλον των αισιόδοξων. Η αισιοδοξία μπορεί να καλλιεργηθεί από το ίδιο το άτομο μαζί με την ικανότητα να διαμορφώνει υποστηρικτικές σχέσεις και την μείωση ή εξάλειψη των καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Η οικογένεια και η κοινωνία παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ή στην ενίσχυση της αισιοδοξίας του ατόμου. Η σύγχρονη κουλτούρα ωθεί το άτομο στην ανάπτυξη μιας καταθλιπτικής και απαισιόδοξης στάσης απέναντι στη ζωή. Αυτή η απαισιοδοξία μπορεί να ενισχύσει την ανάπτυξη των αρνητικών πλευρών του ατόμου. 

Το κάθε άτομο μπορεί να τείνει περισσότερο στην αισιοδοξία ή την απαισιοδοξία χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να περάσει από διάφορες φάσεις που θα χαρακτηρίζονται από αισιοδοξία ή απαισιοδοξία. Οι αρνητικές πεποιθήσεις που αναπτύσσει ή δέχεται το άτομο μπορεί να οδηγήσουν στην αναγνώριση της πραγματικής πηγής των αρνητικών στάσεων των ατόμων. Οι  πεποιθήσεις αυτές μπορεί να αποτελέσουν ένα πραγματικό εμπόδιο στην αισιοδοξία και την αυτοεκπλήρωση. Επιπλέον, η αισιοδοξία συνδέεται και με την ψυχική ευημερία του ατόμου.

Οι αισιόδοξοι χρησιμοποιούν περισσότερο την αντιμετώπιση που εστιάζει στο πρόβλημα, κυρίως σε ελεγχόμενες καταστάσεις. Επιπλέον, οι αισιόδοξοι χρησιμοποιούν μια θετική αναπλαισίωση και έχουν μια τάση να δέχονται την πραγματική διάσταση και οπτική των καταστάσεων, ενώ σχετίζονται λιγότερο με την άρνηση και την προσπάθεια να απομακρυνθούν από τα προβλήματα. Ακόμη, οι αισιόδοξοι φαίνεται γενικά πως προσεγγίζουν τα προβλήματα για να τα αντιμετωπίσουν, ενώ οι απαισιόδοξοι προτιμούν να τα αποφεύγουν. Όταν το άτομο δεν αντιμετωπίζει τη ζωή με αισιοδοξία μπορεί να μην χρησιμοποιεί όλους τους προαναφερόμενους τρόπους, με αποτέλεσμα να μην έχει και τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Έχουμε την ανάγκη να νιώθουμε ότι τα πράγματα στη ζωή μας θα εξελιχθούν θετικά, χωρίς όμως να καταφέρνουμε πάντα να βιώνουμε μια αισιόδοξη αίσθηση απέναντι στα πράγματα, τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι στο χέρι μας είναι να το κάνουμε… να υιοθετήσουμε μια πιο θετική –αισιόδοξη- οπτική των πραγμάτων…

Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Κοινωνιολόγος, MSc.