Είμαι ανάξιος;

Η παγίδα της μειονεκτικότητας (Young & Klosko, 2010)

«Υποτιμάω πολύ τον εαυτό μου. Αναρωτιέμαι για ποιο λόγο κάποιος θα επέλεγε να είναι μαζί μου; Όσο κι αν ψάχνω δεν μπορώ να βρω κανέναν λόγο. Κι έτσι δυσκολεύομαι να πιστέψω πως μπορεί κάποιος πραγματικά να ενδιαφέρεται για μένα…»

Πώς νιώθει λοιπόν το άτομο που αισθάνεται ότι μειονεκτεί σε σύγκριση με τους άλλους;

Πιστεύει πως κανείς δεν μπορεί να το αγαπήσει αν ήξερε ποιος πραγματικά είναι, έτσι πολλές φορές προσπαθεί να παρουσιάσει έναν εαυτό διαφορετικό από αυτόν που είναι στην πραγματικότητα. Επίσης, θεωρεί ότι από τη φύση του ή εξαιτίας της μέχρι τώρα τύχης του δεν είναι επαρκής και έχει αρκετά ελαττώματα, οπότε δεν είναι άξιος να αγαπηθεί. Αποφεύγει να μοιραστεί μυστικά που έχει, προσπαθώντας να αποφύγει το να σκεφτούν οι άλλοι κάτι αρνητικό για το ίδιο. Συνήθως, το άτομο αισθάνεται ντροπή για τον εαυτό του και τον κρύβει, προβάλλοντας έναν ψεύτικο εαυτό, τον οποίο όμως θεωρεί ότι θα γίνει πιο εύκολα αποδεκτός από τους άλλους και θα καταφέρει να εισπράξει την αγάπη που δεν έχει λάβει μέχρι τώρα. 

Το άτομο που νιώθει μειονεκτικά, ενώ ζει με το φόβο να βγει στην επιφάνεια αυτή η ανεπάρκεια που το χαρακτηρίζει, συχνά συναναστρέφεται και αλληλεπιδρά με ανθρώπους που το κατακρίνουν και το απορρίπτουν, με αποτέλεσμα να εισέρχεται σε ένα φαύλο κύκλο, όπου δέχεται τέτοιου είδους συμπεριφορές από τους άλλους και συχνά κατηγορεί και απορρίπτει και το ίδιο τον εαυτό του, κυρίως όσον αφορά τις σχέσεις με ανθρώπους που φαίνεται να το αγαπούν. Επίσης, υποτιμά όλα τα θετικά στοιχεία του εαυτού του και όλα τα επιτεύγματα που έχει καταφέρει μέχρι σήμερα. Ο μεγαλύτερος φόβος του είναι να μην αποκαλυφθούν τα ελαττώματα του χαρακτήρα του, ενώ ζει νιώθοντας έντονη ντροπή για τον εαυτό του.

Κάθε φορά που το άτομο αναγκάζεται να εκθέσει ορισμένα στοιχεία του χαρακτήρα του νιώθει έντονη ντροπή, ενώ κύριος στόχος του είναι να αποφεύγει καταστάσεις στις οποίες θα νιώσει ντροπή. Έτσι, όσο πιο καλά κρύψει τη μειονεκτικότητα που νιώθει, τόσο λιγότερο θα έρθει σε δύσκολη θέση και θα δείξει στους άλλους πόσο ανεπαρκής είναι. 

Το άτομο που νιώθει ότι μειονεκτεί, ουσιαστικά νιώθει εγκλωβισμένο, καθώς δεν μπορεί να εκφράσει ούτε τον ίδιο τον εαυτό του, με το φόβο να μην βγουν στην επιφάνεια τα ελλείμματα που βιώνει. Το κάθε άτομο αντιδρά με διαφορετικό τρόπο στα αισθήματα ντροπής που νιώθει εξαιτίας της ανεπάρκειας που βιώνει. Κάποιοι δεν έχουν αυτοπεποίθηση και είναι ιδιαίτερα ανασφαλείς, επιλέγοντας την υποχώρηση κάθε φορά που νιώθουν ανεπάρκεια. Κάποιοι αν και νιώθουν μειονεκτικότητα συμπεριφέρονται ή προσπαθούν να συμπεριφερθούν με ένα πιο φυσιολογικό τρόπο επιλέγοντας την απόδραση, ενώ κάποιοι κρύβουν αρκετά καλά τη μειονεκτικότητα που νιώθουν, επιλέγοντας όμως την αντεπίθεση κάθε φορά που νιώθουν ότι μπορεί να αποκαλυφθεί το μυστικό τους. 

Το άτομο με στοιχεία μειονεκτικότητας είναι αρκετά ευάλωτο στις σχέσεις του, ενώ επιτρέπει στους άλλους να το πληγώσουν ή να κυριαρχούν επάνω του. Ωστόσο, υπάρχουν κι αυτοί που προσπαθούν να δείχνουν άτρωτοι και σκληροί, δίνοντας την εντύπωση ότι είναι ισχυροί και κανείς δεν μπορεί να τους επηρεάσει. Ορισμένοι από αυτούς επιλέγουν τη ναρκισσιστική οδό, χρησιμοποιώντας τα ναρκισσιστικά αισθήματα για να καταπολεμήσουν την ντροπή που νιώθουν. Ουσιαστικά, προσπαθούν να εξισορροπήσουν τη μειονεκτικότητα με την στροφή της επένδυσης προς τον εαυτό τους. Έτσι, οι ναρκισσιστές γίνονται απαιτητικοί και υπεροπτικοί με τους άλλους, νιώθουν ξεχωριστοί και είναι αρκετά εγωκεντρικοί, προσπαθώντας έτσι να προστατεύσουν τον εαυτό τους και να μην φανεί το πόσο εύθραυστοι είναι. 

Συνήθως, το άτομο με στοιχεία μειονεκτικότητας έχει μεγαλώσει μέσα σε ένα υπερβολικά επικριτικό, προσβλητικό ή τιμωρητικό οικογενειακό περιβάλλον, όπου ο ένας ή και οι δύο γονείς κάνουν το παιδί να νιώθει προβληματικό ή να βιώνει απόρριψη και έλλειψη αγάπης. Επίσης, κάποια από τα άτομα με μειονεκτικότητα έχουν μεγαλώσει μέσα σε μια οικογένεια με προβλήματα, για τα οποία το συγκεκριμένο άτομο θεωρούνταν υπεύθυνο. Ακόμη, σε κάποια άτομα υπήρχαν συγκρίσεις από τους γονείς ανάμεσα στα αδέρφια ή εγκατάλειψη της οικογένειας από τον ένα γονιό, με αποτέλεσμα το παιδί να κατηγορεί τον εαυτό του για αυτό. 

Μειονεκτικότητα: λέω στον εαυτό μου ότι είναι ανάξιος, είναι ανάξιος για να δεχθεί αγάπη από τους άλλους. Αφού δεν με αγάπησαν οι γονείς μου ή αφού οι γονείς μου με συμπεριφέρονταν ως κατώτερο ή ανάξιο, πώς μπορεί να με αγαπήσει κάποιος άλλος;

Τι είδους ερωτικές επιλογές κάνει το άτομο με το αίσθημα μειονεκτικότητας;

Το άτομο είτε αποφεύγει εντελώς τις νέες γνωριμίες και τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις, είτε επιλέγει συντρόφους που είναι επικριτικοί και υποτιμητικοί ή το κακομεταχειρίζονται. Ακόμη, μπορεί να επιλέγει συντρόφους που δεν ενδιαφέρονται τόσο ώστε να προσπαθήσει να τους κάνει να το αγαπήσουν ή μόνο συντρόφους που είναι πολύ γοητευτικοί και επιθυμητοί, ενώ μπορεί να μην έχουν πολλές πιθανότητες κατάκτησης αυτών. Ωστόσο, το άτομο μπορεί να επιλέγει ανθρώπους που είναι επιφανειακοί και δεν θέλουν να το γνωρίσουν σε βάθος ή άτομα που είναι κατώτερα και το ίδιο δεν τους αγαπά αληθινά ή άτομα που δεν μπορούν να αφοσιωθούν στο ίδιο. Το άτομο με μειονεκτικότητα ενδέχεται, όμως, να συνάπτει σχέσεις στις οποίες υποτιμά, κακομεταχειρίζεται ή παραμελεί το σύντροφό του. Κύριο χαρακτηριστικό ως προς το μοτίβο των σχέσεων των ατόμων με μειονεκτικότητα είναι είτε η αποφυγή μακροχρόνιων και σταθερών ερωτικών σχέσεων είτε η δημιουργία σύντομων ή παράλληλων σχέσεων.

Το άτομο με έντονα στοιχεία μειονεκτικότητας κάποιες φορές γίνεται ιδιαίτερα επικριτικό με το σύντροφό του, ενώ μπορεί να απορρίψει τον άλλο μόλις νιώσει ότι τον αποδέχεται. Είναι σαν να θέτει το ίδιο ένα εμπόδιο στη σχέση, με αποτέλεσμα να συμπεριφέρεται με περιφρονητικό ή αποδοκιμαστικό τρόπο. Δυσκολεύεται να συνάψει βαθιές προσωπικές σχέσεις και υποτιμά τον εαυτό του μπροστά στο σύντροφό του. Εμφανίζει μια διαρκή ανάγκη για επιβεβαίωση της εκτίμησης και του σεβασμού του συντρόφου, ενώ δυσκολεύεται να δεχτεί την κριτική, εμφανίζοντας αμυντικότητα ή εχθρικότητα. Όταν το άτομο συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους νιώθει αισθήματα ζήλειας και κατωτερότητας. Το άτομο αδυνατεί να είναι ο πραγματικός εαυτός του και καταβάλει σημαντικές προσπάθειες να μην εκθέσει τον εαυτό του στον άλλο.

Young, J.E., & Klosko, J.S. (2010). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.