Πόσο ευάλωτος νιώθω;

«Φοβάμαι την καταστροφή»: Η παγίδα της Ευαλωτότητας (Young & Klosko, 2010)

Πως νιώθει ένα άτομο με συναισθήματα ευαλωτότητας;

Το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να αποφύγει το συναίσθημα ότι μπορεί να συμβεί κάτι κακό, ενώ νιώθει ότι οποιαδήποτε στιγμή –ξαφνικά και απροειδοποίητα- μπορεί να έρθει η καταστροφή, η οποία φαντάζει στο μυαλό του ατόμου σαν το τέλος του κόσμου. Ακόμη, το άτομο ανησυχεί μήπως φτάσει σε ακραίες καταστάσεις στέρησης, βιώνοντας ανεργία, φτώχεια ή έλλειψη βασικών αναγκών, ή ανησυχεί μήπως προσβληθεί από κάποια σοβαρή ασθένεια. Ενδέχεται να εμφανίζει προσβολές πανικού, ενώ εκφράζει και ανησυχίες σχετικά με την απώλεια ελέγχου του εαυτού του μπροστά στους άλλους.

Το κυρίαρχο συναίσθημα που βιώνει το άτομο με έντονα στοιχεία ευαλωτότητας είναι το άγχος. Το άτομο κάνει πολλές αρνητικές –καταστροφολογικές- σκέψεις, εστιάζοντας στο ότι θα γίνει η καταστροφή και δεν καταφέρει να ζήσει γιατί δεν θα διαθέτει τα κατάλληλα μέσα. Το άτομο ταυτόχρονα υιοθετεί δύο αντίθετες συμπεριφορές που ενισχύουν την αίσθηση της ευαλωτότητας: από τη μία μεριά μεγεθύνει την πιθανότητα κινδύνου και από την άλλη μεριά ελαχιστοποιεί την ικανότητα θετικής ανταπόκρισης. 

Οι βασικοί τομείς για τους οποίους ανησυχεί το άτομο είναι:

Η υγεία και η ασθένεια –υπερβολική ανησυχία για την υγεία, ανάπτυξη υπερευαισθησίας στις σωματικές αντιδράσεις, καχυποψία σε στοιχεία του περιβάλλοντος που συνδέονται με την ασθένεια, συχνές επισκέψεις γιατρών ή αποφυγή αυτών έτσι ώστε να μη γίνει διάγνωση για κάτι σοβαρό. Συχνά το άτομο φτάνει στον πανικό, ενώ βιώνει ακραίους και εξωπραγματικούς φόβους. 

Ο κίνδυνος –υπερβολική ανησυχία του ατόμου για την προσωπική του ασφάλεια και την ασφάλεια των αγαπημένων του προσώπων. Η ανασφάλεια είναι πιο έντονη όταν το άτομο βρίσκεται έξω από το σπίτι, ενώ το αίσθημα αυτό είναι δυσανάλογο του πραγματικού επιπέδου κινδύνου. Το άτομο διαρκώς βρίσκεται σε ετοιμότητα και εγρήγορση, ώστε να προλάβει οποιαδήποτε πιθανή επίθεση, ενώ το άτομο έχει πείσει τον εαυτό του ότι μόνο έτσι μπορεί να προλάβει την εμφάνιση ενός κακού. 

Η φτώχεια- έντονη ανησυχία του ατόμου για τα χρήματα, έτσι ώστε να μην καταντήσει φτωχό, άπορο και άστεγο. Το άτομο νιώθει ότι με το παραμικρό λάθος μπορεί να οδηγηθεί σε μια οικονομική καταστροφή. Αποταμιεύει ένα ποσό χρημάτων για να νιώθει ασφάλεια και όταν αυτό μειώνεται βιώνει έντονο άγχος. Η αποταμίευση βοηθάει το άτομο ώστε να έχει χρήματα για την αντιμετώπιση μιας πιθανής καταστροφής.

Η απώλεια ελέγχου- το άτομο ζει με το φόβο της εμφάνισης μιας καταστροφής με ψυχολογικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα να φτάνει στην εκδήλωση κρίσεων πανικού. Συγκεκριμένα, το άτομο φοβάται να μην χάσει την απώλεια του σώματος, για αυτό ζει με το φόβο μήπως αρρώστησε ή λιποθυμήσει. Το άτομο εστιάζει κυρίως σε αισθήσεις του, που τις ερμηνεύει με ένα τρόπο που καταλήγει στην καταστροφή. 

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ευαλωτότητας, το άτομο υιοθετεί ένα καταστροφολογικό τρόπο σκέψης, που οδηγεί σε κρίσεις πανικού. Η καταστροφολογική σκέψη προκαλεί κρίσεις πανικού που έχουν διάρκεια μεγαλύτερη από μια συνηθισμένη προσβολή πανικού. Το άτομο για να μην έρθει αντιμέτωπο με καταστάσεις που θα το προκαλέσουν αλλαγή επιλέγει συνήθως την αποφυγή. Η τάση για αποφυγή καταστάσεων οδηγεί το άτομο στη στέρηση από ευχάριστες δραστηριότητες της ζωής.

Ποια είναι τα αίτια εμφάνισης της ευαλωτότητας;

Το άτομο μπορεί να έχει αναπτύξει το αίσθημα της ευαλωτότητας μέσω της παρατήρησης και μίμησης από το οικογενειακό περιβάλλον. Οι φοβίες και τα άγχη των γονέων μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη παρόμοιων φόβων στα παιδιά. Επίσης, το άτομο μπορεί να έχει μεγαλώσει σε ένα ιδιαίτερα υπερπροστατευτικό περιβάλλον, όπου ο ένας ή και οι δύο γονείς ανησυχούν έντονα για κάποιο από τα θέματα που προαναφέρθηκαν. Ωστόσο, ενδέχεται η ευαλωτότητα να οφείλεται στην έλλειψη σωματικής, συναισθηματικής ή οικονομικής ασφάλειας κατά την παιδική ηλικία, ή και στη βίωση σοβαρών τραυματικών εμπειριών. 

Τι επιλογή συντρόφου κάνει ένα άτομο που αισθάνεται ευάλωτο;

Συνήθως προσελκύεται από άτομα που μπορούν να το φροντίζουν, ενώ είναι πρόθυμα και έτοιμα να το προστατεύσουν από τον κίνδυνο ή την ασθένεια. Το άτομο με στοιχεία ευαλωτότητας επιλέγει ένα ισχυρό σύντροφο, καθώς το ίδιο νιώθει αδύναμο και αβοήθητο. Συνήθως, αναζητά ένα σύντροφο τολμηρό, σωματικά δυνατό, πετυχημένο οικονομικά και με αρκετά εφόδια ώστε να κάνει το άτομο να νιώθει ασφάλεια. Επίσης, το άτομο αναζητά συντρόφους που είναι πρόθυμοι να ακούσουν τους φόβους του και μπορούν να το καθησυχάσουν.

Young, J.E., & Klosko, J.S. (2010). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.