Η ανάπτυξη της επιθετικής συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία και την εφηβεία

Από την οπτική της κοινωνικής ψυχολογίας

 

Η επιθετικότητα εξαρτάται από ενδοπροσωπικούς και περιβαλλοντικούς- κοινωνικούς παράγοντες. Τι ρόλο παίζουν τα ελλείμματα στη ρύθμιση του θυμού, η θεωρία του νου και τα ελλείμματα στην εκτελεστική λειτουργία όσον αφορά την ανάπτυξη της προσωπικότητας; Πόσο σημαντική είναι η κοινωνική απόρριψη από τους μη επιθετικούς συνομηλίκους στην ανάπτυξη της επιθετικότητας, τι αντίκτυπο έχει η επιθετικότητα μέσα στη σχολική τάξη και τι ρόλο παίζει η έκθεση σε βίαια πρότυπα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ψυχαγωγίας; Πώς αλληλεπιδρούν οι ατομικές προδιαθέσεις και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες κινδύνου για να εξηγήσουν την εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς;

Σύμφωνα με το μοντέλο της επεξεργασίας κοινωνικών πληροφοριών του Dodge, η επιθετική συμπεριφορά γίνεται αντιληπτή ως το αποτέλεσμα μιας αλληλουχίας αντίληψης και ερμηνείας των κοινωνικών ερεθισμάτων βασισμένης σε χαρακτηριστικούς τύπους επεξεργασίας της πληροφορίας.

Η εκτελεστική λειτουργία είναι μια γνωστική δραστηριότητα που διέπει τη στοχοκατευθυνόμενη δράση και τον σχεδιασμό της συμπεριφοράς και επιτρέπει τον σχηματισμό προσαρμοστικών αποκρίσεων σε νέες, πολύπλοκες ή αμφίσημες καταστάσεις. Είναι σημαντική για την αυτορρύθμιση, συμπεριλαμβανομένης της ρύθμισης του θυμού και αποτελείται από τέσσερις κύριες συνιστώσες: αναστολή, ενημέρωση της μνήμης εργασίας, μετατόπιση και προγραμματισμός. Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι η φτωχότερη εκτελεστική λειτουργία σχετίζεται με την αντικοινωνική συμπεριφορά. Τα ελλείμματα  στην εκτελεστική λειτουργία οδηγούν σε επιθετική συμπεριφορά.

Σύμφωνα με τη θεωρία του νου, τα άτομα με επιθετική συμπεριφορά δεν έχουν τις κατάλληλες νοητικές αναπαραστάσεις για να εξηγήσουν διάφορα γεγονότα και καταστάσεις. Η συναγωγή συμπερασμάτων που αφορούν πεποιθήσεις, προθέσεις ή επιθυμίες των άλλων αναφέρεται στη γνωστική θεωρία του νου και η συναγωγή συμπερασμάτων που αφορούν τα συναισθήματα των άλλων αφορούν τη συναισθηματική θεωρία του νου. Το άτομο δηλαδή δεν ξέρει πώς να ερμηνεύσει διάφορες συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα, με αποτέλεσμα να οδηγείται στην εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών.

Η έκθεση των παιδιών και των εφήβων στη μιντιακή βία ή η εμπλοκή σε βίαιες συμπεριφορές στην εικονική πραγματικότητα ενός ηλεκτρονικού παιχνιδιού συμβάλλει στην ανάπτυξη επιθετικών συμπεριφορών. Η μιντιακή βία οδηγεί σε αύξηση της επιθετικότητας, αυξάνοντας την προσβασιμότητα σε επιθετικές σκέψεις.

Λόγω της περιθωριοποίησης από μη επιθετικούς συνομηλίκους, τα επιθετικά παιδιά τείνουν να συνδέονται με άλλους επιθετικούς συνομηλίκους, σχηματίζοντας κοινωνικές ομάδες, στις οποίες η επιθετική συμπεριφορά είναι κανονιστικό στοιχείο. Τα παιδιά και οι έφηβοι που είναι περιτριγυρισμένοι από επιθετικούς συνομηλίκους, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να γίνουν πιο επιθετικοί με την πάροδο του χρόνου.

Τα άτομα που περιβάλλονται από επιθετικούς φίλους είναι εκτεθειμένα στον κίνδυνο να επιτρέψουν στην επιθετικότητα να διεισδύσει σε άλλους τομείς της ζωής τους και να επηρεάσουν άτομα που δεν είχαν καμιά άμεση επαφή με την αρχική πηγή της επιθετικής συμπεριφοράς. Τα αρχικά λιγότερο επιθετικά άτομα επηρεάζονται περισσότερο αρνητικά από ένα υψηλό επίπεδο επιθετικότητας στην τάξη τους.

Στόχος των παρεμβάσεων θα πρέπει να είναι να προφυλάξουν τα άτομα αυτά από το να «κολλήσουν» την επιθετική συμπεριφορά των συνομηλίκων τους, εστιάζοντας στην αλλαγή των νορμών και των συμπεριφορών της τάξης και στην ενίσχυση του «ανοσοποιητικού συστήματος» των μη επιθετικών συνομηλίκων, ώστε αυτοί να είναι πιο ικανοί να απορρίψουν τις επιθετικές νόρμες και συμπεριφορές που επικρατούν τριγύρω τους μέσα στην τάξη.

 

Πηγή:

Krahe Barbara. Η ανάπτυξη επιθετικής συμπεριφοράς στην παιδική και στην εφηβική ηλικία. Στο βιβλίο των J.P. Forgas et al., Εφαρμογές της κοινωνικής ψυχολογίας. Εκδόσεις Πεδίο, σελ. 179-202.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.