«Φόβος και αντινομίες της ζωής»

Απόσπασμα από το βιβλίο του Riemann “Τετραλογία του φόβου”

«Το συναίσθημα του φόβου θα αποτελεί πάντα αναπόσπαστο στοιχείο της ύπαρξής μας. Όσο όμως κι αν αυτό είναι γενικά αποδεκτό, ο καθένας μας ζει τον προσωπικό του φόβο, τον φόβο που τον νιώθει μοναδικό, όπως τον θάνατο ή την αγάπη. Κάθε άνθρωπος βιώνει την προσωπική του μορφή φόβου που ανήκει σε αυτόν και στην ύπαρξή του, όπως και τη δική του μορφή αγάπης και τον δικό του θάνατο. Ο φόβος, λοιπόν, βιώνεται και καθρεφτίζεται εξατομικευμένα, για αυτό και έχει πάντα μια προσωπική σφραγίδα. Αυτός ο προσωπικός μας φόβος εξαρτάται από τις ατομικές συνθήκες ζωής, την ιδιοσυγκρασία μας και το περιβάλλον μας και έχει ένα ιστορικό εξέλιξης που αρχίζει πρακτικά με τη γέννησή μας».

«Αν παρατηρήσουμε κάποια στιγμή τον φόβο “δίχως φόβο”, σχηματίζουμε την εντύπωση ότι έχει δύο πλευρές:

Αφενός μπορεί να μας ενεργοποιήσει.

Αφετέρου να μας παραλύσει.

Ο φόβος είναι πάντα ένδειξη και προειδοποίηση κινδύνου και ταυτόχρονα μας ωθεί να τον ξεπεράσουμε. Η παραδοχή και η αντιμετώπιση του φόβου σημαίνει ένα βήμα εξέλιξης, δρομολογεί ένα στάδιο ωρίμανσης. Αντίθετα, η άρνηση του φόβου και η αποφυγή της αντιμετώπισής του εμποδίζει την εξέλιξή μας, οπότε μένουμε στάσιμοι και ανώριμοι. Ο φόβος εμφανίζεται πάντα όταν βρεθούμε σε μια κατάσταση που δεν την αντέχουμε ή που δεν είμαστε ακόμα σε θέση να την αντέξουμε. Κάθε στάδιο ωρίμανσης και εξέλιξης είναι συνδεδεμένο με τον φόβο, διότι μας οδηγεί σε κάτι καινούργιο και άγνωστο, κάτι που δεν έχουμε δοκιμάσει μέχρι στιγμής, σε εσωτερικές ή εξωτερικές καταστάσεις, που δεν έχουμε ακόμα ζήσει ή αισθανθεί. Καθετί νέο και άγνωστο, καθετί που νιώθουμε ή κάνουμε για πρώτη φορά εμπεριέχει όχι μόνο το ερέθισμα του καινούργιου, τη χαρά για την περιπέτεια και τη λαχτάρα για το ρίσκο, αλλά συγχρόνως και τον φόβο» (σ. 18-19).

Σύμφωνα με τον ίδιο συγγραφέα, όλες οι μορφές φόβου αποτελούν παραλλαγές συγκεκριμένων μορφών φόβου, πρωταρχικές μορφές του φόβου, που συνδέονται με την παρουσία και τη διαβίωσή μας μέσα στον κόσμο, στον οποίο συνυπάρχουν δύο μεγάλες αντινομίες:

«Είμαστε υποχρεωμένοι να ζούμε κάτω από την επίδραση άλυτων αντιθέσεων και αντιφάσεων αυτών των δύο αντινομιών»:

Η πρώτη αντινομία αφορά την απαίτηση της ζωής, ότι θα πρέπει να βιώνουμε την αυτοπροστασία και την αυτοπραγματώση, την αφοσίωση και τον αλτρουισμό. Να ξεπερνάμε δηλαδή ταυτόχρονα και τον φόβο της αυταπάρνησης και τον φόβο της αντινομίας.

Η δεύτερη αντινομία απαιτεί από εμάς να επιδιώκουμε ταυτόχρονα τη διάρκεια και την αλλαγή, ξεπερνώντας τον φόβο της αναπόφευκτης παροδικότητας και τον φόβο της αναπόφευκτης αναγκαιότητας.

Οι τέσσερις βασικές μορφές φόβου είναι οι εξής:

Φόβος της αφοσίωσης, που βιώνεται ως απώλεια του Εγώ και ως εξάρτηση

Φόβος της αυτονομίας, που βιώνεται ως απομόνωση και έλλειψη προστασίας

Φόβος της αλλαγής, που βιώνεται ως παροδικότητα και ανασφάλεια

Φόβος της αναγκαιότητας, που βιώνεται ως οριστικότητα και απώλεια της ελευθερίας

(Riemann, 1994: 24-25)

Οι επιμέρους φόβοι που έχουμε στηρίζονται σε αυτές τις τέσσερις βασικές μορφές φόβου. Σημαντικό ρόλο παίζουν οι φόβοι που έχουμε βιώσει στην παιδική ηλικία, καθώς δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη οι απαιτούμενες άμυνες. Επομένως, είναι σημαντικό να καταφέρουμε να εντοπίσουμε και να αναγνωρίσουμε τους φόβους που κουβαλάμε από την παιδική μας ηλικία.

Riemann, F. (1994). Τετραλογία του φόβου. Μτφρ. Π. Παπαδόπουλος.