Διαβάζοντας το βιβλίο: «Η τυραννία της μεταμέλειας»

Του Πασκάλ Μπρυκνέρ

 

Ένα δοκίμιο πάνω στον δυτικό πολιτισμό

«Η ευρωπαϊκή ήπειρος, τουλάχιστον η δυτική, ζει μες στο μαρτύριο της μεταμέλειας. Αναμασά τα παλιά της εγκλήματα: τους πολέμους, τους θρησκευτικούς διωγμούς, τη δουλεία, την αποικιοκρατία, τον φασισμό, τον κομμουνισμό. Αυτή είναι η θέση του Πασκάλ  Μπρυκνέρ για τον οποίο ετούτη η μεταμέλεια είναι μονής κατεύθυνσης, δεν την απαιτούμε από άλλους πολιτισμούς, από άλλα καθεστώτα, τα οποία ‘τυλίγονται μες στην αγνότητά τους για να μπορούν να μας κατηγορούν ακόμα καλύτερα’. Γιατί η Ευρώπη εγκατέλειψε το κριτικό πνεύμα, που αποτελεί το σήμα κατατεθέν της από την εποχή του Διαφωτισμού, για να βυθιστεί στον μαζοχισμό; Ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής της ‘Τυραννίας της μεταμέλειας’; Γιατί οι Ευρωπαίοι έχουν την τάση να ξεχνούν πως ναι μεν γέννησαν τέρατα, αλλά ταυτόχρονα γέννησαν και θεωρίες και μεθόδους που επιτρέπουν την κατανίκηση αυτών των τεράτων; Γιατί ξεχνούν πως η Ευρώπη, και μόνο αυτή, αγωνίστηκε να ξεπεράσει τη βαρβαρότητά της;» (Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου). 

 

Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ, μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος γράφει: «Αναμφίβολα, η Ευρώπη έχει γεννήσει τέρατα: ταυτόχρονα γέννησε και θεωρίες που μας βοηθούν να σκεφτόμαστε και να καταστρέφουμε τα τέρατα. Επειδή, από τους Κονκισταδόρες και πέρα, ανήγαγε στο υψηλότερο δυνατό σημείο τη συνύπαρξη της προόδου με τη θηριωδία, της τεχνολογίας με την επιθετικότητα, επειδή γνώρισε αιώνες αιματηρών Σατουρναλίων, απόκτησε επίσης μια ακραία ευαισθησία απέναντι στις παραφροσύνες του ανθρώπινου γένους» (σελ. 45-46).

«Το παρελθόν είναι ένας μεγάλος ισοπεδωτής, σε αυτό αμνηστεύουμε νικητές και νικημένους, θύτες και θύματα, βρισκόμαστε πέρα από αυτούς τους καβγάδες. Σε αυτά τα απομεινάρια, απολαμβάνουμε τη μελαγχολία των ερειπίων, μια υπόσχεση ηρεμίας και ακινησίας. Όλα τα μέρη αξίζουν το ίδιο, γραφικά ή συναρπαστικά, μπορούμε ανάλογα με το κέφι μας να προτιμήσουμε την τάδε περίοδο από μια άλλη, αυτό δεν έχει καμία σημασία. Κάθε ένθερμος Ευρωπαίος επισκεπτόμενος τη Ρώμη, τη Βενετία, την Πράγα, τη Βιέννη, την Αθήνα, την Κρακοβία, τη Γρενάδα, αργά ή γρήγορα θα καταληφθεί από το σύνδρομο του Στεντάλ: μια αίσθηση πνιγμονής μπροστά στο απέραντο πλήθος των αριστουργημάτων. […] Αυτά τα μπαρόκ, κλασικά, ρομαντικά μεγαλεία δεν μας λένε: τολμήστε! Μας διατάζουν: σεβαστείτε, επαναλάβετε. Η Ευρώπη σαρκοφάγος» (σελ. 125-126).

«Παρά το αδιάλλακτο Υπερεγώ που προβάλλουμε μονίμως, απολαμβάνουμε την ήρεμη ανισχυρία μας, κλεινόμαστε μέσα σε μια γαλήνια κόλαση. Αυτή η λεγόμενη κούρασή μας είναι μια κωμωδία που μας επιτρέπει να μη δίνουμε λογαριασμό σε κανένα. Οι τύψεις είναι ένα κράμα καλής θέλησης και κακής πίστης: μια ειλικρινής επιθυμία να κλείσουμε τις παλιές πληγές, κι ένας κρυφός πόθος να βγούμε από το παιχνίδι. Έρχεται κάποια στιγμή που το ηθικό, μεταφυσικό αίσθημα της ενοχής μας επιτρέπει να απαλλαγούμε από κάθε πραγματική πολιτική υπευθυνότητα. Το χρέος προς τους νεκρούς γίνεται πιο σημαντικό από το καθήκον προς τους ζωντανούς. Η μετάνοια δημιουργεί άτομα που ζητούν συγχώρεση για παλιά εγκλήματα, για να ξεφορτωθούν τα τωρινά. […] Η ενοχή αποκλείει την Ευρώπη από οτιδήποτε δεν είναι η ίδια, την κάνει ηθοποιό σε ένα ιδιωτικό δράμα από το οποίο δεν μπορεί να βγει» (σελ. 129).

 

Πηγή:

Πασκάλ Μπρυκνέρ. 2007. Η τυραννία της μεταμέλειας. Εκδόσεις Αστάρτη.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.