Ο αποδιοπομπαίος τράγος είναι ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά εκτενώς με πολλά παραδείγματα από τον James Frazer στο “The Golden Bough”, το 1927 στη Νέα Υόρκη. Ο ίδιος θεωρούσε το κυνήγι του αποδιοπομπαίου τράγου «σαν διαδικασία στην οποία οι επιδράσεις του κακού ενσαρκώνονται ή έστω καταλογίζονται αντιληπτά σε ένα υλικό μέσο που θα απελευθερώσει τους ανθρώπους από όλα τα κακά που τους μαστίζουν» (σελ. 197). Ο Frazer εξέτασε το φαινόμενο σε επίπεδο κοινωνίας, ενώ σύμφωνα με τους Vogel & Bell, το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται και μέσα στις οικογένειες. Σε κάθε ομάδα υπάρχει η ανάγκη ο στιγματισμός ενός μόνο μέλους έτσι ώστε να εξασφαλίσει συνοχή και ενότητα η ομάδα. Η ομάδα μπορεί να καταφέρει να αποκτήσει ενότητα προβάλλοντας την εσωτερική της εχθρότητα προς τα έξω. Αν όμως αυτό δεν είναι εφικτό, η ομάδα μπορεί να επιλέξει ως αποδιοπομπαίο τράγο ένα δικός της μέλος.
Το συναισθηματικά διαταραγμένο παιδί αποτελεί ενσάρκωση ορισμένων τυπικών συγκρούσεων ανάμεσα στους γονείς. Σε όλες τις διαταραγμένες οικογένειας διαπιστώθηκε ότι ένα παιδί περιπλεκόταν στις εντάσεις που υπήρχαν ανάμεσα στους γονείς. Μέσα από τις συγκρούσεις αυτές, η οικογένεια είχε καταφέρει να εξασφαλίσει ισορροπία, μειώνοντας στο ελάχιστο την εχθρότητα και βελτιώνοντας τη συμβίωση. Η ισορροπία όμως στηρίζονταν στην αντιμετώπιση του παιδιού ως αποδιοπομπαίο τράγο της οικογένειας. Οι εντάσεις των γονέων που δεν κατάφεραν να λυθούν με διαφορετικό τρόπο ικανοποιητικά οδήγησαν στην εύρεση ενός αποδιοπομπαίου τράγου.
«Οι σύζυγοι στις διαταραγμένες οικογένειες είχαν βαθύτατο άγχος για τη συζυγική τους σχέση και για τη συμπεριφορά του συζύγου τους. Καθένας ήταν πάντα ανασφαλής στη συμπεριφορά του ως προς τις αντιδράσεις του άλλου. Η αντίδρασή του είχε παράλληλα μεγάλη σημασία και θεωρούνταν ελλιπής. Οι σύζυγοι αισθάνονταν ότι δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν άμεσα για την κατάσταση γιατί τους φαινόταν επικίνδυνο, και κατέφευγαν έτσι στην απόκρυψη, την υπεκφυγή κλπ. Η τεταμένη ατμόσφαιρα είχε διάφορες αιτίες. Μια από αυτές ήταν τα προσωπικά προβλήματα των γονέων στην ανάλυσή μας, ωστόσο, θα θέσουμε το κέντρο βάρους σε εκείνες τις αιτίες που διαπιστώσαμε στην ομάδα. Τέτοιες εντάσεις οφείλονται συνήθως σε περισσότερες αιτίες, και πολύ γενικά μπορούμε να πούμε ότι μια από τις κυριότερες αιτίες ήταν η σύγκρουση στο επίπεδο των πολιτιστικών αξιών. […] Οι σύζυγοι μπορεί να έχουν ανατραφεί κάτω από διαφορετικές συνθήκες και άρα ξεκινούν τώρα από διαφορετικές προϋποθέσεις. Όλες οι διαταραγμένες οικογένειες είχαν τέτοια προβλήματα. Μερικές προσπαθούσαν να τα αντιμετωπίσουν παίρνοντας γρήγορα θέση, χωρίς να την εσωτερικεύουν και να εξουδετερώνουν την παλιά, και άλλες ζούσαν με αντιφατικό προσανατολισμό. […] Μια άλλη αιτία συγκρούσεων ήταν οι σχέσεις της οικογένειας με την ευρύτερη κοινότητα. Οι διαταραγμένες οικογένειες είχαν κατά κανόνα προβλήματα σε αυτόν τον τομέα, στον βαθμό που αρνούνταν την κοινότητα ή και απορρίπτονταν από αυτή. […] Όλες οι οικογένειες είχαν λίγο πολύ μεγάλα προβλήματα ως προς τις σχέσεις τους με τις οικογένειες σύμφωνα με τις ποίες προσανατολίζονταν. Ήταν χαρακτηριστικό ότι η σύζυγος ήταν προκατειλημμένη υπέρ της οικογένειάς της και έτρεφε εχθρικά αισθήματα για την οικογένεια του άντρα της, ο οποίος πάλι ήταν αφοσιωμένος στην οικογένειά του και απέρριπτε τη δική της» (σελ. 199-201).
Ο αποδιοπομπαίος τράγος μέσα στην οικογένεια δέχεται όλες τις εντάσεις και διατηρεί ισορροπίες μέσα στην οικογένεια. Η οικογένεια συνήθως επιλέγει για αποδιοπομπαίο τράγο το παιδί εκείνο που φέρει τα περισσότερα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα που επιδρούν σε μια οικογένεια. Το παιδί ως πιο αδύναμο από τους δύο γονείς αποτελεί το κατάλληλο πρόσωπο που θα δεχτεί τις εντάσεις και τις συγκρούσεις που υπάρχουν μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Σε κάποιες περιπτώσεις το πιο διαταραγμένο παιδί έχει τη θέση του αποδιοπομπαίου τράγου, ενώ σε άλλες περιπτώσεις το παιδί που ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα παιδιά, για παράδειγμα το πιο έξυπνο και ώριμο παιδί, μπορεί να έχει αυτή τη θέση. Όποιο παιδί και αν επιλεγεί για αυτή τη θέση φορτώνεται όλα τα προβλήματα της οικογένειας, με αποτέλεσμα να γίνεται ψυχικά και συναισθηματικά διαταραγμένο. Κάνοντας το παιδί αποδιοπομπαίο τράγο, οι γονείς μπορούν να ανταποκριθούν στις κοινωνικές υποχρεώσεις τους, καθώς χρησιμοποιούν το παιδί για να εκτονώσουν τη σύγχυση και τις εντάσεις.
Πηγή:
Vogel & Bell. (1978). Στο βιβλίο «Σχιζοφρένεια και οικογένεια». Γράμματα.
Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου