Η ηλικία του ατόμου είναι άμεσα συνυφασμένη με την κατάσταση της υγείας του, αλλά και από τις στάσεις που επικρατούν στην κοινωνία σχετικά με την κάθε ηλικιακή ομάδα και τα στοιχεία που θεωρούν ότι χαρακτηρίζουν την κάθε ομάδα. Συνεπώς, τα άτομα μεγαλώνοντας κουράζονται ευκολότερα, η μυϊκή τους δύναμη και οι σωματικές τους αντοχές εξασθενούν, οι κινήσεις τους γίνονται βραδύτερες, ενώ σταδιακές μειώσεις ως προς την οξύτητά τους παρουσιάζουν η όραση και η ακοή. Εκτός από τις βασικές βιολογικές/ σωματικές αλλαγές που παρατηρούνται στην τρίτη ηλικία, αλλαγές σημειώνονται και στο νοητικό, το κοινωνικό και το συναισθηματικό επίπεδο του ατόμου (Dziechciaz & Filip, 2014).
Σύμφωνα με τον Bronfenbrenner (οικολογικά συστήματα) υπάρχουν πέντε περιβαλλοντικά συστήματα, που συμβάλλουν στον καθορισμό της ζωής του ατόμου: το μικροσύστημα, το μεσοσύστημα, το εξωσύστημα, το μακροσύστημα και το χρονοσύστημα. Τα πέντε αυτά συστήματα συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάπτυξη του ανθρώπου, καλύπτοντας βασικές πτυχές της ζωής του (Kail & Cavanaugh, 2016). Το μικροσύστημα περιλαμβάνει το ίδιο το άτομο, ενώ το μεσοσύστημα αποτελείται από την οικογένεια, τους φίλους, τους γείτονες και τους πρώην μαθητές τους. Στην ταινία αυτή έχουμε ένα ζευγάρι που λειτουργεί ως απόλυτα ενωμένο και αγαπημένο, έχοντας μια κοινή πορεία αγάπης, σεβασμού και εμπιστοσύνης. Η κόρη τους φαίνεται αδιάφορη, βυθισμένη στα δικά της προβλήματα, συναισθηματικά απόμακρη και εστιασμένη σε οικονομικά θέματα. Το ζευγάρι δεν έχει κάποιο σταθερό υποστηρικτικό περιβάλλον, ζει απομακρυσμένο από τη γειτονιά του και δεν φαίνεται να υπάρχει ευρύτερο οικογενειακό ή συγγενικό πλαίσιο. Υπάρχει ένα γειτονικό ζευγάρι που τους φροντίζει και τους ψωνίζει τα απαραίτητα όταν χρειάζονται μια εξωτερική βοήθεια, αλλά μέσα στο σπίτι ο πόνος και η δυστυχία είναι κάτι που μοιράζονται οι δυο τους.
Όταν το άτομο βιώνει μια ακραία κατάσταση έχει ανάγκη από την ύπαρξη υποστήριξης από το ευρύτερο πλαίσιο. Καθοριστικό ρόλο παίζουν τα δίκτυα υποστήριξης (support networks), που βρίσκονται κοντά στο άτομο και τα οποία μπορούν να το οδηγήσουν να νιώσει ασφάλεια και σιγουριά, ώστε να μπορέσει να ανοιχτεί. Ένα ηλικιωμένο ζευγάρι μπορεί να έχει τη μεταξύ του σχέση, να ζει απομονωμένο από εξωτερικές παρεμβάσεις και να δυσκολεύεται να συμβιβαστεί με την παροχή βοήθειας από τρίτους. Μπορεί να έχουν μάθει να φροντίζουν ο ένας τον άλλο, να περιποιούνται ο ένας τον άλλο, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να αφεθούν στην ψυχρή και αδιάφορη φροντίδα από ξένους.
Ο Erikson μελέτησε την εξελικτική πορεία της ζωής του ατόμου, το οποίο περνά από οκτώ βασικές αναπτυξιακές κρίσεις του Εγώ. Η κάθε κρίση του Εγώ αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη περίοδο, ενώ η κάθε αναπτυξιακή κρίση χαρακτηρίζεται από ένα διπολικό σχήμα, το οποίο αποτελείται από μια θετική και μια αρνητική κατεύθυνση της κρίσης. Το όγδοο και τελευταίο στάδιο της ζωής του ατόμου αναφέρεται στην τρίτη ηλικία και το δίπολο σχήμα περιλαμβάνει την καταξίωση και την απόγνωση. Στο στάδιο αυτό, το άτομο έχοντας πια λύσει τις προηγούμενες κρίσεις και ελεύθερο από οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις μπορεί να ανατρέξει στο παρελθόν του, να αξιολογήσει την πορεία του και το έργο που επιτέλεσε στη ζωή του. Αν το άτομο νιώσει ότι έχει επιτύχει τους στόχους του, τότε θα νιώσει το συναίσθημα της καταξίωσης, αντλώντας ικανοποίηση από την προσωπική του αξία και το νόημα που δίνει στη ζωή του, με αποτέλεσμα το άτομο να συμφιλιωθεί με τη φθορά και να αντιμετωπίσει τον θάνατο με αξιοπρέπεια. Σε περίπτωση που το άτομο αξιολογήσει τη ζωή του και το έργο του ως αποτυχημένα και νιώσει ότι δεν έχει πραγματοποιήσει τους στόχους του και τις επιθυμίες του, τότε θα νιώσει το συναίσθημα της απόγνωσης (Agren, 1998. Erikson, 1975).
Το ζευγάρι μπορεί να είναι αρκετά ήρεμο και συμφιλιωμένο με την ηλικία του, να έχει βρει ένα σύνολο από δραστηριότητες μέσα στο σπίτι και να περνά χρόνο κάνοντας παρέα ο ένας στον άλλο και συνεχίζοντας να ασχολούνται με τα αγαπημένα τους χόμπι. Η κοινωνική τάξη, η μόρφωση και το lifestyle που αρχικά είχαν δε συμβαδίζει με την τωρινή τους κατάσταση, που νιώθουν ότι έχουν χάσει την αξιοπρέπειά τους και ότι η ζωή τους πρέπει να φτάσει στο τέλος, μακριά από τη ζωή.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, το άτομο ωριμάζοντας εμφανίζει μια αύξηση ως προς τον έλεγχο που ασκεί στο Εγώ και το Εκείνο. Άμεση συνέπεια είναι η εμφάνιση μεγαλύτερης αυτονομίας, που δε διατηρείται κατά τη διάρκειας της τρίτης ηλικίας, καθώς συχνά εκδηλώνονται παλινδρομήσεις που σχετίζονται με τη διαδικασία του γήρατος, όπως αδυναμία διάκρισης εξωτερικών εμπειριών και αντιλήψεων από τις εσωτερικές φαντασιώσεις. Το άτομο προσαρμόζεται στην κατάσταση του γήρατος μέσα από την αλλαγή των μηχανισμών άμυνας, χρησιμοποιώντας πιο ώριμες άμυνες, που αποτελούν φυσιολογικούς προσαρμοστικούς μηχανισμούς που διαθέτουν τα άτομα που είναι υγιή σε ψυχολογικό και σωματικό επίπεδο (Fees, Martin & Poon, 1999. Findlay, 2003).
Ένας ακόμη θεωρητικός στο χώρο της ψυχολογίας που ασχολήθηκε με την προσέγγιση της τρίτης ηλικίας ήταν ο Jung, ο οποίος υποστήριξε ότι κατά τη μέση ηλικία το άτομο προετοιμάζεται ψυχολογικά, ώστε να περάσει στην τρίτη ηλικία και την αντιμετώπιση του θανάτου, ο οποίος αποτελεί το αποκορύφωμα της ζωής και όχι το σημείο της τελικής πτώσης. Ο Jung θεωρεί ότι στην τρίτη ηλικία το άτομο μπορεί να δεχτεί με γαλήνη και ετοιμότητα το γεγονός του θανάτου, τονίζοντας με αυτό τον τρόπο την εσωτερική αξία που επικρατεί στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας σε σύγκριση με τους νεότερους ανθρώπους (Fees, Martin & Poon, 1999. Kaplan et al., 1996).
Το ζευγάρι θα μπορούσε να διανύσει μια περίοδο μεγαλύτερης αυτονομίας και πνευματικής ολοκλήρωσης, περνώντας μια φάση ωρίμανσης και εσωτερικής ηρεμίας, έχοντας ολοκληρώσει όλα όσα ονειρευόταν. Η οικογένεια πλέον θα μπορούσε να είναι οι δυο τους που περνούν πολύ χρόνο ο ένας με τον άλλο και προσαρμόζονται σταδιακά στις απαιτήσεις της τρίτης ηλικίας. Ωστόσο, όταν εμφανίζεται η ασθένεια, οι ισορροπίες στο σπίτι και ανάμεσα στο ζευγάρι αλλάζουν ολοκληρωτικά. Η αγάπη και ο σεβασμός συνεχίζουν να υπάρχουν, όμως, το φορτίο γίνεται όλο και πιο μεγάλο και νιώθουν ότι ο ένας έχει δώσει έναν όρκο στον άλλο, να φροντίζουν ο ένας τον άλλο, αλλά και να μη χάσουν την αξιοπρέπειά τους.
Η θεωρία του Levinson (1978) υποστήριξε ότι οι ψυχολογικές ανάγκες του ανθρώπου αναζητούν διαρκώς ικανοποίηση. Βασικές ψυχολογικές ανάγκες είναι ο ενθουσιασμός για τις δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκεται το άτομο, η αίσθηση ότι ασκεί έλεγχο στη ζωή του και το αίσθημα ότι οι άλλοι νοιάζονται για αυτόν. Στην ηλικία των 60-65 χρόνων το άτομο περνά από ένα μεταβατικό στάδιο, στο οποίο θα πρέπει να βρει τρόπους για να ικανοποιεί τις ψυχολογικές του ανάγκες, ενώ στο στάδιο αυτό περιλαμβάνονται και οι ψυχολογικές διεργασίες με τις οποίες το άτομο αποκτά νέες στάσεις, πεποιθήσεις και νέους κοινωνικούς ρόλους. Είναι σημαντικό για το ηλικιωμένο άτομο να περνά το στάδιο αυτό με αξιοπρέπεια και σωφροσύνη. Βασικός στόχος για το άτομο είναι να κατανοήσει τι είναι η ζωή και ποιο είναι το νόημά της, ενώ είναι η κατάλληλη στιγμή, ώστε το άτομο να δώσει νέο νόημα στη ζωή και στο θάνατο και πιο συγκεκριμένα στη δική του ζωή και στο δικό του θάνατο (De Jong Gierveld & Dykstra, 2008).
Το ζευγάρι βρίσκεται μέσα σε μια κοινωνία, που είναι αφιλόξενη στην τρίτη ηλικία. Το ζευγάρι μπορεί να έχει κλειστεί αρκετά στο σπίτι, να έχει επικεντρωθεί στις δικές του ανάγκες και να ζει μια ζωή με αυτάρκεια, αλληλοβοήθεια και αλληλοϋποστήριξη. Ενδέχεται να μην επιτρέπουν παρεμβάσεις από τρίτα πρόσωπα, ούτε καν από τα παιδιά τους, που είναι εγκλωβισμένα στα δικά τους προβλήματα και στις δικές τους ανησυχίες. Φαίνεται πως ο ένας μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του άλλου και στόχος τους είναι να ζήσουν μέχρι τέλους μια ζωή με αξιοπρέπεια και σωφροσύνη. Μέσα από τις δυσκολίες που πέρασαν κατά την ενήλικη ζωή και τις επιτυχίες που κατέκτησαν έφτασαν στο τελευταίο στάδιο της ζωής τους, με ηρεμία και συντροφικότητα, αλλά και με μια ανησυχία για την ανημπόρια του σώματος, για την αβεβαιότητα των δυνάμεών τους και για την έκβαση του μέλλοντος.
Βιβλιογραφία
Agren, M. (1998). Life at 85 and 92: A qualitative longitudinal study of how the oldest old experience and adjust to the increasing uncertainty of existence. The International Journal of Aging and Human Development, 47, 105-117.
De Jong Gierveld, J. & Dykstra, P.A. (2008). Virtue is its own reward? Support- giving in the family and loneliness in middle and old age. Ageing & Society, 28, 271-287.
Dziechciaz, M. & Filip, R. (2014). Biological psychological and social determinants of old age: Bio-psycho-social aspects of human aging. Annals of Agricultural and Environmental Medicine, 21 (4), 835-838.
Erikson, E.H. (1959). Identity and the life cycle: selected papers. International Universities Press.
Fees, B.S., Martin, P., & Poon, L.W. (1999). A model of loneliness in older adults. Journal of Gerontology: Psychological Sciences, 54B (4), P231-P239.
Findlay, R.A. (2003). Interventions to reduce social isolation amongst older people: Where is the evidence? Ageing & Society, 23, 647- 658.
Kail, R.V. & Cavanaugh, J.C. (2016). Human development. A life- span view. USA: Cengage Learning.
Kaplan, H.I., Sadock, B.J., & Grebb, J.A. (1996). Kaplan and Sadock's synopsis of psychiatry: Behavioral sciences, clinical psychiatry, 7th ed. Williams & Wilkins Co.
Levinson, D. (1978). The Season of a Man’s Life. NY: Ballantine.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου