Πώς το παιχνίδι ενεργοποιεί τον εγκέφαλο του παιδιού σας...

Οι επιστήμονες έχουν μελετήσει εδώ και πολλά χρόνια το παιχνίδι προκειμένου να αποκτήσουν γνώσεις για τον αναπτυσσόμενο ανθρώπινο εγκέφαλο.

• Ο Ελβετός ψυχολόγος Jean Piaget, ο οποίος υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της αναπτυξιακής ψυχολογίας, περνούσε ώρες κάθε μέρα παρατηρώντας τα παιδιά του καθώς μεγάλωναν. Κατέγραψε τις παρατηρήσεις του σε μια σειρά από σημειωματάρια. Η Lore λέει ότι η σύζυγός του έφερε ακόμη και ένα σημειωματάριο στο κολιέ της για να καταγράφει τις παρατηρήσεις που ο ίδιος ο Piaget έχανε.

 

Μια μέρα, το 1925, η 7χρονη κόρη του Piaget, η Ζακλίν, έπαιζε με μια πλαστική πάπια στην κούνια της. Προσπάθησε να την πιάσει, αλλά η πάπια γλίστρησε πίσω από μια πτυχή στο σεντόνι της. Η Ζακλίν είδε την πάπια να πέφτει, "αλλά μόλις η πάπια εξαφανίστηκε από το οπτικό της πεδίο - τίποτα περισσότερο!" όπως ο Piaget έγραψε. Φαινόταν σαν η Ζακλίν να ξεχνά την ύπαρξη της πάπιας. Ο Piaget σήκωσε την πάπια και την κράτησε έξω από το σεντόνι, και ακριβώς όταν η Ζακλίν επιχείρησε να την πιάσει, ο Piaget τη μετακίνησε «πολύ εμφανώς» κάτω από το σεντόνι για άλλη μια φορά. Αλλά  η Ζακλίν κάθε φορά που η πάπια τοποθετούνταν κάτω από το σεντόνι, τότε σταματούσε να ψάχνει την πάπια σαν αυτή να μην υπήρχε.

Αυτό το κόλπο εξαφάνισης της πάπιας και οι αντιδράσεις της Ζακλίν δε θα κρατούσαν για πάντα. Ο Piaget παρατήρησε ότι τα μωρά αρχίζουν να κυνηγούν και να ανακτούν κρυμμένα παιχνίδια  από την ηλικία περίπου των 8 μηνών. Είδε πως από αυτή την ηλικία κι έπειτα υπάρχει μεγαλύτερη κατανόηση ότι δηλαδή, ένα αντικείμενο που δεν μπορούν να δουν τα βρέφη, εξακολουθεί να υπάρχει, ακόμη κι όταν δεν το βλέπουν. Αυτό ο Piaget το ονόμασε "μονιμότητα του αντικειμένου" – και θεωρήθηκε ως ένα σημαντικό εύρημα για την κατανόηση της ανάπτυξης των παιδιών.

Για το μη εκπαιδευμένο μάτι, το παιχνίδι αυτό εμφάνισης και απόκρυψης ενός αντικειμένου, μπορεί να φαίνεται άσκοπο, επαναλαμβανόμενο, άγριο ή ανόητο. Αλλά το παιχνίδι αυτό μπορεί να προσφέρει ένα παράθυρο μεγαλύτερης κατανόησης για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο. Ο Piaget θεώρησε ότι ορισμένα είδη παιχνιδιού είναι ορόσημα, δηλαδή, σημάδια ότι ένα παιδί είχε φτάσει σε ένα νέο στάδιο ανάπτυξης. Μελέτες που διεξήχθησαν τις τελευταίες δεκαετίες δείχνουν ότι το παιχνίδι διαδραματίζει έναν πιο κρίσιμο ρόλο. Το παιχνίδι μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν, να σχεδιάσουν και ακόμη να επιμείνουν απέναντι στις αντιξοότητες επιδιώκοντας την εξεύρεση λύσεων.

 

Πιστεύετε στη μαγεία;

Τα βρέφη αρχίζουν να παίζουν σχεδόν μόλις συνειδητοποιήσουν το περιβάλλον τους. Διενεργούν ακόμη και τα δικά τους μικροσκοπικά «επιστημονικά» πειράματα τα οποία τα βοηθούν να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο. Αλλά κάποιες έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να μην χρειάζεται τα παιδιά να μάθουν τα πάντα από το μηδέν, κι επίσης ότι τα παιδιά γεννιούνται με εκπληκτικά εξελιγμένες προσδοκίες για το πώς πρέπει να λειτουργεί ο κόσμος, όπως γνώσεις που περιλαμβάνουν μια βασική αντίληψη της βαρύτητας ή των μαθηματικών.

«Αυτή είναι η γνώση που έχει προκύψει από την εξέλιξη», δήλωσε η Lisa Feigenson, Ph.D., καθηγήτρια ψυχολογικών και εγκεφαλικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins και συν-διευθύντρια του εργαστηρίου παιδικής ανάπτυξης. Δεκαετίες έρευνας έδειξαν ότι εάν παρουσιάζετε κάτι διαφορετικό σε μωρά από αυτό που περιμένουν, τότε εκείνα δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Πάρτε για παράδειγμα τη βαρύτητα. Η Δρ Feigenson και η Aimee Stahl, Ph.D., ψυχολόγος στο Κολλέγιο του Νιου Τζέρσεϊ, έδειξαν σε βρέφη 11 μηνών παιχνίδια που συμπεριφέρονταν με τους αναμενόμενους τρόπους - μια μπάλα που έπεσε κάτω από μια ράμπα και χτύπησε σε έναν τοίχο - και επίσης παιχνίδια φαινομενικά «εμποτισμένα» με λίγη μαγεία, όπως μια μπάλα που μέσω οφθαλμαπάτης φάνηκε να κυλά μέσα από ένα συμπαγές τοίχο.

Τα βρέφη έδωσαν μεγαλύτερη προσοχή στα «μαγικά» παιχνίδια και μάλιστα τα προτιμούσαν από άλλα νέα παιχνίδια που τους παρουσίαζαν. Και όταν οι ερευνητές πρόσφεραν στα βρέφη αυτά τα μαγικά παιχνίδια, τα βρέφη φάνηκαν να καταλαβαίνουν πώς τα ίδια ήταν έκπληκτα, χτυπώντας την μπάλα που διασχίζει τον τοίχο πάνω στο δίσκο των καρεκλών τους για να δοκιμάσουν το πόσο στερεή ήταν.

Στη συνέχεια, οι ερευνητές έδωσαν σε αυτά τα παιχνίδια ένα μοναδικό χαρακτηριστικό. Έδειξαν στα βρέφη ότι η μπάλα «τσίριξε», για παράδειγμα. Τα βρέφη που παρατήρησαν τη μαγική μπάλα απορρόφησαν αυτές τις πληροφορίες καλύτερα από τα βρέφη που είδαν μια βαρετή παλιά μπάλα που απλά χτύπησε στον τοίχο. Όταν οι ερευνητές παρουσίασαν ξανά την μπάλα μαζί με ένα νέο παιχνίδι ούτως ώστε το νέο αυτό παιχνίδι να αποσπάσει την προσοχή τους, τότε εκείνα τα βρέφη έτειναν να κοιτάζουν την μπάλα που «τσίριζε». Αυτά τα ίδια μοτίβα είχαν την ίδια ισχύ όταν η Δρ Feigenson και η Δρ Stahl έκαναν μια τροποποιημένη έκδοση του πειράματος με παιδιά ηλικίας 3 έως 6 ετών.

 

Ας προσποιηθούμε
Καθώς τα βρέφη γίνονται νήπια, το παιχνίδι τους γίνεται πιο περίπλοκο. Αντί να κάνουν τα αντικείμενα – παιχνίδια απλώς να κινούνται στο χώρο, αρχίζουν να χρησιμοποιούν περισσότερο τη φαντασία τους ή αλλιώς την προσποίηση. Μια μπανάνα μπορεί να γίνει τηλέφωνο και ένα μολύβι να πετάξει σαν αεροπλάνο. Αυτή η τάση για προσποίηση παρουσιάζει ένα αίνιγμα: Γιατί τα παιδιά, που μόλις αρχίζουν να κατανοούν τον πραγματικό κόσμο, ξοδεύουν χρόνο για να δημιουργήσουν νέους κόσμους;

Μια κοινή ιδέα είναι ότι, προσποιούμενα, τα παιδιά εξασκούνται στο να αποκρυπτογραφούν τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις των άλλων. Αλλά μια εναλλακτική υπόθεση είναι ότι το προσποιητό παιχνίδι βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν μια δεξιότητα γνωστή ως «προ-παρασκευαστική» συλλογιστική.

Οι ενήλικες χρησιμοποιούν αυτήν την ικανότητα για να εξετάσουν γεγονότα που δεν έχουν συμβεί και να σκεφτούν τι θα γινόταν αν είχαν στην πραγματικότητα συμβεί ή αν θα συνέβαιναν στο μέλλον. Για παράδειγμα, τι θα συνέβαινε αν είχα ξεχάσει το πορτοφόλι μου στο βεστιάριο κι έπειτα πάρω ένα ταξί για το αεροδρόμιο; Το να σκεφτόμαστε το παρελθόν θέτοντας στον εαυτό μας το ερώτημα "τι εάν", μας βοηθά να σχεδιάσουμε καλύτερα το μέλλον.

«Αυτή είναι μια πολύ σημαντική, πολύ διακριτική ανθρώπινη ικανότητα», δήλωσε η Alison Gopnik, Ph.D., αναπτυξιακός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ. Αυτό σημαίνει ότι ο διαχωρισμός των πραγματικών γεγονότων από τα πιθανά γεγονότα και η προσποίηση παιχνιδιού βοηθούν τα παιδιά να αποκτήσουν αυτή την διακριτική ικανότητα που μόλις αναφέραμε. Τι θα συνέβαινε αν μπορούσα να χρησιμοποιήσω αυτήν την μπανάνα για να καλέσω τη γιαγιά μου; Τι θα συνέβαινε αν αυτό το μολύβι θα μπορούσε να πετάξει;

Για να διερευνήσει αυτήν τη σχέση μεταξύ του προσποιητού παιχνιδιού και της «προ-παρασκευαστικής» συλλογιστικής, η Δρ. Gopnik  και οι συνάδελφοί της έδωσαν σε παιδιά 3 και 4 ετών έναν «γεμιστό πίθηκο», ένα «μηχάνημα γενεθλίων» και μερικά ειδικά κυβάκια που ονομάζονται «zandos». Η ερευνήτρια εξήγησε ότι ήταν τα γενέθλια του γεμιστού πιθήκου και τους είπε επίσης, ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τη μηχανή γενεθλίων για να παίξουν το τραγούδι "Happy Birthday". Για να ενεργοποιήσουν το μηχάνημα, θα έπρεπε να εντοπίσουν ένα κυβάκι zando και να το τοποθετήσουν στην κορυφή. Τα μη κυβάκια zando, είπε, δεν κάνουν το μηχάνημα να παίξει το "Happy Birthday". Στη συνέχεια, τα παιδιά τοποθέτησαν τα κυβάκια στη μηχανή γενεθλίων, αφού πρώτα ξεκαθάρισαν ποια κυβάκια θα έκαναν το μηχάνημα να παίξει και ποια όχι.

Μόλις τα παιδιά κατάλαβαν τη σχέση αιτίας-αποτελέσματος, η ερευνήτρια τα ρώτησε μια σειρά υποθετικών ερωτήσεων. «Τι γίνεται αν αυτό το κυβάκι δεν ήταν zando;» Και τότε, «Τι θα συνέβαινε αν αυτό το κυβάκι ήταν zando; Τι θα συνέβαινε αν το βάλουμε στο μηχάνημα; " Περίπου τα δύο τρίτα των παιδιών απάντησαν σωστά.

Τότε ξεκίνησε η διασκέδαση. Ένα από τα μέλη της ομάδας της Δρ. Gopnik  χτύπησε την πόρτα και ανέλαβε τη μηχανή που έπαιζε το “Happy Birthday”. « Κάθε ένα παιδάκι φαίνεται πολύ απογοητευμένο», είπε η Δρ Γκόπνικ. Αλλά τότε η ερευνήτρια πρότεινε έναν άλλο τρόπο να εκπλήξει τον πίθηκο. Προσέφερε ένα απλό ξύλινο κουτί και ζήτησε από τα παιδιά να προσποιηθούν ότι ήταν η μηχανή γενεθλίων. Τότε πρότεινε ένα διαφορετικό κυβάκι ως προσποιητικό δηλαδή, αντίστοιχο των zando. "Τι θα συμβεί αν βάλουμε αυτό το zando στο μηχάνημα;" ρώτησε η ερευνήτρια. «Τι γίνεται αν προσποιηθούμε ότι δεν είναι zando, τότε τι θα συμβεί;»

Και πάλι, περίπου τα δύο τρίτα των παιδιών απάντησαν σωστά, τα ίδια παιδιά που είχαν καλή απόδοση στο πρώτο πείραμα. Δηλαδή, αυτοί που μπορούσαν να φανταστούν υποθετικά τι δεν είχε συμβεί, ήταν επίσης οι καλύτεροι στο να προσποιούνται ότι λειτουργούν μια φανταστική μηχανή με ένα φανταστικό κυβάκι zando.

Η Δρ. Gopnik και οι συνάδελφοί της έχουν δείξει σε άλλα πειράματα ότι όταν ζητούσαν από τα παιδιά να προσποιηθούν, πριν τους παρουσιάσουν υποθέσεις, τότε αυτά βελτίωναν την απόδοσή τους. Αυτές οι μελέτες υποδηλώνουν ότι το προσποιητό παιχνίδι είναι ένα σκαλοπάτι που θα τα βοηθήσει να αποκτήσουν τη σημαντική δεξιότητα των ενηλίκων σχετικά με το πώς να κάνουν και να οργανώνουν μελλοντικά τους σχέδια.

Το φαινόμενο Batman
Το προσποιητό παιχνίδι μπορεί επίσης να βοηθήσει τα παιδιά να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους και να επιμείνουν σε δύσκολες, κουραστικές ή απογοητευτικές εργασίες. Σε ένα πείραμα, οι ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα έβαλαν ένα παιχνίδι μέσα σε ένα γυάλινο κουτί και έδωσαν σε παιδιά ηλικίας 4 και 6 ετών ένα δαχτυλίδι μικροσκοπικών κλειδιών. Ανοίξτε το κουτί, είπαν στα παιδιά και θα μπορείτε να παίξετε με το παιχνίδι.

Ζήτησαν από το ένα τέταρτο των παιδιών να προσποιηθούν ότι είναι κάποιος άλλος ενώ ολοκλήρωσαν το έργο – ας πούμε πως ήταν ο Batman ή ένας ατρόμητος τυχοδιώκτης όπως η Ντόρα η μικρή εξερευνήτρια. Τους πρόσφεραν ακόμη και αντικείμενα που χρησιμοποιεί ο ήρωας για να τα κάνουν να νιώσουν περισσότερο σαν αυτόν τον χαρακτήρα και να μπουν βαθύτερα στο ρόλο τους.

Η Stephanie Carlson, Ph.D., μια αναπτυξιακή ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα που διεξήγαγε το πείραμα και οι συνάδελφοί της, ήλπιζαν να κάνουν τα παιδιά να βγουν έξω από τον εαυτό τους. Υποθέτουν ότι αυτό το είδος ψυχολογικής απόστασης μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να διαχειριστούν καλύτερα τα συναισθήματά τους κατά τη διάρκεια μιας απογοητευτικής ανάθεσης έργου.

Και τα παιδιά απογοητεύτηκαν. Παρά τις προσπάθειές τους, κανένα από τα κλειδιά δεν λειτούργησε πραγματικά (αν και τα παιδιά έπαιξαν με το παιχνίδι στο τέλος). Τα παιδιά που προσποιήθηκαν ότι ήταν οι εργατικοί φανταστικοί χαρακτήρες έμειναν πιο ήρεμοι. Πέρασαν επίσης περισσότερο χρόνο προσπαθώντας να ανοίξουν το κουτί και δοκίμασαν περισσότερα κλειδιά.

Αυτό το «φαινόμενο Batman » - επινοήθηκε από την Δρ Carlson και τους συναδέλφους της - ήταν πιο εμφανές σε μικρότερα παιδιά και σε άτομα με κακό αυτοέλεγχο και μνήμη εργασίας. Το φαινόμενο Batman βοήθησε επίσης τα παιδιά να επιμένουν όταν αντιμετωπίζουν ένα άλλο, πιο βαρετό, έργο. Είναι ένα κόλπο που μπορεί να σας φανεί χρήσιμο όταν χρειάζεστε για να βοηθήσετε τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, ας πούμε για να μαζέψουν τα τουβλάκια Lego.

Για τα παιδιά, φυσικά, το παιχνίδι δεν αφορά στη μάθηση ή τον προγραμματισμό ή τη ρύθμιση των συναισθημάτων. Πρόκειται για διασκέδαση. Το παιχνίδι μπορεί να είναι «ο τρόπος εξέλιξης ενός ασφαλιστηρίου συμβολαίου» για μάθηση και ανάπτυξη, δήλωσε η Δρ Feigenson. Είναι τόσο ευχάριστο που τα περισσότερα παιδιά δεν μπορούν να αντισταθούν και στην πορεία αναπτύσσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να πετύχουν στη ζωή τους αργότερα ως ενήλικες.

 

Πηγή:

https://www.nytimes.com/2020/07/21/parenting/play-brain-science.html. How Play Energizes Your Kid’s Brain. Cassandra Willyard, 21 June 2020.

 

Ελεύθερη μετάφραση κειμένου: Κουραβάνας Νικόλαος

Επιμέλεια κειμένου: Παπαδοπούλου Ελένη