Η μητέρα που φθονεί

Αυτό που περιμένουμε από μια μητέρα είναι να λειτουργεί ως στήριγμα στο παιδί, παρέχοντάς του ασφάλεια και ενθάρρυνση. Η μητέρα αποτελεί έναν καθρέφτη για το παιδί, μια αντανάκλαση μέσα από την οποία το παιδί λαμβάνει πίστη και ενίσχυση, αποκτώντας αυτοπεποίθηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρατηρείται ότι η μητέρα είναι μια πηγή φθόνου και άγχους, καθώς τέτοιου είδους συναισθήματα της προκαλεί η χαρά και η ανάπτυξη του παιδιού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, η μητέρα να φθονεί την ανεξαρτησία και την περηφάνια του παιδιού, αποδομώντας την ταυτότητά του και καταστρέφοντας την αυτοπεποίθησή του. Η μητέρα, αντί να χαίρεται για το παιδί της, αναρωτιέται: «Γιατί το παιδί μου να χαίρεται, ενώ εγώ δεν νιώθω χαρά;» ή «Γιατί του δίνεται η ευκαιρία να επιτύχει, ενώ εγώ βίωσα την απογοήτευση;» ή «Και αν η επιτυχία του σημαίνει πως θα με εγκαταλείψει;» (σελ. 213-214).

«Ο φθόνος μιας δύσκολης μητέρας προδίδει τους βαθύτερους όρους στους οποίους βασίζεται το συμβόλαιο με το παιδί της». «Ο φθόνος είναι ένα από τα πιο δυσάρεστα βιώματα στον κατάλογο των ανθρωπίνων συναισθημάτων, τόσο για εκείνον που φθονεί όσο και για εκείνον που νιώθει ότι τον φθονούν. Μια μητέρα που φθονεί το παιδί της σχεδόν ποτέ δεν έχει συνείδηση του φθόνου της. Τον μεταμφιέζει και τον κάνει αόρατο στα μάτια της εξηγώντας τη δυσαρέσκειά της με ένα σωρό άλλους τρόπους: ‘Έχεις μεγάλη ιδέα για τον εαυτό σου’, κατηγορεί το παιδί, και ‘Είναι δουλειά μου να σου υπενθυμίσω που βρίσκεσαι’, ή ‘Παραέχεις ψηλές προσδοκίες, σε περιμένει η απογοήτευση’» (σελ. 214).

Σε ορισμένους γονείς, η επιτυχία και η ευτυχία του παιδιού γεννούν συναισθήματα εχθρότητας απέναντί του. Ο φθόνος προσφέρει ένα διπλό αδιέξοδο, οδηγώντας στην παραγωγή δύο αντίθετων μεταξύ τους μηνυμάτων. Συγκεκριμένα, ο γονιός δίνει στο παιδί τα εξής μηνύματα: «Θα είμαι χαρούμενος και θα σ’ αγαπώ, αν αποδείξεις ότι είσαι ικανός και σίγουρος για τον εαυτό σου» και «Θα σε τιμωρήσω, αν έχεις καλή τύχη», που μεταδίδεται με ψυχρότητα, απόσυρση ή σκυθρωπή έκφραση (σελ. 216).

Οι περισσότερες μητέρες χαίρονται με τα προτερήματα και τα επιτεύγματα του παιδιού τους και είναι περήφανες για αυτά. Ωστόσο, ορισμένες μητέρες, που ενδεχομένως έχουν βιώσει πολλές προσωπικές απογοητεύσεις έχουν πιο πολλές πιθανότητες να εμφανίσουν φθόνο, καθώς βιώνουν το αίσθημα της απειλής όταν βλέπουν το παιδί τους να προχωρά, να χαίρεται ή να είναι χαρούμενο. Η ευφορία, η ξεγνοιασιά και η δημιουργικότητα του παιδιού γεμίζουν τη μητέρα οργή και φθόνο. Για παράδειγμα, η μητέρα εμφανίζει φθόνο για την επιτυχία της κόρης της, επειδή η ίδια στο παρελθόν βίωσε τη ματαίωση των δικών της φιλοδοξιών. Η μητέρα δίνει ένα διπλό μήνυμα στο παιδί της: «Για να ευτυχήσεις, πρέπει να επιτύχεις σ’ αυτό που είναι σημαντικό για σένα», αλλά «Όσο εσύ θα πετυχαίνεις, εγώ θα συσσωρεύω αποδοκιμασία για σένα». Και το παιδί σκέφτεται: «Μπορεί κάποιος να μου πει γιατί να θέλω να πετύχω; Τα καταφέρνεις μια χαρά και τι κερδίζεις; Καταλήγεις να ‘σαι δυστυχισμένος» (σελ. 220).

«Μερικά παιδιά που έρχονται αντιμέτωπα με αυτή την αντιφατική αντίδραση, πιστεύουν ότι κρατούν στα χέρια τους μια τρομακτική δύναμη. Γιατί η μητέρα φοβάται ότι τα κάνει να χαίρονται; Γιατί οι καλύτερες προσπάθειές τους της κάνουν εμφανώς κακό; Τι έχουν μέσα τους που προκαλεί τέτοια παράδοξη αντίδραση;» (σελ. 220).

Το παράδοξο που αντιμετωπίζει μια κόρη ή ένας γιος που βιώνουν τον φθόνο της μητέρας είναι το εξής: «όταν επιτυγχάνεις, τότε συνιστάς απειλή για τη σχέση από την οποία εξαρτάσαι. Αν όμως αποτύχεις, τότε απογοητεύεις τον άνθρωπο από τον οποίο εξαρτάσαι» (σελ. 220).

Ο φθόνος, σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι άμεσα συνδεδεμένος με τη συγχώνευση, την αδυναμία δηλαδή να υπάρξει διαχωρισμός ανάμεσα στο παιδί και τη μητέρα. «Σε μια συγχωνευμένη σχέση η μητέρα δεν κατορθώνει να γνωρίσει το παιδί της. Αντί να δέχεται τα σήματα που στέλνει το παιδί για το τι σκέφτεται και τι νιώθει, κάνει δικές της υποθέσεις για το ποιος είναι ο γιος ή η κόρη της. Αρνείται τη διαφορετικότητα του παιδιού ή τη θεωρεί ‘ανόητη’, ‘λάθος’ ή ‘κακή’. Η μητέρα αισθάνεται απειλημένη και επιδιώκει να καταστρέψει την πολύπλευρη ατομικότητα του παιδιού» (σελ. 224).

«Ο φθόνος είναι μια αλλόκοτη διαστρέβλωση του θαυμασμού, αντί να δει την επιτυχία του παιδιού ως πηγή περηφάνιας και αντί να χαρεί την άνθιση του γιου ή της κόρης της, μια μητέρα που φθονεί αισθάνεται ότι η ευτυχία του παιδιού της κλέβει κάτι δικό της. Νιώθει ότι δεν μπορεί να σχετιστεί με ότι καλό έχει το παιδί της ή με ότι του προκαλεί ευχαρίστηση, για αυτό επιθυμεί (ασυνείδητα) να το καταστρέψει. Πιστεύει ότι μπορεί να έχει έναν βολικό και ασφαλή δεσμό με το παιδί της, μόνο αν η αυτοεκτίμηση του παιδιού είναι εξίσου χαμηλή όσο η δική της» (σελ. 227).

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της σχέσης είναι η δυσκολία που βιώνουν τα παιδιά στην προσπάθειά τους να απομακρυνθούν. Είναι πιο δύσκολο να απομακρυνθεί κανείς από μια δύσκολη μητέρα παρά από μια μητέρα που προσφέρει ανακούφιση, σεβασμό και υποστήριξη. «Μια μητέρα που φθονεί μπορεί να σε κάνει να νιώθεις τόσο άσχημα, ώστε να ξοδεύεις την ενέργειά σου για να την εξευμενίσεις. Μπορεί να μένεις πίσω, να περιορίζεις τον εαυτό σου και να ζεις μέσα στην αύρα των ανικανοποίητων αναγκών της, επειδή κατηγορείς τον εαυτό σου ότι της προκάλεσες δυσάρεστα συναισθήματα» (σελ. 228). 

«Μια μητέρα που φθονεί, διαθέτει ολόκληρο οπλοστάσιο για να ενσταλάζει ενοχή. Μερικά από τα όπλα της είναι:

Οι κατηγορίες: ‘Έχεις μεγάλη ιδέα για τον εαυτό σου’ ή ‘Κάνεις φιγούρα’.

Η υποτίμηση: ‘Υπάρχουν ένα σωρό άνθρωποι πολύ καλύτεροι από σένα’.

Η συλλογή οφειλών: ‘Μη νομίζεις ότι έφτασες όπου έφτασες μόνος σου’ ή ‘Ένα σωρό άνθρωποι έκαναν θυσίες για σένα’.

Η ψυχρότητα και η αποδοκιμασία: συγκρατημένος και δυστυχής γονιός.

Αγγελιοφόρος κακών: ‘Πας κατευθείαν να φας το κεφάλι σου’ ή ‘Ξέρεις τι παθαίνει όποιος πετάει πολύ ψηλά;’ Ή ‘Οι μεγάλες προσδοκίες φέρνουν μόνο απογοήτευση’.

Επείγοντα προβλήματα υγείας: Το υπόγειο μήνυμα είναι ‘Η ευτυχία σου, το μεγάλωμά σου, η επιτυχία σου με σκοτώνουν’» (σελ. 228-229).

«Το πιο συνηθισμένο παρεπόμενο του φθόνου ενός γονιού είναι ένας μόνιμος φόβος για την επιτυχία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο φόβος για την επιτυχία οδηγεί στην αυτό-υπονόμευση. Άλλωστε η αποτυχία δεν ξυπνά τον φθόνο.

Μήπως διαπιστώνετε ξανά και ξανά ότι, ενώ προχωρείτε προς μια επιτυχία, ξαφνικά όλα ανατρέπονται;

Μήπως τα θαλασσώνετε σε μια συνέντευξη, δεν καταφέρνετε να ολοκληρώσετε ένα σημαντικό έργο ή προσβάλλετε έναν άνθρωπο που η καλή του διάθεση απέναντί σας θα σας πρόσφερε σημαντική υποστήριξη;

Μήπως μονίμως κρύβετε τα ταλέντα σας;

Μήπως ο τρόπος που ντύνεστε κρύβει τα όμορφα χαρακτηριστικά σας;

Μήπως φροντίζετε να αποφεύγετε τις ανταγωνιστικές καταστάσεις;

Μήπως αποσύρετε μια αίτηση, όταν ανακαλύπτετε ότι ένας φίλος σας ή κάποιο από τα αδέλφια σας έχει υποβάλει αίτηση για την ίδια θέση;» (σελ. 236).

Κατά την αξιολόγηση του ζητήματος είναι σημαντικό να σκεφθούμε κατά πόσο το πρόβλημα παραμένει ζωντανό και συνεχίζουμε να έχουμε μια μητέρα που φθονεί ή αν εκείνο που αισθάνεται απειλημένο είναι το παιδί μέσα μας.

Terri Apter. (2015). Δύσκολες μητέρες. Εκδόσεις Αρμός.