Εξάρτηση από τοξικά άτομα

Και πώς να απαλλαγούμε;

Οι περισσότεροι από εμάς, ίσως, έχουμε ακούσει τον όρο «τοξικά άτομα», όμως, είναι ξεκάθαρο σε τι ακριβώς αναφερόμαστε; Πρόκειται για μια έννοια που αφορά σε ανθρώπους που λειτουργούν όπως ακριβώς οι τοξικές ουσίες. Δηλαδή παρόλο που γνωρίζουμε ότι έχουν καταστροφικές συνέπειες για τον εαυτό και τη ζωή μας είναι δύσκολο να απαλλαγούμε. Συνήθως, δεν υποψιαζόμαστε πως όταν χαρακτηρίζουμε ένα άτομο ως δύσκολο, δύστροπο και παράξενο είναι πολύ πιθανό να αναφερόμαστε σε ένα τοξικό άτομο. 

Ποια όμως είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που φέρει ένα τοξικό άτομο;

• Προσπαθεί να αποκτήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο έλεγχο της ζωής μας. Κύρια στρατηγική που χρησιμοποιεί είναι η επιτηδευμένη χειριστική συμπεριφορά. Η χειριστικότητα είναι ένα σύνολο συμπεριφορών, που στοχεύει στο να μας μετατρέψει σε μαριονέτες, παρουσιάζοντας τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες ως δικές μας.
• Δεν σέβεται τα προσωπικά μας όρια. Παρόλο που του ζητάμε να σταματήσει συγκεκριμένες συμπεριφορές, τις συνεχίζει και παίρνει ικανοποίηση μέσα από την παραβίαση των ορίων μας.
• Είναι ωφελιμιστής και συμφεροντολόγος. Παίρνει όσα είμαστε πρόθυμοι να του δώσουμε, χωρίς να δίνει.
• Θεωρεί ότι έχει πάντα δίκιο και συχνά δεν είναι ειλικρινής.
• Αρέσκεται να παριστάνει το θύμα. Επιδιώκει να φαίνεται καταπιεσμένο, θλιμμένο, αδικημένο και περιθωριοποιημένο άτομο, ώστε να προκαλέσει τον οίκτο και τη συμπάθεια μας.
• Δεν αναλαμβάνει ευθύνες και για όλα φταίνε οι άλλοι εκτός από το ίδιο.
• Είναι κακεντρεχής, ζηλόφθων, παρορμητικός, υπερβολικός, εγωκεντρικός, με τάσεις συνωμοσίας και επιβολής.
• Έχει ναρκισσιστικά και αντικοινωνικά στοιχεία, καθώς και τάσεις εξάρτησης ή εμμονής με κάποιο άτομο. 
• Επιθυμεί τον θαυμασμό, την προσοχή και την αποδοχή των άλλων.
• Δεν έχει ενσυναίσθηση για τους άλλους, δηλαδή δεν μπορεί να μπει στη θέση τους και να κατανοήσει πώς νιώθουν.

Ωστόσο, ένα κύριο ερώτημα που προκύπτει είναι: πόσο εύκολο είναι να εντοπίσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά και πώς να αντιμετωπίσουμε ένα τέτοιο τοξικό άτομο που έχει «εισβάλλει» στη ζωή μας; 

Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη ότι η σχέση μας με ένα τοξικό άτομο περνά από κάποια στάδια:

1. Δυσφορία και αίσθημα «συναισθηματικού πνιγμού»: Δεν αισθανόμαστε καλά μέσα στη σχέση και δικαιολογούμε κάποιες κακές συμπεριφορές απέναντί μας. Συνήθως, οι συμπεριφορές αυτές εμφανίζονται από την αρχή της σχέσης, αν και τείνουμε να μην τις βλέπουμε ή να μη δίνουμε την πρέπουσα σημασία, υποτιμώντας τες.

2. Απογοήτευση και εγκλωβισμός: Νιώθουμε απογοήτευση από τις κακές συμπεριφορές που εμφανίζει. Ωστόσο, έχουμε ήδη επενδύσει αρκετά και νιώθουμε εγκλωβισμένοι σε αυτή τη σχέση, προσδοκώντας ότι θα καταφέρουμε να αλλάξουμε την κακή συμπεριφορά του ή αν αυτό δε συμβεί θεωρούμε ότι ρίχνοντας τους δικούς μας τόνους οι συγκρούσεις θα είναι πιο ήπιες και λιγότερες. Έτσι, όμως, φτάνουμε στο σημείο να καταπατούμε τα δικά μας όρια και τις αξίες μας, καθώς και να υποβιβάζουμε την αυτοεκτίμησή μας. Νιώθουμε δέσμιοι αυτής της σχέσης, διότι η εξάρτηση έχει ήδη εδραιωθεί μέσα από την άσκηση ελέγχου και τις χειριστικές συμπεριφορές. 

3. Εντοπισμός της προβληματικής σχέσης: Στην προσπάθειά μας να αξιολογήσουμε τι συμβαίνει και τι δεν πάει καλά, εντοπίζουμε ότι βρισκόμαστε σε μια επιβλαβή για εμάς σχέση, όπου τα αρνητικά είναι περισσότερα από τα θετικά. Έτσι, ξεκινούν οι πρώτες σκέψεις ότι αυτή η σχέση, μας κάνει κακό και ότι πρέπει να σταματήσει. 

4. Άρνηση και αμφιβολία: Αν και συνειδητοποιούμε ότι αυτή η σχέση είναι βλαπτική για εμάς, λόγω της επένδυσης που έχουμε κάνει συναισθηματικά, υλικά και χρονικά, αρνούμαστε να παραδεχθούμε ότι θα σωθούμε με τον τερματισμό αυτής της σχέσης. Διαρκώς προσπαθούμε να ωραιοποιήσουμε την κατάσταση και να υποβαθμίσουμε τη σοβαρότητα των κρίσεων μέσα στη σχέση. Διάφορες κακές συμπεριφορές που βιώνουμε τις υποβαθμίζουμε και τις απωθούμε, με αποτέλεσμα να τις ξεχνάμε. Η άρνηση ή η δικαιολόγηση συμπεριφορών και καταστάσεων που βιώνουμε μέσα σε αυτή τη σχέση, μας δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με τον εαυτό μας, τη σχέση, και τι εν τέλει πρέπει να κάνουμε. Αναρωτιόμαστε μήπως είμαστε πολύ αυστηροί, ανελαστικοί και απαιτητικοί με τους άλλους.

5. Προσπάθεια επιδιόρθωσης: Παρόλο που βλέπουμε ότι η σχέση αυτή έχει πολλά προβλήματα, θεωρούμε ότι μπορούμε να τη βελτιώσουμε. Πιστεύουμε ότι μπορούμε να αποκαταστήσουμε τη σχέση, αλλά και να λειτουργήσουμε ως «σωτήρες» του άλλου. Σκεφτόμαστε ότι θα εκτιμήσει πόσα έχουμε προσφέρει σε αυτή τη σχέση και ότι πραγματικά θα αλλάξει, και θα δει τις δικές μας θετικές συμπεριφορές και «θυσίες». Τείνουμε να δικαιολογούμε την κακή συμπεριφορά τους, ανατρέχοντας στα τραύματα και τις άσχημες εμπειρίες του παρελθόντος τους, καθώς και σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους. Μήπως, όμως, αντί να αναρωτιόμαστε γιατί οι άνθρωποι μας πληγώνουν, θα πρέπει να εστιάσουμε περισσότερο στο γιατί εμείς τους το επιτρέπουμε; 

6. Οίκτος και παλινδρόμηση: Όσο κι αν βλέπουμε ότι αυτή η σχέση δεν προχωρά, μένουμε, επειδή λυπόμαστε τι θα απογίνει ένα άτομο που μας έχει πείσει ότι είναι μοναχικό, ευάλωτο, αδικημένο και μας έχει τόση ανάγκη. Ακόμα και όσα αρνητικά έχουμε εντοπίσει σε αυτή τη σχέση τα ξεχνάμε και εστιάζουμε στα συναισθήματα που εμείς νιώθουμε για αυτό το άτομο, τα οποία είναι συναισθήματα συμπόνιας, αγάπης, αλλά και την ανάγκη να ξέρουμε ότι είναι καλά, καθώς έχουμε έναν έντονα προστατευτικό ρόλο απέναντί του. 

7. Αποδοχή της κατάστασης: Μέσα από όλες αυτές τις σκέψεις φτάνουμε στην αποδοχή αυτής της προβληματικής κατάστασης και εξανεμίζονται οι ελπίδες μας για αλλαγή. Ωστόσο, η συνειδητοποίηση των χαρακτηριστικών που φέρει το συγκεκριμένο άτομο, και τα οποία έχουν άμεσο αντίκτυπο στη σχέση, δεν αρκεί για την απομάκρυνση. 

8. Επιστροφή ή οριστική απομάκρυνση: Αυτό είναι το τελευταίο και πιο κρίσιμο στάδιο, όπου θα πάρουμε την απόφαση για το αν θα παραμείνουμε σε αυτή την κακοποιητική σχέση κάνοντας φαύλους κύκλους ή αν θα φύγουμε οριστικά από αυτή. Το να φύγουμε είναι η απόφαση που θα μας λυτρώσει, ωστόσο, αυτή η απόφαση δεν είναι καθόλου εύκολη. Αρχικά, θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι μπορεί να βιώσουμε κάποια από τα παραπάνω στάδια και ότι μπορεί να χρειαστεί να προσπαθήσουμε αρκετές φορές για την απομάκρυνση, καθώς αυτή είναι μια σταδιακή και συχνά χρονοβόρα διαδικασία. Είναι σημαντικό να μη νιώθουμε ότι χρειάζεται να δώσουμε πολλές εξηγήσεις, καθώς αυτό συχνά μας οδηγεί σε έναν ατελέσφορο διάλογο.

Ορισμένες τακτικές που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ώστε να μπορέσουμε να απομακρυνθούμε είναι οι εξής:

• Του μιλάμε σε ουδέτερο και δημόσιο χώρο, έτσι ώστε να μην είναι συνδεδεμένος με τις αναμνήσεις του παρελθόντος και να αποφευχθούν τυχόν βίαιες συμπεριφορές.
• Το μπλοκάρουμε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το τηλέφωνο, έτσι ώστε να μην αφήσουμε κανένα δίαυλο επικοινωνίας ανοιχτό, για να εξαλείψουμε κάθε πιθανή αλληλεπίδραση και χειριστική συμπεριφορά.
• Δεν πρέπει να διαπραγματευόμαστε ότι θέλουμε να το απομακρύνουμε από τη ζωή μας. Πρέπει να του δώσουμε να καταλάβει ότι η απόφασή μας είναι οριστική και αμετάκλητη, καθώς τα επιχειρήματα και η προσπάθειά μας για να καταλάβει τι συμβαίνει μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για επιπλέον χειριστικές συμπεριφορές.   

Σε όλη αυτή την προσπάθεια να απομακρυνθούμε, είναι αρκετά έντονα τα αισθήματα ενοχής που νιώθουμε και τα οποία σε μεγάλο βαθμό προκαλούνται από το τοξικό άτομο. Επίσης, κυριαρχεί ο φόβος ότι αν το εγκαταλείψουμε θα μείνει αβοήθητο και μόνο. Δεν είναι λίγες οι φορές εξάλλου που μας έχει απειλήσει άμεσα ή έμμεσα ότι θα αυτοκτονήσει ή θα βλάψει τον εαυτό του. Επιπλέον, υπάρχει ένα διάχυτο συναίσθημα θλίψης και αγωνίας για το πώς θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε τη ζωή μας χωρίς αυτό το άτομο, που μας είχε πείσει ότι το έχουμε ανάγκη και άρα εξαρτιόμαστε από αυτό, καθώς, επίσης, ότι η σχέση μας μαζί του είναι μοναδική, ανεπανάληπτη και απολύτως απαραίτητη για την ευτυχία μας. Προβάλλοντας τα ελαττώματά του πάνω μας, μας έχει πείσει ότι μόνο αυτό μπορεί να μας ανεχτεί, ενώ αν τερματιστεί αυτή η σχέση θα μείνουμε για πάντα μόνοι.   

Όλη αυτή η διαδρομή για να φτάσουμε στην τελική απόφαση μπορεί να έχει πολλά εμπόδια και πισωγυρίσματα. Ωστόσο, με υπομονή και επιμονή μπορούμε να την ολοκληρώσουμε, δείχνοντας στον εαυτό μας ότι είμαστε ικανοί, βελτιώνοντας την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμησή μας, που είχε δεχθεί τόσα πλήγματα μέσα σε αυτή την κακοποιητική σχέση. Ας μην ξεχνάμε ότι μόνο εμείς οι ίδιοι ορίζουμε τη ζωή μας και όχι η χειριστικότητα των άλλων.  

Βιβλιογραφία:

https://theartofcharm.com/empowerment/cut-toxic-people-life/. How to Cut Toxic People out of Your Life.

https://www.psychologytoday.com/blog/towards-recovery/201709/toxic-relationships. Toxic Relationships. Being aware of the effects of a dysfunctional relationship.