Μοναξιά στα άτομα της τρίτης ηλικίας

Τα άτομα που βρίσκονται στην τρίτη ηλικία έχουν βιώσει και βιώνουν ένα σύνολο από απώλειες στη ζωή τους, που γίνονται όλο και περισσότερες καθώς μεγαλώνουν, με αποτέλεσμα να αυξάνουν τα επίπεδα της μοναξιάς και της απομόνωσης που βιώνουν. Η απουσία φίλων και γνωστών, ο θάνατος του/ της συζύγου, καθώς και η μείωση της κινητικότητας, με συνέπεια τον περιορισμό των εξόδων και των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων οδηγούν σε αύξηση της μοναξιάς.  

Η μοναξιά συνδέεται άμεσα με την κατάσταση της σωματικής υγείας των ατόμων της τρίτης ηλικίας, ενώ δέχεται επιδράσεις από τα στοιχεία της προσωπικότητας, της ηλικίας, της νόησης και της ύπαρξης διαθέσιμων κοινωνικών δικτύων. Ο τρόπος που τα άτομα της τρίτης ηλικίας αντιλαμβάνονται τη μοναξιά επηρεάζεται από το άγχος και τα συναισθήματα κατάθλιψης, καθώς και από τη συχνότητα τηλεφωνικών επαφών και επισκέψεων. Η μοναξιά καθορίζεται από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες του ατόμου, ενώ ταυτόχρονα επιδρά στις συνθήκες ζωής του ατόμου, καθώς προκαλεί απάθεια και αδιαφορία που οδηγεί σε υποσιτισμό,  υποθερμία, απουσία κινήτρων, έντονα αισθήματα εγκατάλειψης και αυτοεγκατάλειψης, χαμηλές προσδοκίες για την ποιότητα ζωής και απουσία υποστηρικτικού δικτύου.

Η μοναξιά διακρίνεται στη συναισθηματική/ συγκινησιακή μοναξιά, που αφορά τις οικογενειακές και προσωπικές/ συντροφικές σχέσεις και την κοινωνική μοναξιά, που αναφέρεται στις κοινωνικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις του ατόμου (DiTommaso & Spinner, 1993).

Στην τρίτη ηλικία, τα άτομα έρχονται αντιμέτωποι με αλλαγές και συχνά αναγκάζονται να αναπροσδιορίσουν τις σχέσεις και τις σταθερές τους, τη ζωής τους και τους στόχους τους, ενώ θα πρέπει να επανοριοθετήσουν τους ρόλους και τις προσδοκίες τους. Από τη μία μεριά, αισθάνονται να τους εγκαταλείπουν οι δυνάμεις τους και από την άλλη μεριά, νιώθουν την εγκατάλειψη των ανθρώπων γύρω τους. 

Τα άτομα της τρίτης ηλικίας βιώνουν μοναξιά ανάλογα με τον τύπο της οικογένειας και τις σχέσεις τους με το περιβάλλον, καθώς και τον τόπο διαμονής τους. Τα άτομα αυτά βιώνουν τόσο κοινωνική όσο και συγκινησιακή ή συναισθηματική μοναξιά. Η κοινωνική μοναξιά έχει βρεθεί σε υψηλότερα επίπεδα στα άτομα με προβλήματα μνήμης και μειωμένη γνωστική λειτουργικότητα (Holmen, Ericsson & Winblad, 2000).

Για τη μοναξιά των ηλικιωμένων ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η αλλαγή της οικογένειας από εκτεταμένη σε πυρηνική, όπου η οικογένεια περιστρέφεται γύρω από τους γονείς και τα παιδιά τους και οι ηλικιωμένοι περιθωριοποιούνται. Πολλές φορές για να μην γίνονται βάρος στην οικογένειά τους και στα παιδιά τους επιλέγουν τη χωριστή διαμονή. Συνήθως εγκαταλείπονται στην μοναξιά τους, βιώνοντας κοινωνική απομόνωση, κοινωνικό αποκλεισμό, ακόμη και κατάθλιψη και τάσεις αυτοκτονίας. Όταν η οικογένεια δεν μπορεί ή αδιαφορεί σχετικά με την ικανοποίηση των αναγκών των ηλικιωμένων, οι ηλικιωμένοι νιώθουν μεγάλη ανασφάλεια, εγκατάλειψη, απογοήτευση, αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις και κοινωνική απομόνωση. Κι όσο πιο πολύ απουσιάζουν οι οικογενειακοί δεσμοί και μειώνονται οι κοινωνικές σχέσεις τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες για συμμετοχή σε δραστηριότητες της κοινότητας (Singh & Misra, 2009). 

Είναι σημαντικό να μπαίνουμε στη θέση αυτών των ανθρώπων και να προσπαθούμε να είμαστε κοντά τους. Πώς θα νιώθαμε αν βιώναμε τη δική τους κατάσταση και τι θα θέλαμε; Πώς θα νιώθαμε αντιμέτωποι με ποικίλες αλλαγές σε σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο, αλλά και στους κοινωνικούς ρόλους, που προκαλούν αλλαγές στην αίσθηση του εαυτού και την ικανότητα βίωσης μιας χαρούμενης ζωής; Πόσο δύσκολο είναι να στρέψουμε λίγο την προσοχή μας προς αυτούς τους ανθρώπους, που μας έχουν ανάγκη; Πόσο επιπόλαια το βλέπουμε και πόσο δύσκολο είναι να καταλάβουμε ότι η ηλικία επιβάλλει περιορισμούς και κάποιες φορές αρκεί λίγη παρέα, λίγο ενδιαφέρον, λίγη προσοχή;

Βιβλιογραφία

DiTommaso, E., & Spinner, B. (1993). The development and initial validation of the Social and Emotional Loneliness Scale for Adults (SELSA). Personality and Individual Differences, 14 (1), 127- 134.

Holmen, K., Ericsson, K., & Winblad, B. (2000). Social and emotional loneliness among non-demented and demented elderly people. Archives of Gerontology and Geriatrics, 31 (3), 177- 192.

Singh, A., & Misra, N. (2009). Loneliness, depression and sociability in old age. Industrial Psychiatry Journal, 18 (1), 51-55.