Στερημένα παιδιά

Παιδιά οριακά ή ψυχωσικά καθώς και παιδιά που έχουν υποστεί πρώιμες στερήσεις θα πρέπει να τα βοηθήσει η ψυχοθεραπεία να καταλάβουν ότι υπάρχει και μια ευχάριστη πραγματικότητα και να τη βιώσουν, αλλά και να τα βοηθήσουμε να συμβιβαστούν με τη σκληρή πραγματικότητα. 

 

«Πολλά στερημένα παιδιά με χρόνια κατάθλιψη έχουν μεγάλη δυσκολία να χρησιμοποιήσουν γενικά τη φαντασία τους. Μερικά δεν μπορούν να ζωγραφίσουν ή να παίξουν σχεδόν καθόλου, ενώ πολλά είναι τελείως ανίκανα να φανταστούν, έστω και μέσω του παιχνιδιού τους, ότι η ζωή θα μπορούσε να είναι διαφορετική ή ότι θα ήταν δυνατόν να ασκήσουν κάποιον έλεγχο στη μοίρα τους. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να βρισκόμαστε σε συνεχή επιφυλακή προκειμένου να επισημάνουμε τις στιγμές που τα παιδιά αυτά ξεπερνούν την κατάθλιψή τους. χρειάζεται να μπορούμε να διακρίνουμε με ακρίβεια τις ναρκισσιστικές ταυτίσεις των αμιγώς μανιακών ασθενών, που βασίζονται στο αίσθημα παντοδυναμίας, από το ξεκίνημα των νέων ταυτίσεων και εσωτερικεύσεων που στηρίζονται σε φαντασιώσεις παντοδυναμίας, όταν αντιμετωπίζουμε παιδιά που παρουσιάζουν κλινική κατάθλιψη σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Και τα δύο αυτά στοιχεία μπορούν, βέβαια, να συνυπάρχουν στον ίδιο ασθενή κάθε στιγμή, ωστόσο δεν πρέπει να τα συγχέουμε» (σελ. 313).

Σύμφωνα με τη Melanie Klein, η μάθηση μπορεί να παρεμποδιστεί από τις δυσκολίες που προκαλούνται από ασυνείδητες φαντασιώσεις και φόβους. Η ίδια υποστήριζε ότι οτιδήποτε κάνει ένα παιδί στο παιχνίδι αποτελεί έκφραση ασυνείδητων φαντασιώσεων. Επίσης, στο έργο του Bion «για την ανάπτυξη της διαδικασίας του σκέπτεσθαι τονίζονται οι ψυχοδιανοητικές πλευρές τις οποίες ενέχει η απόδοση νοήματος που τώρα θεωρούνται ως φαντασιωσικές σωματικές επαφές και συναισθήματα» (σελ. 315). Οι ψυχαναλυτές θεωρούν ότι το παιχνίδι έχει κάποιο νόημα, ακόμα και όταν μοιάζει να μην έχει κανένα απολύτως. Παιδιά τα οποία έχουν υποστεί σοβαρές στερήσεις, ίσως θα πρέπει να διεργαστούν και να συμβιβαστούν με μια άλλη μορφή πραγματικότητας, που είναι ικανή να τους δώσει ελπίδα, ασφάλεια και ευχαρίστηση.

«Όταν εργάζεται κανείς με παιδιά που δεν μπορούν να παίξουν και τα παρακολουθεί να αρχίσουν να παίζουν, αυτό μπορεί να τον διδάξει ότι ο συμβιβασμός και η εξοικείωση με την ιδέα του οφέλους είναι το άλλο μισό.

Η Susan Isaacs λέει ότι το παιχνίδι του παιδιού το βοηθάει να ‘ελέγξει’ τα συναισθήματα που αφορούν στην απώλεια και την απουσία και να απολαύσει τη ‘φαντασιωσική’ ικανοποίηση ότι μπορεί να ελέγχει τα ‘πήγαιν’ έλα’ της μητέρας του» (σε. 318).

«Οι μητέρες χρειάζεται να διαθέτουν την ικανότητα ονειροπόλησης, χρειάζεται όμως να είναι σε θέση να εμψυχώνουν και να προετοιμάζουν τα παιδιά τους για τις χαρές που τους επιφυλάσσει η ζωή. Η ευχαρίστηση μπορεί να προκαλεί σκέψεις που δημιουργούν ένταση, όπως ακριβώς και η δυσαρέσκεια, επειδή η ευχαρίστηση εμφανίζεται με ποικίλες μορφές» (σελ. 325). Στο παιχνίδι, η έμφαση μετατοπίζεται από το ερώτημα «τι κάνει αυτό το αντικείμενο;» στο ερώτημα «τι μπορώ να κάνω εγώ με αυτό το αντικείμενο;». Σύμφωνα με τον Winnicott, το μεταβατικό αντικείμενο είναι «το πρώτο του μη Εγώ αντικείμενο, καθώς και το παιχνίδι είναι πράξη» (σελ. 326).

Τα παιδιά με σοβαρές στερήσεις έχουν ζήσει μια ζωή γεμάτη από συναισθήματα απώλειας, αδυναμίας, ντροπής και τρόμου. Πριν αρχίσουν να τα εκφράζουν με συμβολικό τρόπο αυτά τα συναισθήματα μέσω του παιχνιδιού, φαίνεται ότι έχουν ανάγκη να αποστασιοποιηθούν από τα συναισθήματα αυτά και αυτό μοιάζει να επιτυγχάνεται εν μέρει μέσω της δημιουργίας φαντασιώσεων που έχουν να κάνουν με την απόκτηση κάποιου οφέλους, δύναμης, περηφάνιας και εμπιστοσύνης.

  

Πηγή:

Ρολίν Σουρ & Σίλα Μίλερ. 1998. Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία παιδιών με σωματικές μειονεξίες και ψυχοδιανοητικές διαταραχές. Εκδόσεις Καστανιώτη.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.