Βλέποντας την ταινία… «Οδηγός Αισιοδοξίας»

Η ταινία «Silver Linings Playbook» (Οδηγός Αισιοδοξίας), του 2012, του Ο’ Ράσελ παρουσιάζει την περίπτωση του Πατ, ο οποίος μετά από τέσσερα χρόνια στο ψυχιατρείο, επέστρεψε στο σπίτι των γονιών του, προσπαθώντας να προσαρμοστεί στην καινούργια του ζωή. Ταυτόχρονα ήθελε να έρθει σε επαφή με την πρώην γυναίκα του, την οποία απαγορευόταν να πλησιάσει λόγω δικαστικής απόφασης. Σε αυτή τη φάση της ζωής του γνωρίζει μια νεαρή γυναίκα, η οποία θα κάνει πιο περίπλοκη την κατάσταση. Η ταινία στηρίζεται στην ομώνυμη νουβέλα του Matthew Quick.

Ο Πατ έχει διπολική διαταραχή, δηλαδή μανιοκατάθλιψη. Έπαθε κρίση όταν είδε τη γυναίκα του να τον απατά. Μετά τη νοσηλεία του ήθελε να ξανακερδίσει τη γυναίκα του και να ζήσουν μαζί και πάλι. Ωστόσο, βγαίνοντας από την ψυχιατρική κλινική ο Πατ θα πρέπει να παίρνει συστηματικά τη φαρμακευτική του αγωγή και να επισκέπτεται τον Ινδό ψυχοθεραπευτή του. Ο Πατ συναντάει την Τίφανι, η οποία παίρνει και αυτή φαρμακευτική αγωγή, έχασε τον άνδρα της με τραγικό τρόπο και επιθυμεί να ζήσει την κάθε στιγμή. Οι δυο τους αποφασίζουν να συμμετέχουν σε έναν διαγωνισμό χορού, αν και δεν ξέρουν ούτε τα βήματα.

Ο Πατ ζει πλέον με τους δύο γονείς του. Ο πατέρας του είναι ένας προληπτικός τζογαδόρος και η μητέρα του νευρική και ασχολείται με το σπίτι και τη μαγειρική. Ο Πατ θα πρέπει να καταφέρει να συμβιώσει με τους γονείς του, ενώ έχει χάσει την προηγούμενη ζωή του, που ήταν καθηγητής και παντρεμένος. Οι γονείς είναι τα πρόσωπα που νοιάζονται για αυτόν και προσπαθούν να τον φροντίσουν ώστε να είναι καλά, αλλά πόσο θετική και κατάλληλη είναι η επιστροφή στο οικογενειακό περιβάλλον;

Ο Πατ κάνει φιλική παρέα με την Τίφανι, η οποία του υπόσχεται ότι θα τον βοηθήσει να επανασυνδεθεί με τη γυναίκα του. Οι δύο πρωταγωνιστές καταφέρνουν να έρθουν πιο κοντά και να στηρίξουν ο ένας τον άλλο, στο περιθώριο που τους έχει θέσει όλη η υπόλοιπη κοινωνία. Μέσα από την αλληλεπίδρασή τους προσπαθούν να νιώσουν καλά αλλά και να ανακαλύψουν τον εαυτό τους.  

Στην ταινία παρουσιάζεται η εξέλιξη της σχέσης ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, με προβλήματα ψυχικής υγείας, που καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν τις πληγές που έχουν οι ραγισμένες τους καρδιές. Παρόλο που συνήθως οι περίοδοι κατάθλιψης διαρκούν περισσότερο από τις περιόδους μανίας, αυτό δεν φαίνεται στην ταινία, καθώς ο Πατ έχει αρκετά μανιακά επεισόδια. Παρουσιάζεται στην ταινία κυρίως μανιακός, καθώς αυτό δίνει περισσότερη δράση και είναι πιο εύκολο να αποτυπωθεί στο γυαλί. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη διπολική διαταραχή εμφανίζονται είτε μόνο περίοδοι κατάθλιψης με υπομανιακά επεισόδια (πολύ μικρής έντασης), είτε περίοδοι κατάθλιψης και μικρότεροι περίοδοι μανίας. Ένα άτομο δεν μπορεί να βρίσκεται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κατάσταση μανίας, καθώς σε αυτή την κατάσταση δεν κοιμάται, έχει την αίσθηση μεγαλοπρέπειας, έχει γρήγορη και πιεστική ομιλία, περνώντας από το ένα θέμα στο άλλο. Πολλές φορές, τα άτομα σε κατάσταση μανίας μπορεί να ξοδεύουν πολλά χρήματα, ψωνίζοντας ακαταλόγιστα, να παίζουν τυχερά παιχνίδια και τζόγο, να κάνουν επικίνδυνες, εφήμερες σχέσεις και να έχουν διάφορες άλλες ριψοκίνδυνες συμπεριφορές.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

«Το χαμένο κλειδί ή ‘είναι θέμα υπομονής’»

«Στον δρόμο, κάτω από ένα φανάρι, ένας μεθυσμένος ψάχνει το πεζοδρόμιο. Ένας αστυφύλακας τον ρωτάει για το αντικείμενο των ερευνών του. ‘Έχασα το κλειδί μου’, απαντά ο μπεκρής. Κι αρχίζουν και ψάχνουν παρέα. Λίγο αργότερα, ο αστυφύλακας ρωτάει: ‘Μα είστε σίγουρος ότι χάσατε εδώ το κλειδί σας;» Και η απάντηση λογικότατη: ‘Όχι, μου ‘πεσε πιο κάτω, προς τα κει, αλλά εκεί είναι σκοτεινά’.

 

Παράλογο σας φαίνεται; Μα τότε, ούτε σεις ψάχνετε όπως πρέπει! Γιατί ακριβώς ο σκοπός του ελιγμού αυτού είναι να ψάχνουμε χωρίς να βρίσκουμε τίποτα. Είναι θέμα επιμονής.

Αυτή η φαινομενικά ανόητη φόρμουλα: ‘είναι θέμα επιμονής’ είναι μία από τις πιο καταστροφικές συνταγές που έχουν εφαρμοστεί στον πλανήτη μας από εκατομμύρια χρόνια.

Έχει οδηγήσει ολόκληρα είδη στην εξαφάνιση.

Είναι ένα παιχνίδι με το παρελθόν που οι πρόγονοί μας τα ζώα γνώριζαν ήδη πριν από την 6^η μέρα της δημιουργίας. Αντίθετα με την τρίτη μέθοδο, που έριχνε την ευθύνη για τη δυστυχία σε δυνάμεις που δεν ελέγχονται από εμάς αυτή η τέταρτη μέθοδος βασίζεται ολοκληρωτικά στην μανιώδη διατήρηση και επανάληψη των ίδιων λύσεων και ενεργειών, που κάποτε βέβαια μπορεί να ήταν σωστές, ίσως και μοναδικές. Το θέμα όμως είναι ότι οι καταστάσεις αλλάζουν με τον καιρό. Και εκεί, φίλε αναγνώστη, αρχίζει το παιχνίδι μας.

Είναι γεγονός ότι κανένας οργανισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει στην τύχη κάνοντας κάτι σήμερα, και το αντίθετό του την επόμενη μέρα, έτσι, χωρίς αιτία. Η ζωτική ανάγκη προσαρμογής διαμορφώνει τρόπους συμπεριφοράς συγκεκριμένους κάθε φορά, με απώτερο στόχο την πιο άνετη και ανώδυνη επιβίωση. Όμως, για λόγους που δεν έχουν ακόμα ερευνηθεί πλήρως, ο άνθρωπος, όπως και τα ζώα, έχουν την τάση να θεωρούν αυτές τις λύσεις σαν απόλυτες και οριστικές. Αυτή η αφέλεια μας κρύβει το γεγονός ότι αυτές οι λύσεις είναι προκαθορισμένες να γίνονται όλο και πιο αναχρονιστικές. Επίσης μας κρύβει το γεγονός ότι υπήρχαν και υπάρχουν κι άλλες πιθανές λύσεις, που θα άξιζε να τις λάβουμε υπ’ όψιν ή και να τις προτιμήσουμε. Διπλή τύφλωση- διπλό αποτέλεσμα.

Κατ’ αρχήν η λύση που διαλέξαμε γίνεται όλο και πιο απελπιστική. Έπειτα, η αυξανόμενη στεναχώρια που προκύπτει μαζί με την ακλόνητη πεποίθηση ότι δεν υπάρχει άλλη λύση, οδηγούν στο συμπέρασμα: ας συνεχίσουμε. Είναι θέμα επιμονής. Έτσι, είναι σίγουρο ότι θα βουλιάξουμε στη δυστυχία.

Η σημασία αυτού του μηχανισμού για το θέμα μας είναι προφανής. Μπορούν να την εφαρμόσουν ακόμη και αρχάριοι, χωρίς ιδιαίτερη πείρα. Άλλωστε, η χρήση του έχει εξαπλωθεί τόσο, που ο Φρόιντ και γενιές ολόκληρες ψυχιάτρων μετά από αυτόν...  αντί για τον δικό μας όρο ‘επιμονή’ προτιμούν την πιο επιστημονική έκφραση: ΝΕΥΡΩΣΗ.

Μα τι σημασία έχει ο όρος, το βασικό είναι το αποτέλεσμα. Και το αποτέλεσμα είναι εγγυημένο, εφ’ όσον ο σπουδαστής ακολουθεί πιστά δύο διπλούς κανόνες.

Πρώτον: μια και μοναδική λύση είναι δυνατή, λογική, επιτρεπτή.

Δεύτερον: δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αμφισβητήσουμε την προηγούμενη πρόταση» (σελ. 23-24).

 

Πηγή:

Paul Watzlawick. 1985. Φτιάξε τη δυστυχία σου μόνος σου. Εκδόσεις Αλήστου Μνήμης.

 

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

 

Θεωρίες για την ψύχωση

Θεωρία διπλού δεσμού

Η θεωρία διπλού δεσμού του Bateson τοποθετείται μέσα σε ένα συστημικό μοντέλο, ένα πλαίσιο που εστιάζει στην αλληλεξάρτηση μεταξύ των μελών ενός συστήματος, όπως είναι η οικογένεια. Η θεωρία αυτή αναπτύχθηκε με σκοπό την ερμηνεία των ψυχολογικών αιτιών για τη σχιζοφρένεια και γενικότερα για τις ψυχώσεις. Ο Bateson έδωσε έμφαση σε ανεπαρκή οικογενειακά πρότυπα επικοινωνίας. Η θεωρία αναφέρεται  σε επικοινωνιακά διλήμματα, μέσα από την παροχή αντιφατικών μηνυμάτων, καθώς μπορεί να υπάρχουν δύο ή περισσότερα μηνύματα.  

 

Κάποιοι γονείς αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους με αντιφατικό και συγκεχυμένο τρόπο- λένε ότι το αγαπούν αλλά ο τόνος της φωνής τους υπονοεί το αντίθετο. Στον διπλό δεσμό, τα μηνύματα κωδικοποιούνται συνήθως σε διαφορετικά επίπεδα αφαίρεσης. Παρατηρείται μια ασυνέπεια ανάμεσα στο περιεχόμενο και στη σχέση. Για παράδειγμα, μια μητέρα μπορεί να λέει στο παιδί της πόσο το αγαπάει και η γλώσσα του σώματός της να μεταδίδει την απόρριψη. Πολλοί άνθρωποι σε θέσεις εξουσίας συχνά χρησιμοποιούν διπλούς δεσμούς ως έναν τρόπο ελέγχου των άλλων.

Όταν τα διπλά μηνύματα είναι συχνά, τότε το άτομο που βρίσκεται σε θέση υποταγής αισθάνεται αγωνία για τη σχέση και ανασφάλεια για τη δική του οπτική της πραγματικότητας. Τα βασικά χαρακτηριστικά που καθορίζουν τον διπλό δεσμό είναι τα εξής: αλληλεπίδραση ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, επαναλαμβανόμενη εμπειρία για το άτομο, ορισμένες αρνητικές εντολές, με σκοπό την τιμωρία.

Η θεωρία του διπλού δεσμού εντοπίζει τα ψυχολογικά αίτια της σχιζοφρένειας. Το άτομο εμφανίζει αλλοιώσεις στη σκέψη και στην γλώσσα που χαρακτηρίζουν τη σχιζοφρένεια και οφείλονται στην προσαρμογή του ατόμου στο οικογενειακό πλαίσιο, μέσα στο οποίο υπάρχουν ασύμβατες αλληλεπιδράσεις. Η αντιφατική λογική του διπλού δεσμού εσωτερικεύεται, οδηγώντας το άτομο σε αποφυγή της πραγματικότητας μέσα από το παραλήρημα.

(https://en.yestherapyhelps.com/the-theory-of-the-double-bond-of-gregory-bateson-12688). The theory of the double bond of Gregory Bateson.

 

Σχιζοφρενιογόνος μητέρα

Κατά τις δεκαετίες 1940-1970, η έννοια της σχιζοφρενιογόνου μητέρας ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής. Η σχιζοφρένεια θεωρούνταν αποτέλεσμα της ανατροφής του παιδιού από μια μητέρα, που φαίνεται θερμή και αφοσιωμένη, αλλά είναι εγωκεντρική, ψυχρή και κυριαρχική- τα ανάμεικτα σήματα μιας τέτοιας μητέρας προκαλούν σύγχυση στο παιδί και μπορεί να το οδηγήσουν στο άνοιγμα της ψύχωσης. Πρόκειται για μια θεωρητική προσέγγιση, η οποία άρχισε να εγκαταλείπεται από τη δεκαετία του 1980, καθώς δεν βρήκε επιστημονική στήριξη.

(https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2285075/. Whatever became of the schizophrenogenic mother?)

 

Θεωρία του νου

Τα άτομα δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις δικές τους γνωστικές διεργασίες, να κατανοήσουν τον τρόπο που ερμηνεύουν τον κόσμο και να χρησιμοποιήσουν αυτή τη γνώση για να κατανοήσουν τις πράξεις των άλλων. Τα άτομα δυσκολεύονται να καταλάβουν τον κόσμο στον οποίο ζουν, να ερμηνεύσουν όσα συμβαίνουν και να κατανοήσουν πλήρως τις δικές τους γνωστικές διεργασίες. Η θεωρία αυτή στηρίζεται στην ικανότητα να συμπεράνει κανείς τις ψυχικές καταστάσεις του άλλου, συμπεριλαμβανομένων σκέψεων, προθέσεων και συναισθημάτων του. Τα ελλείμματα αφορούν την κοινωνική αντίληψη, την κοινωνική γνώση, τη συναισθηματική διεργασία και την προκατάληψη στις αποδόσεις, με αποτέλεσμα προβλήματα στην κοινωνική λειτουργικότητα και χαμηλότερα επίπεδα στην ποιότητα της ζωής.

(https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2021.607154/full. The Relationship Between Different Aspects of Theory of Mind and Symptom Clusters in Psychotic Disorders: Deconstructing Theory of Mind Into Cognitive, Affective, and Hyper Theory of Mind)

 

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.